Tíminn Sunnudagsblað - 09.03.1969, Blaðsíða 19

KÆRA ÚR SUÐURSVEIT ÁRIÐ 1795:
„Aungir Peningar hallda hier
sínu náttúrlegu verði . . .“
í koiuinglegum tilskipunum frá 1796, sem geymdar eru
1 Þjóðskjalasafni íslands og fylgdu „dönsku sendingunni“
svonefndu árið 1928, er meðal annarra skjala kvörtunar-
bréf frá Suðursveitungum yfir verzlunareinokuninni á
Djúpavogi.
Þegar verzlunin var gefin frjáls, keypti Jens Lassen
Busch eignir konungsverzlunarinnar á Djúpavogi og rak
þar verzlun frá 1788 til dauðadags 1822. Hann var þar
þó lítt eða ekki viðloða sjálfur, heldur sat löngum f
Kaupmannahöfn, en hafði verzlunarstjóra á Djúpavogi
sem annars staðar, þar sem hann verzlaði (á fsafirði og
víðar). Á þcssum árum var Kristján Schram fyrir verzl-
uninni á Djúpavogi, eins og fram kemur í bréfinu.
Hér eru ekki tök á að gera viðhlítandi grein fyrir
þeirn, sem undirrita bréfið. Sumir þeirra eru þó alþekkt-
ir, einkanlega séra Vigfús Benediktsson, sem kallaður
var Galdra-Fúsi og margar sögur fara af bæði vestan
lands og austan. Dóttir hans var Kristín, móðir Þórðar,
föður Steins, föður Þórðar, föður Þórbergs rithöfundar,
Steinþórs á Hala og Benedikta á Kálfafelli. Sá, sem fyrst-
ur undirritar leikmanna, er Kristján, sonur Vigfúsar
prests. Kristján þessi Vigfússon var um skeið settur
sýslumaður í eystri hluta Skaftafellssýslu, þegar Jóni
Helgasyni í Hoffelli var vikið frá embætti. Vann Kristján
sér það lielzt tU frægðar á sínum sýslumannsferli að
dæma ráðsmanninn að Felli í Suðusveit til dauða fyrir
að eignast þrjú börn í meinrnn með húsmóður sinni,
Rannveigu á Felli. Svo skemmtilega vill til, að sá, sem
dauðadóminn hlaut, er einnig undir þessu skjali. Það er
Svcinn Sveinsson, og hefur hann verið búinn að eignast
fyrsta barnið með Rannveigu, þegar þeir rituðu nafn
sitt á sama blaðið báðir, Kristján og hann. Sveinn var
hinn mesti merkismaður, og eru niðjar lians margir
kunnir. Sonardóttir hans var Oddný Sveinsdóttir, þekkt-
ust undlr nafninu Oddný á Gerði, og hafa þeir bræður,
Þórbergur og Steinþór, mjög frægt hennar nafn, kerling-
arinnar, sem flutti menninguna í Suðursveit. Systir
Oddnýjar var Rannveig, sem lengi bjó að Hofsnesi í Ör-
æfum, móðir Einars, föður Borghildar, móður Einars
Braga rithöfundar. Mun varla ofmælt, að annar hver
Skaftfellingur sé kominn út af þcssum körlum, sem létu
svo hressilega frá sér heyra, þótt þeir fylgi „hans
hávelborinheita auðmjúkustu þénara“ kurteisi, sem tíðin
krafði. ___ B.
Auðmiúklcgust Pro Memoria.
Að vier undirskrifaðir tökum
oss þá diörfúng fyrir, að láta þessa
vora auðmiúkustu umkvörtun,
koma fyrir Hans Hávelborinheita
náðuga yfirskoðun, orsakast af
þeirri Islendsku svokallaðri Frý-
höndlan, undir hverri vier getum
nú ei leingur risið, vegna þess, að
1) Hier í Diúpavogs Kaupstað, er
eingin riettkölluð Fríhöndlan af
vorri hélfu, þar vier erum eins
manns Höndlunar Máta undirgefn-
ir, so hverninn sem hann vill við
oss breita, þá kunnum vier ekki að
umflýa, ne um að skifta, Hvers-
vegna oss hefur oft forláugað, það
hier vildi koma fleiri enn eitt Frí-
höndlara Skip, einkanlegast um
Sláturtímann, þá vier meigum ann-
aðhvort giöra, að láta vorn Kaup-
mann fella skepnur vorar eftir
vild sinni, eður hrekia þær til
baka aftur yfir stór vötn og vonda
vegu, og þar á ofann að fara á
mis við þá hluti (jafnvel þó dýrir
og uppsettir sieu) er vier hreint
ekki meigum án vera, hvað vorir
forsjálu Frihöndlarar hafa gott
beskyn á að færa sier í nyt. 2) Sú
eldgamla íslandsvara púlssokkarn-
ir, eru nú afskaffaðir til Höndlun-
arinnar, með einu Skrifi frá Kaup-
manni Busch, hvert Christjan
Sohram hans asséstent hier við
Höndlanina, lýsir sig nílega frá
honum feingið hafa, ý hvers stað
hann begiærir Vaðmél og band-
hespur, vaðmálið 2 Siellandsálnir
á breidd, einlitt, velþæft, velunnið
og ofið, al. á 18 á 20 sk, Hespu-
bandið 1 pd á 12 sk., sama fínara
1 pd á 16 sk., hvorutveggja so til
búið að lit og verki, so ekkert
verði að fundið, hvers vegna fá-
tækur og sauðfár almúginn getur
ei slíkar vörur haft sier til nockr-
ar Hlítar, hvorki í Kaupstað, eður
sínar Skuldir til innbyggiaranna.
Hier fyrir utann mótseiga allir
Skuldatakarar, að taka á móti
nockrum Púlssockum, hvort helld-
ur uppí Skatta, Tolla eða Tíundir,
þar þetta er nú þessum, so vel
sem hinum, aldeilis ógylld, og ó-
útgeingileg vara, enn allt fyrir það,
hafa þó ei Fátækir margir hveriir
annað, er þeir án síns stórs Skaða
missa kunna, so hinir hlióta þá
annaðhvort þetta að hafa eður
eckert, hvar við þó að Kyrkiur,
Prestar og aðrir fleiri, taka ber-
sínilega stórann Skaða. 3) Aungir
Peningar hallda hier sínu náttúr-
legu verði (sem siá má af innlögðu
brefi) og þar hiá, er það ecki al-
menningi í augum uppi, hveriu
menn tapa hier fyrir, Ecki einung-
is þá menn úttaka Skylldinga,
hvað þá eftir þeim fyrsta Grund-
velli (s: 12rd pcto, eður 8rd pcto)
eiga með riettu að vera í avenant
við úttekt sierírverrar Skylldinga
tölu fyrir innann Rixdal, allt til
6 sk. og minna, helldur hvað yfir
tekur, að menn meiga aungum fá
aftur þessa peninga með sama
verði og ecki Kaupmanni, þá hann
aðeins er búinn að utlevera þá,
Allt so kunna ecki hinir Fátæku
að innkaupa þessa uppsettu pen-
inga, og láta þá síðann uppi sínar
Skuldir óuppsetta. 4) Taxtinn á
þeim Islendsku og Dönsku vörum,
211
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ