Tíminn Sunnudagsblað - 25.05.1969, Síða 10

okkar farfáná og ríkisfáni, það er
fuil v«il'd,isf áininm). Lemgd sfang-
arneáitamina er yfMeitf notuð tSl
viSmiðunar, þegar ákve'ðin er
Qienigd útoei'banna í klauffánum.
Óklofni fáninn, sem er uppi
sbaða í fullveldisfánanum, er svo
miákvæmiega rétt geröur, að þvi
er vairðar stangarreití og hiutfaiT-
ið á miili kro9sbreiddar og breidd-
ar fánans, að það eru hirein og
bein ósannindi, að öl hlutföli í
fánanum séu vitlams, eins og seg-
ir í hinni furðutegu athugasemd
Morgumblaðsins flrá 20. desember
1918. Að tala um, hvað sé réttur,
íslenzkur ríkisfáni, á meðan ekki
eru eimu sinni fyriir hendi tiliög-
ur um lengd útreita eða gerð klauf
ariinnair, er gersamlega tómt mál.
Þó að sagt sé, að fáninn skuli
vera klofinn að framian, verður
ekkert af því ráðið um gerð klauf-
air eða lengd útoeita. Þessi
viðbót í niðurliaigi konungsúrskurð
ar um fánann, nr. 41, frá 30. nóv-
emiber 1918, virðist vera sett þar,
án þess að þeir, sem oirðaiaginu
réðu, hafi gert sér grein fyrir
þessu. Haifa þeir sennilega, að þvi
er síðar kemur fram, ékki vitað
þá, hvort íslenzkur ríki-sfáni yrði
í finarmtíðinmi m-eð einni eða tveim
teliauifum.
Nánari tillögur um gerð klauf-
fánans koma svo fram 26. j-anúar
1919, samanber greinargerð Matt-
híasair Þórðarson-ar, þjóðm.s. 7961,
en fnamtíðargerSin ákveðin með
konmmgsúrskurði, mr. 1, Stjórnar
tíðindi 1919, A.I., frá 12. febrúar
1919. Þar segir svo:
„Með tiivísujn tál konungsúr-
skuirðair 30. nóvember f.á., um
fánann, skal lögun hins Mofina
fána, sem stofnanir ríkisins einar
mega nota, vera þanmig: að kross-
breidd og gerð stanganreita skai
hiinn Miofni fáni vera svo sem hinn
aOimenmi flán-i, farfáninn, en ytoi
reitiimir skulu vera þrefal't lengri
em stangarreitirnix og 4/7 af lentgd
þedirra, oddmyndir, skásrredddir á
áinmrjöðrum állt frá hinni lárétitu,
maiuðiu krossáiimiu“, er skal þver-
skorim. Skulu h-vítu remdnrnar
betggja veigna við rauðu torossálm-
umia ricáskornia-r mieð“.
Þótt þeir, 9em fu-lveldisfárj'ann
igerðu, hefðu teOrið venjutegan
fána og 'gert á hanin Mauf, án þess
að bæta nokknu við útreití fánans,
þá hef'ði það ekki verið neim goð-
gá, þar sem engim fyrimmiæOi vO'ru
fytriir hendi «m temigd útmelita fán-
442
i
ams og getrð Mau/ ftriininair þá, eins
og áðu-r segiir.
Hiins vegar má ráða það af ská-
sniedðaingu hvítu kirossramdamna í
f'ulveldiisflánianuim, seim eru h-eálar,
að nokkru hafi verið bætt við út
reitina, sem áður hafa verið tvö-
föld iengd stangamreitanna, eins
og var og er í óMofnum, íslenzk-
um fána. Þessi viðbót hefur, að
því er virðist nokkuð af
handaihófi, verið rúmiega 1/4 af
hlið stangarredita. Er þá gengið út
frá því, að lima frá rauðu kross-
röndinni, 9em er óklofin, sé bein
út í fánahorndð, en svo er það í
ölium klofnuim krossfánuim Norð-
urianda. Það er því auðveit að
gera eftirmynd af fullveidisfánan-
um, svo að litiiu skalklki. Væri það
nokkur bót fyrir það, að á fyrstu
mánuðuim fullveldisiinis var honum
„slitið út“, hann „gerður að
garmi“.
Sterkar lítour benda tii, að ektod
hafj verið gerðuir annar klauffáni
af þessari gerð, að minnsta kosti
ekki til nota á Stjórnamráðshúsinu.
Hafa ráðamienn 1 stjórnarráðinu
frá þeim tíma vissuiega nokkra
afsökuin, þótt svo væri ekki gei’t,
þar sem Ijósrt er af blaðaskrifum
og ummælum Matthíasar Þórðar-
sonar, að ekki var fuliráðið þá,
hvort f'ramitíðarríMsfáni íslands
ætti að vera einklofiinn, í IíMngu
við danska Mauffánann, eða tví-
Mofimn, í líMngu við norska og
sænska Mauffána, enda munu um
þetta hafa verið skiptar skoðanir.
Ég sé elkki, að þeir, sem gerðu
fullveldisfánanin, séu ámælisverð
ir. Eins og aiilit vair í potrtdinn bú-
ið miá telja, að þeim haifi tekizt
fénagerðin firamar ölOiutm vonum.
Þeir komust það nálægt rí'kisfána-
gerðinni, er síðar var ákveðin með
konungsúrskurði (12. febrúar
1919), að það virðist enga sérstaka
athygli eða hirifnángu hafa vakið,
þegar farið var að noia þann Mauf-
fána. Mernn hafa varia veitrt því
eftirtefct, að nú voru útreitir og
klaiuf lengiti en á fuMiveldisfánan-
um, enda etoki gott um samamburð,
þar sem hliuti af fyirsta klofna, ís-
lenzka fánanuim var í bókstaflegri
merkimgu fokirnn út í veður og
vind.
Mál á fánum.
Ég hef mæflt nokkra íslenzka
fána,' siðlar gerða, og komizt að
þefiinni niðuirstöðu, að taisvert skort
iir á, að flfflitaf -sé gætt fufcar ná-
kvæmmi, að þvi er vairðar rétt hiut-
föil, þegair fánar eru saumaðir.
í þessu sambamdi skal þess get-
ið, að fámi sá óklofinn, er bars-t
Þjóðmánjasafndinu 14. desember
1951 og merktur er þjóðm.s.
15134, og var af leiðinlleigum mds
sklnomgi talinin vera fulivel'disfán-
inn frá 1. desember 1918 (saman-
ber 'grein mína í Tímanum 20. nóv-
ember 1968), eir ek'ki gerður í rétt-
um hlutfölOúm, hvorki að því er
varðar MutfaliiS millli bredddar
fánians og krossbreiddar né Mut-
failið mdliá breiddar og lengdar
alls fámams. Þetrta er þó sagit með
þeim fyriirvara, að málin á tengd,
breidd og kros9breidd, sem óg hef
flenigið frá Þjóðminjasafninu, séu
rétt.
Af þeim fánum, sem ég hef mælrt,
er fuillvtíldisfán'in'n bezt gerður
(nákvæmast), að því er varðar Mut
falið á miili krossbreiddar og
bredddiar fánans.
Ég hef orðið var þess misskilm-
ingis, að hliutföll í íslenzka og
norska fánanum séu öll Mn sömu.
Stanganreitir í báðum þessum fán-
um eru fernimgar, útreitir beggja
tvöfiöld lengd stangarreita, en í
hirnum ísfienzka er krossbreidd
2/9 af breidd fánans, en í hánum
norSka 2/8 af fámabreiddimmi. Hlut
falið á miilld bre'iddar og tengdar
flánanna verður því ekki hið sama.
Aftuir á móti eru Mu'tföHin í
norska og færeyska fánanum ná-
kvæmilega hin sömu.
HlurtMMð á milii krossbreiiddair
og fánabreiddar í Norðu'rland'aifán
umum er anmars sem hér segir:
ÍSIenZki fáninin: 2:9
Norski fánfimm: 2:8
Sænski fánimn 2:10
Pinmski fánfinn 3:11
Danskj fláninn: 2:14
Færeyskfi fáninn: 2:8
(Samanber „Alivendens fQiag í farv-
er“, Kbh. 1956 )
„Fánanefndin gamla“.
Þegar talað er um „gömlu fána-
nefinidina“ í sambandfi við gerð
Miauffánians, er það Ijóst, að átt
er vfið fánaimefmdina, sem skipuð
var í ársllök 1913. Sú mefrnd hafði
raunverutega lokig störfuim, þegar
gerð ístemzika krossfánans þrílita
var ákveðin með komimgisskipum
hfan 19. júní 1915.
Sá fáni hafði verfið -notaðuir í
laindi og imnian íslenzkrar lamd-
'hiedigá í nóteiga hállfit fjórða ár, þeg-
ar hér vair komfið sögu. Gerð fán-
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ