Tíminn Sunnudagsblað - 29.06.1969, Qupperneq 17

öffl þe&si barátta varð til þess að
veiikga Ítaiíu, og jarðvegurinin var
heppiiegur fyrir hin fjölmörgu
borgríká. Voidugastiair urðu Flór-
enis, Mlainó, Napólí, Feneyjar og
Gemúa.
í hedla öld, fró 1350—1450, var
teplieiga firiðuir í heillan mánuð á
ítailu. Engin borg hafði nægan
styrk ti þess að yfirbuga híinar.
Páfinn blés einnig í glæður sund-
ruingarinnar, því að hún var einn
aif hornsteinunum umdir valdi
hans. Skamimiífit vaildajafnvægi
fcomnst á, en það rið'laðist, er Frakk-
ar réðust inn í landið 1494. Nú
hófst ta'matoiíi hinna svoköl'luðu í-
tölsku stríöa, þar sean keisari, páfi,
Frakkar og Spánverjar brenndu
og brældu í áranaðir. Hámark eyði-
leggimigarimmiar varð þó, er stjórn-
litlliar sveiitir keisara rændu Róm
1527. Þó átti svo að heita, að banda
lag væri með páfa og Karli V
keis'ana.
Eyði'leiggingin, sem stríðin ollu,
var mi'kiil, en hefur samt verið ý'kt.
Borgiinmar héldu áfraim að þrífaist,
en breiytimgin á stjórm þeirra, sem
haifin var alilöngu fyrr, varð nú
örairi í átt til fám'ennisstjórnar.
Hin breytlega stæirð borgannia
sfcipti ekfci máli. Iðnaðiar- og verzil
uniarborg eins og Flórens og
Orvietó, 20000 manna miarkaðis-
bær, gengu Ifca þróunarbraut.
Meðan lénissfcipulag ri'fcti í Evrópu
h'öfðu iþeissar borgir þróað með sér
stjónn gildisbræðra og annarra
bonga og réðu að mestu máluim sin-
uni sjálfar. Þetta var aMis
ekikii stiórn fólksins, heldur
auðugra borgara. en segja má, að
fyrsti vísir að borgarastétt í Vest-
ur-Evrópu veirði á Ítalíu.
Þessar borgir voru alis eikiki þau
góisemilönd, sem margir æt'la. Lág-
stéttir liiifðu í armóðu, og kjör fá-
tæikiniga vomu bág. Þessar borgir
áttu ekki rdtaða st'jórmarskrá, og
ofta®t var málLum ráðið tl lykta
mieð hliðsjón aif haigsmunuan borg-
aranna, vgrzilúnar- og iömaöar-
marnna. Ti-auista saaneiningu þekktu
bongríkin ekkd. Ástamdið efildi
þvert á móti via'ldaigráðúgax fjöi
skyldur og ættdr, sem S'tjórnuðu
síöarn í kirafti auðs með keyptum
méLaiiiðum. Hér nægir að nefna
Medieiættina í Flórens. Aðalsmeinn
eða fiáeinir kaupsýsluimenn áttu
auðvelt með að a>fia sér fylgis
hiinma óámægðu og fcoma upp mála-
her. Sitrauanurinn iá Iþvi þungur og
óstöðvandi í átt 11- eimræðfe fjöl-
skyldu eða fárra manna. Svaati
dauði, sean herja'ðd urn miðja 14.
öld, filýtti fyrir þessari þróun, og
eiranág efnahagstoreppan, sem hófst
noikkru fyrr. Of mikil áherzla hef-
ur hingað til verið lögð á svavta-
dauða. Ilann hefur verið talinn or-
sök kireppunnar, sem þó hófst
mdnnsta kosti hálfri ö'ld fyrr. Hið
S'ífiettllda stríðsástand mittii ríkjanna
ýtiti og uindir. Styrja'Marástand
stuðlaði. þá eins og nú, að sterkri
miðs'tjó'nn fánra manna. Einnig var
erfitt að standa gegn valdafíkn
siigursælis málailiðsforimigja, jafnvei
fyrir bandamenn han'S eða atvinnu
veitenduir. Nægir hér að minma á
Sforza. Aðeims í Napólírí'kinu og á
Sikitey vo-ru þessar síféldu deil-
ur miiilli boirga lítt þebktar. Þar var
airifgenigt konungdæmi, en borgdr
ekfci edtns araðugar og á Norður-
ftalíu.
Páfinn gat ekki baldið uppi lög-
um og regí'u i eignairlöndum sín-
um tenigd vel. Páfaisitóll var í Avigm-
on 1309—1378, en klofningurinin
miMd tók þá rið til 14l7 og jók
enn sundirung ítaliu og hins kristma
heims. Þessi klofnirigur var ednn
hiiinin ailvarlegaisti, sem orðið hafði
inmam kdirkjunn'ar. Það er nær ó
ranirasakað mól, hvaða ábrif hann
hefuir haift á svokalaða siðbót
Lúthers. Kedjsari var máttvaraa til
stónræða, og því var fiátt, sem hélt
aftur aif boingrítoiunium, er þau
ginntust lömd og eiigur aágranna
sinma. Ekki bæ'tti úr skák, er
itöl'steu striðin hófust Tnnrásaröfl-
in átitu þá auðvelt með að not-
fæna sér sundrung þeinra. Þamnig''
réð Flörens Pisa og Pistoia. Fen
eyjar gl'eyptu Padía og Veróna, en
Milianó Pavía og Lodi. Fáeinar srná-
bongir héldu sjáLfræði sínu að
raafininu til, en þæir stærri höfðu í
öluim höraduim vdð þær. Með
ítöllsku striðunum raáðu Spánverj-
ar yfdrhöndámmi á Ítalíu, og hélzt
svo tengi vel.
Breytingar í bernaði voru hin-
uni stæmrr bongum einnig i h'áig.
Stríðuð krafðist tætoni og þjálfun-
ar, sem bænda- og bongairaherir
höfðu ektoi yfiir að ráða. Málasveit-
ir urðu sífellt at'kvæðameiri á víg
velli og braðu þjómustu síma þeim,
sem bezt bongaði. Etotoi voru þær
að saima stoapi harðsto'eyttar í orrust
um. Brynjaðiir riddanar lémstimans
voru að syragja sátt síðasía venis,
en fótgöngulið að koma í staðinn.
Svissileindiiragax voru þar efst
á blaði, en hinar spörasku terviee
náðu frumkvæðinu fljótte-ga úr
hönduim , þeirra. StórskoteiM® vaa-
einnig í uppsigMngu. Málaíveitirn-
ar von'u fyrst i stað að mestiu út-
íendar, en brátt tóku smiáfúrsfar
að berjast fyrir fé, þó að atvimraan
væri býsna hættuteg. Þessd her-
skipan hafði reyndar í för með sér,
að stríðim ollu minna tjóni. For-
inigjarnir kærðu sig etotoi usn að
eyða sveitum sínum. Hernaðurimm
var hægfara. og úrslit var erfátt
að k-nýja fram. Þe'ssar kffiragum-
stæður ýttu auðvitað umdir ýmsan
ósóma. Svik og unddrferTi voru
heppilegustu meðul til. að kc-mast
í vaildastól. Feneyjar riðju á vaðið
niieð skipulaigða n-jósnaþjónústu,
bæði utan lands og meðal þegn-
anna. Ekkert bendir þó íil þess,
að manndráp ba-fi vex-ið meiri þá
en ella. Það er m'isskilningur, svo
ekki s-é m-e-ira sa-gt, að emdurtreisn-
artím-inn einkennist af -f ólistoiuverk-
umi öð-rum fremur. Fólk á túttug-
ustu öld heíui að mi-nn.st-a toosti
ekki efn-i á að hmeykslast á #ku.
Valdafíknin var e,kki eina á-striða
fiurstanna. Þe>ir voru flesti-r á'kaíir
unnendu • iista og visinda Sú emd-
urreisn menninga'r og fornx-a
me-rarata, sem átti sér stað, varð í
íþœsum bongríkjuim, sem stffei'lt
loguðu i skæi-uan. Endurreisn-
in hóf-st með vatorainigu bókimépnta,
©n aðrar lfetgreiiraar fyttgdu fa-st á
eftir. Aukin þekto'imig á listuim og
CESARE BORGIA,
sem telið er, að Machiavetii hoift rifað
em t-ck sína, Furttlonn.
T f M I N N — SUNNL-BA6SBLAÐ
Sé9