Tíminn Sunnudagsblað - 24.08.1969, Side 16

ÁRNI G. EYLANDS:
Lítill þáttur um
Eylandsl j ái og f leira
Fleira ber til, a'ð ég skrifa það
sem hér fer á ©ftir, sem ef tl
vM er ofmælit að kalla þátt. í
nauminini er það ekki annað en
raibb uim litia hluti, sem fitestum
eru gieymdir, a® því er virðist og,
a® þvá er nær tii unga fófcdinis, ó-
raunhæft — hefuir jafnvel aldrei
átt sér stað. Svo hratt veltur nú
tómans hjól og bylitir nýjuim hlutuin
í famg hiinna ungu.
Það er efeki svo langt
siðan ég hlustaði á spummga-
Ikieppini í útvarpinu. Áttust þar við
aramrs vegar járnsmiðir, en hins
vegar hjúkrunarkonur. Keppninni
stjómaði ungur miennitamaður. í
Méi á miili spurninga rabbaði hann
við þátíttakendur. Þanraig spurði
hamm einn at jámsmiðunuim, senni-
lega nofekuð aTdraðan maun, nofek-
urra spurninga Ein var sú, hvort
toaran — sn'nðurinm — hefði ekki
fyrr á árum fengizt við að smíða
sfláttuijái’ Því svaraði járnsmiður-
inra auðvitað neitandi, en bætti því
við, að hann hefði smíðað ljábafeka.
Mér. varð þessi spurning hiras
umga. menmtamanns um ljáasmíði
fcöluvert iimhugsuinarefni. Er Torfi
í Ólafsdal svo gleymdur með öllu,
að ungiir menntamenn viti engin
deili á honum, jafnvel þótt þessir
menn. séu sveitamenn að uppruna
og af bændaættum?
Jámisimiðurinn, sem við var rætt,
verður að vera að minmisiba kosti
110 ára gamaili, ef hugsaniegt væri,
að hiamm heiði sem ungur maður
unmið að ljáasmíði á þeirn árum,
er það var síðast situndað á landi
hér. „Torfi Bjarnason í Ólafsdal
innifaerði Mna svofeöHiuðu sfeozku
Ijái á íslandi 1867 oig endurbætti
j»á, ruddu þeir sér tl rúms á árun-
um 1868—1871 . . .“ (Þorv. Torodd
sen). Er fremiur óseraimiliegt, að ljá-
ir (dengsiiiljáir) hafi verið smíðaðir
á laradi hér eítir 1875 eða þar um
bil? Annars væri fróðlegt, etf ein-
hver gætd grafið upp, hvar og
hverjir tengust síðaidtir við að
ÁRNI G. EYLANDS
smíða deogsMjái. Einnig hvar og
hvenær var sdðast gert fcil kola í ís
lenzkum skógum. Svo sem kunn
ugt er var það Ijáadengslan sem
um langan aldiur var laundrjúg að
ganga af skógunum eyddum, og
það löngu eftir að miannfólkið var
hætt að Jeyfa sér þano munað að
kynda elda í híbýlum sínum, og
kýrnar voru teknar við sem hiba-
gjafi. — „Vann afretosverk í lag-
færingu ljáanna,“ segir Pál Egg-
ert Óiason um Torfa í ÓTafsdal
Líkfleiga hafa stöfeu menm smíðað
borflljái sem einjárnunga ölflu lemg-
ur en siáttuljái.
„Naumast getur sá, er ekki
reyrndi, trúað því, hve munur-
inn var mikill á þeim (Torfa-ljáun-
um — skozku Ijáunum) oig sam-
suðu-d!jáunum, sem dagiega þurfti
að hita og deingja,“ segir Ágúst í
Birrtiraigahoiti 1911. En þagar Ágúst
skriiflar þetta, er farira að
feoma fram mikifl óánægja með
„enislou ljábiöðin“, að þau séu lak
arl en áður var Um það segir
Ágúst: „Er ilt til bess að vita, að
ljábfllöðira skuii nú vera orðin svo
fflia gerð, eða úr svo vomdu efni,
að iiitflu eru betri en samsu'ðúflij'á-
irnir gömflu." (Freyr 1911). Fleiri
bæraiduir kvarta um hið sama og
beina því til Búma®arfélaigs ÍSIainds
að fá úr þessu bætt. Má lesa um
það bæði í Frey og Búnaðarritinu.
Ein þetlta, að IjáMöðin þófctu reyn-
aislt verr en áður, var sennilega að
Verutegiu bæmidunuim sj'álltfum að
Ikiemina. Margir þeirara vildu fá l|já-
blöð, sem etoki væru harðari en
svo, að (hiægt væri að denigja
(ikflappa) Ijáina, í stað þess að
ieggja þá á. Slíkt saimrýmtst auð
vdltað ekki því, að blöðin væru smíð-
ulð úr góðu bitstáflá. Um tíma var
verið að kófefllast við að fá framr
leiidd oig fluitt inn tvenns koniair
flljábfllöð. Átti önnur gerðin að vera
úr hörðu oig góðu bitstáflJi, hin álbtd
að vera úr svo lirnu efni, að hægt
væri a® dangja Jjjádina.
Alt þetta, og fflieira þó, var for-
saiga Eýiandsfltjáanna, sem nú verð-
ur vikið að.
Það mun hafa verið árið 1965
(eða 1966), sem Reykvíkingur einn,
mér að eagu kunnur, hringdi tl
mím, sagði sínar farir ekki sléttar
og spurði mig ráða. Maðurinn sagði
mér þamrnig frá:
Bóndj einn vestur á landi, kumn-
inigi minn, Dað mig, ef mögulegt
væri, að útvega sér 2—3 sl'áttu-
lij'ái, heflzt Eyfljandsfljái. Ég hringdi
til Sambands íslenzkra samvimmu-
félaga. Fékk ég þar eftir noklkrar
fyrirspumir sannband við einhvern
— að ég hygg ungan — sbarfs-
mann. Reyndist maðurinn röskur í
svörum. Éig spurði, hvorat Sam
bandið hefði ekki tifl Eylandsljái.
Svar: „EyíandsljáÍT, hvað er það?“
Ég reyndi eftir getu minnii að
skýra, hvað ég ætti við. Að þvi af-
stöðnu kom svarið glöggt og áfeveð-
ið: „Þesslr Eylandsljáir, sem þér
eruð að spyrja um, eru ékfei til
hór og toafa áreiðanflega aldrei ver-
ið til hér hjá Sam)bandinu“.
Að Lokinni þessari frásögn varð
mér óihægt um svör, _ er kæmu
mianniinum að gagni. Ég saigðist
ekki vita neifct um það, hvort rétt
væri hentmt, að Sambandið væri
hæfet að flytja inn Eyllandsljái. Vei
mætifci það vera, þvi að nú orðið
væri víst lítifl salla slíkra amiboða,
þófct hifct væri ijóst, að enn væri
svo áLsfcatt hér og þa'r um land, að
bændum kæmi það iflflia að gefca
ekki niáð i sláttulljái. En hifct sagði
ég mianniinum auðvitað um iieið og
að lokum, að mér þætti sú stað-
hæfinig, að EylaincLsílij áiir hefðu
aidraei verið tl hjiá Sambandinu,
564
T f M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ