Tíminn Sunnudagsblað - 24.08.1969, Blaðsíða 18

Haí’írJ’óf fyrstia siinni voriS 1915, og
kynsvi tíkkar tókust af eðliiegum
ástæðiam ekki fynr en eftir heim-
bomiu mína firá Noregi 1921.
En látum nú Haildór sGállfan
segja frá .Eylanddlj áunuim, ‘ ‘ sem
SunniudagsMafðiiið segir, að bann
hafi ílá'tiö smiða í Noregi.
í þriðja hefti Búnaðarritsins
1912 birtist grein eftir HaBlldór Vil-
hjátasson er nefnást Ferða-smæilki.
Þar segir) lok greinarinniar:
„Eitt aðalerindi mitt til Svíþjóð-
ar í suimar var, saimikvæmí ós(k
Búnalðarfélags íslands, að útvega
sænisika sláttúljái í sitað þeirira
skozku, sem þykja nú ekki reyn-
ast vel. Sneri óg mér að ljáaverik-
smiðju í Gislaved og sýndi þeiim
Ijá, er ég haJði haft með mér að
heimian og þeir áttu að smíða efit-
ir.
Verksmiðjam tók því mjög vel og
smíðaði fyrir mig nokkra Ijái, er
svo voru reyndáir hér heimia í
fyrrasumar víðs vegar.
Ljáir þessir reyndiust mjög mis-
jafnlegia, sumir vel, en sumir iHa.
ÝmiiSleigt rar við þá að athuga,
sem laga þurfti. Hef óg skriif-
að verksmiðiunni, en veit ekki enn,
hvort hún viffl taka þeim breytinig-
um.“
Frá þessu er einnig sagt í skýrslu
um ársfund Búnaðarfélags ÍSlands
1912. Síðan ekki söguma meiir,
nema hvað Ólafúr Sigurðsson á
Heffliuiandi segir í grein um skozku
Ijáblöðin í Frey 1913, er hann ræð-
ir um, hvdð gera Skuii til að fá
betrd ljáblöð: „Búnaðarféllagi ís-
landis stendur það að sjálfsögðu
næst, enda hefur það gert tilraun
í þá átt, er þaö fékk Hall'dór skóia-
stjóra á Hvanneyiri til að grennsl-
ast eftir um ljái og ljáasmíði í
Svíþjóð. Sú ‘ílraun heppnaðist ekki,
en við svo búið má ekki standa."
Þetta er fjöðrin, sem varð að
heili hænu, þetta voru Eylands-
ljáirnir, sem Halffldór Vililhjátasson
lét smíða í Noregi og Árni Eylands
innileiddi svo sem söluvarninig á
íslandi, að sögn Eimars Jónssonar.
En því ekki að kaffla þá Hvann-
eyrarijái? Það væri sanni nær.
„EylandSljáir, hvað er það?“
Þannig spurði maðurinn í Sam-
bandjnu. Senn veit enginn bóndi
dieili á þvi lengur, hvað þá aðrir.
Víst mf. segja, að bættur sé skað-
inm, þt^a var aðeins skammært
úrratöi, sem bændur motuðu sér,
meðkjin akfrf var stærri úrræða
völ, við allan hieysfcap, meðan þeir
uhðu að berjiast uim á þýfðu og ó
rækfcuðu lanidi. Nú tilheyra
Eylandsljáir diauðri tækni, og ef
fill viffl er það tálknrænt, að nú eru
þeir eiinna hedzt notaðir vdð að Sllá
kirkjugarða, þar sem svo mikið er
við hiaft að þrífa reiti hinima dauðu,
en vélium verður ekki vdð komið.
En er Sunmudagsblaðið gerir sér
svo gdeðilega táitrt um að skrá hálf-
gleymda hiuti og tíðimdi, er ekki
óviðeigandi, að það birti hið sanna
uim Eylandsljáin-a.
Prá hausti 1913 tl vors 1921
dvaldist ég n-ær óSlitið í Noregi og
vamdist þar viinniúháttum, búvé’.um
og am'boðum, þar á m-eðal eimj-árn
u-mgsljáuim — er við getum nefmt
svo — af mismunandi gerðum. E-n
saimeigMegt við nær alfflar gerðr
niorskra ljáa var og er, að þeir eru
sfcálsoðnir, eggin úr bitstáli og
verða ekki hvesstir til bits nema
með því að le-ggja þá á hverfistein.
Suður á Þýzfcaa-amdi kynntist ég
himis vegar eimjámunigSljáum, sem
vonu svo linir, að þei-r voru dengd-
ir aliveig á sama h-átt sem tíðfcaðisit
hér á landi. Þetta leiddi till þess,
að ég tófc m-eð mér noktora aorr-ka
Ijád £rá Brusletto Ljásmie á G-elo,
er ég hvarf hieta vorið 1921. Ör-
fáir bæmdur reymdu þá. Um þess-
ar mumdir bárust Búnaðarfélagi
ÍSlamdis enn sem fyrr beiðnir um
að fcom-a því til leiðar, að inn væru
fWtir betri Ijáir heldur em sfcozfcu
IjáMöðin þóttu þá vera, svo sem
fyrr er frá sagt. Ég héfffl við sam-
bamdi mámiu við B-ru-sleitto-ljáasmiðj
umia, le.iðbeindi þeim og fékfc þá
til að smíða Tjái, er hér myn-du
hemba. Búnaðarf-élia'gið hljóp umdir
bagga með mér og styrfcti þessa
viðleitni með moktour humdruð
krónum. Gerði félagið mér þanmig
fært að kaupa nokkra tugi Ijáa frá
Brusletto, af þessari nýju „ís-
3iandsgaið“, og útíbýta þeta til
bænda, or villdu reyma þá. Ekki
var þó reitt haema til höggs en
að sumarið 1924 femgu 35 bænd-
ur ókeypis Ijái til reymSiu.
Reymsla bæmda og dómar voxu
mjög mismum-andd. Merbur bóndi
i Pnjóskadal sfcrifaði m-ér:
„Mór reyn-dist ljárinm ómöguteg-
ur, ég brfndi og dró, dró og
brýndi, og efckent dugði, hanm
fékkst affls efcki til að bíta nema
fyrstu ljáförim Ég fleygði homum
frá mér .uppgefinn bæði á sál og
Mkam-a, og óSk-aði, að þessi skítur
hefði aldrei til landsius komið."
Þetta var átoveðinn dóimur. En
greimalbezta umsögnin uim Ijáima
kom fíná Ágústi HeOigasyni í Birt-
imgatooíllti, Var hún svo jákvæð, að
henui fylgdi beiðni um 100 ljái af
þessairi gerð rnæsta ár, hamda bænd-
uim í Hrunamiamnalhreppi. Þamnig
féfcfcgt sumarið 1925 miilkil reymsla
þar í hreppi, þótt mokfcuð væri hún
misjöfm. Ágúst segist þá hafa not-
aið 10 ljái á símu h-eimáli og voru
,,'allir -góðir.“
Þessi sömiu ár var flutt til lamds-
ims edlfcthvað af einjárnumigum
norskuim frá aimmarri veifcsimáðju og
notaðir hór og þar, helzt í Austur-
Hún-avaltnssýslu. Urn þetta má lesa
í Frey 11.-12. tölublaði 1925.
v Segja rmá, að fsinm væri nú brot
inm við forgömgu bæmdamma í
Hrunamiamm-alhæeppi. Fleiri og fleiiri
bæmdur tóku nú að nota ljáima
frá ÐruSIetto, sem bæmdur tótou að
n-efrna EylandSljái. Aðrir ein
járnuinigar morsfcir þóttu efcfci j-afn
ast á viið þá um Mlt oig -geið.
Verfcsmáðjam endurbætti Ijáina
samfcvæant ieiðbeinimigum mínum,
sem ég auðvátað byggði á um-sögn
um igreliniaigóðra bænda. í verfc
smiðjunmi var þessi gerð einmig
mefnd Eylandslijáir. Eom þetta
svona af sjáOfu sér, er ég hafði
heimsóttt verfcsmiðjuma oftar en
edmu simmi og kynmzt ljáasmdðum-um
þar. Og er framfcvæm-dastjór-i smiðj
ummiar, Lars Brusletto, fór fram á
það við mdig ialð rnega mieikja ijáima
mímu mafni, taldi ég emga ástæðu
til þess að n-eita því, gerði það að
eims að skilyrði, að nafmið væri
Sfcráð á óbrjálaðri íslenzíku: Ey-
landsljár. A-uðvitað voru Ij-áirnir
etftir sem áðuæ merfctiæ BruSiettO,
merfcið þryfcbt í þjóið á hverj-um
ljá. Seimna vaæ því haldið á lofti
hór á dlandi, að óg h-efðd aí fordild
og hégómagiirmi látið m-erkja ljá-
ina Eydlandsljái! Síðaæ bom í ljós,
að meik-ing ljáanma með himum á-
Bmd-a miða og letri Eyland-slljár vaæ
efcki þýðingairiaus. Reynt vaæ að
seflja aðra ijái lafcari — eimjárm-
um-ga — og þeiæ boðmiæ bændum
sem „EylandSIjáiæ.“ Kem að því
síðar.
Að hvarju ieyta voru svo þessir
Eyiandslljáir frábruigðnir öðrum
eimjámungum, sem nóg vaæ af og
fáanlegir frá fleiri Ijáasmiðjum?
Um tvær aðalgeæðir Sldk-ra ljáa er
að ræða: Stálljái sem voru smíð-
aðir úr stáli edmigöngu ,en hims veg-
ar Ijái, þar sem stál-ið — fyrsta
ffloflttos bitstál — eæ soðið í fljá-
666
TtMINN — SUNNUDAGSBLAÐ