Tíminn Sunnudagsblað - 06.06.1971, Blaðsíða 9

sem getið er vinnufólks á biskups-
Setrinu og útibúum þess með nafni
og viðurnefni, sem stundum virð-
íst hafa verið aðalnafn hlutaðeig-
anda. Þá er þar og getið kaup-
greiðslu til hjúanna. Má þar
Skyggnast inn í afkomu þessa
fólks. Hér er ekki ætlunin að reyna
að greina frá þeirri sögu, heldur
snúa sér að sjálfri klerkastéttinni
og sögu kirkjunnar. Verður sagt
frá einum af æðstu embættismönn-
um hennar hér á landi á þeim
tímum, þegar útlendir biskupar
sátu á biskupsstólum. Almennt
hefur saga útlendra biskupa hér-
lendis verið lítið rannsökuð og
stundum að lítt athuguðu máli tal-
ið. að allir hafi þeir verið verstu
menn, er biskupstign báru, sem
þó fer fjarri. Að vísu settust hér
vandræðamenn á biskupsstóla. Má
geta hér nokkurra þeirra með
nafni til frekari áréttingar, til
dæmis Gríms Skálholtsbiskups
Skútusonar, sem var áður ábóti i
Munklífsklaustri i Björgvin. Hann
var aðeins þrjá mánuði biskup í
Skálholti og eyddi fvnr st iðnum
þrem hundruð hundraða í stór-
veizlur og óhóf, svo ekki hefur það
verið búhnykkur að fá slíkan bisk-
up á stólinn. Ormur Hólabiskup
Ásláksson var og frægur af óráðsíu
sinni, óstjórn og fjáreyðslu.
Þá má enn geta Jóns b'skups Gerr-
ekssonar. fyrrum erkibiskups í
Uppsölum, sem flestir bókfærir ís-
lendingar kannast við. Hitt hefur
meira verið látið liggja í þagnar-
gildi, ef um mannkostamenn hef-
ur verið að ræða. Gyrður ivarsson
og Oddgeir Þorsteinsson, Skálholts
biskupar á síðari helmingi 14- ald-
ar. voru í mörgu sæmilegir biskup-
ar og stjórnsamir í háttum.
Landið gekk undir Danakonung
á síðari hluta hinnar fiórtándu ald-
ar, nánar tiltekið árið 1387, og er
það talið hafa verið lítið til hags
landinu eins og síðar kom í ljós.
Komu þá til Iandsins danskir bisk-
upar, skipaðir af páfa eða kon-
ungi Kalmarsambandsins. Fyrst
má hér nefna Mikael Skálholts-
biskup, sem sýndi mikla óstjórn
í embætti í sínu umdæmi, rak
presta víða af stöðum og lét ekki
mbbadísir í friði, frekar en aðra
g»istlegs embættis. En Mikael lét
þó skrá kirkiumáldaga, svo ekki
hefur honum því verið alls varnað.
nema hér liafi aðeins verið ein leið
hans til auðgunar í starfi sínu.
Síðar. er nær leið lokum 14. ald-
>. vv* ■% m,uh r«-* uv* r % 1
ar, settust á báða biskupsstólana
danskir menn. Voru þeir merkir
að mörgu. Á Skálholtsstól var vígð
ur Vilkin eða Vilhjálmur Heinreks
son, áður príor í klaustri. Við hann
er kennt stærsta og ítarlegasta
máldagasafn kirkna í Skálholts-
biskupsdæmi. Þótti hann hafa ver-
ið einn hinn merkasti og gagnleg-
asti maður eins og segir um hann
í Fornbréfasafni. Embættisbróðir
Vilkins og biskup á Hólum var
einnig danskrar ættar og hét Pét-
ur Nikulásson, og mun hér verða
nokkur fróðleikur dreginn saman
um hann, að sjálfsögðu að mestu
eítir Fornbréfasafni.
Pétur Hólabiskup var hinn gagn-
merkasti maður eins og embættis-
bróðir hans í Skálholti. Þrátt fyrir
margs konar óáran á 14. öld, eld-
gos og náttúruhamfarir meiri en
fyrri aldir, hafís, fénaðarfelli og
pestir, sem herjuðu landið, var
kirkjan í landinu í miklum blóma
í lok aldarinnar. Hafði henni auk-
izt stórlega auður og vald og virt-
ist margt vel standandi í landinu,
það sem til nytsemdar horfði, og
voru fornar dyggðir og manndóm-
ur ekki að öllu horfið frá lands-
mönnum. Espólín sagnaritari telur
að stórfelld hnignun hafi hafizt
hér á landi eftir svarta dauða eða
pláguna miklu 1402—1404, og hafi
þá vegna fólksfækkunar lagzt nið-
ur sáðverk (kornyrkja), saltgjörð,
sagnaritun og annar manndómur
og að fyrir pláguna hafi hér ver-
ið búsett á landinu hundrað þús-
und martns tólfræð (120 þúsund)
og dáið í pestinni eigi minna en
tveir hlutar.
Að biskupsstólarnir hafi staðið
með prýði á áðurgreindu tímabili,
sést af því, að hingað koma biskup-
ar, sem telja má háklerka, úr fjar-
lægum löndum. Pétur Nikulásson
var vígður suður í Róm, og var
þar gert bréf 6. apríl 1391. í því
stendur meðal annars, að Henrik
og Marinus kardinales og camer-
ari (kammerherrar) Bónifasíusar
páfa, hins IX þess nafns, tilkynna
Jakobi Björgvinarbiskupi og fjár-
heimtumönnum páfans í Hólabisk-
upsdæmi, að páfinn hafi skipað
Pétur Nikulásson munk af prédik-
aralifnaði (Pétur hefir annað hvort
verið Fransiskusar- eða Dóminik-
usarmunkur) og skriftaföður sinn,
biskup að Hólum eftir lát Jóns
biskups skalla Eiríkssonar, sam-
kvæmt undangengnum fyrirvara,
þegar embættið losnaði. Á þessu
bréfi sést meðal annars, að Pétur
var meðal þeirra klerka, sem stóð
næst hinum heilaga föður, páfan-
um. Var því liér valinn sá maður
til biskups á Hólum, sem var vel
kunnur æðstu stjórn kirkjunnar
og háttum klerkastéttarinnar þar
suður frá. Pétur Nikúlásson hefur
tekið biskupsvígslu í Róm í páfa-
garði og haldið síðan greiðustu leið
til Noregs.
Því næst segir í Lögmannsannál
við árið 1392: „Útkoma herra Pét-
urs Hólabiskups á Pétursbollanum.
Braut skipið í spón í millum Krýsi-
víkur og Grindavíkur. Varð mann-
björg, en týndust allir peningar.
Kom herra biskupinn heim til
Hóla fyrir festum Michaelis (Mikj-
álsmessu), og játuðu allir honum
hlýðni, lærðir og leikir. Komu
engir fleiri frá Noregi til íslands
það haust. Ætluðu út um sumarið
af Biörgyn tiu (skip)“. Enn bætir
annállinn við: „Ófararár mikið í
skinbrotum og byrleysum, bæði
með þýzkum, enskum og norræn-
um. Braut marga kugga frá Nor-
egi. Regn mikið fyrir norðan". Að
enskir og þýzkir eru hér nefndir,
bendir til þess, að beir hafi verið
farnir að sigla til íslands í verzl-
unarerindum.
Eftir þessari annálafrásögn að
dæma hefur aðkoman verið köld
fyrir biskup að stíga á land eftir
hrakninga, peningalaus, og hefur
hann misst marga gersemi, sem
hann mun hafa haft með sér allt
frá Rómaborg. Espólín. sem víða
leitaði fanga í árbækur sínar, seg-
ir þannig frá komu Péturs biskups
til landsins, „að týnzt hafi mestur
fjárhlutur. reið biskup þegar uns
haustið heim til Hóla og með hon-
um Jón prestur Magnússon, bróð-
ir einn danskur, er Enis hét, herra
Sveinn, Mattheus, prestur skyldur
biskupi. Sveinn djákni, Pétur Gam-
ur skrifari. einn smásveinn — voru
þeir allir danskir. Enn eru taldir
Þorsteinn, klerkur norrænn, Jón
sléttur og Ormur Hjaltlendingur.
Fóru þeir utan síðan, Mattheus
prestur og Þorsteinn klerkur og
herra Sveinn.
Fjölmennt hefur fylgdarlið bisk-
ups verið og enginn kotungsbrag-
ur á ferð hans. Gef ég enn Espólín
orðið: „Hélt þá enn séra Einar off-
icialis umdæmi og allri virðingu
sinni og var í hinum mestu kær-
leikum við biskup, en Þórður
prestur hélt Hólaráðsmennsku.
Heldur var fátt með þeim biskupi
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
489