Tíminn Sunnudagsblað - 03.03.1973, Blaðsíða 7

Blekkingar i nafni visinda III:
Mesmerisminn - segulaflslækn
ingar og dáleiðsla á 19. öld
Arið liTSgreip nytt óraæði hina glað-
væru, geislandi og hávelbornu Paris.
Það gekk undir nafninu náttúrusegul-
mögnun, en sumir kölluðu það aðeins
„mesmerisma” eftir uppfinninga-
manninum, austurriska lækninum
Franz Anton Mesmer.
Mesmerisminn var raunar órar ein-
ir eða hégilja, sepi gagntók einkum
auðfrúr y firstéttanna i Paris.
Mesmerisminn var talinn geta læknað
flest mannamein. Sjúklingar Mesmers
læknis fengu undraskjótan bata, öðl-
uðust hugró, heilbrigði og atorku.
Þetta var nýstárleg lækningaaðferð,
æsispennandi og frumleg. Hefðarkon-
ur, klæddar silki og pelli, greifar og
barónar með lokkaprúðar hárkollur,
flykktust til Mesmers læknis til þess að
hljóta heilsuskirn hans.
Hús hans var höll en ekkert hreysi.
Þar þöktu risaspeglar flesta veggi
stórra sala. Marglit ljósker vörpuðu
töfrabirtu á allt og alla, loftið var
þrungið ilman margvislegra kridd-
jurta, reykelsis og glóaldinblóma, og
að eyrum barst sem úr fjarska djúpur
og mildur hörpuhljómur. Á miðju gólfi
aðalsalarins, þar sem segulmögnunin
átti sér stað, stóð þró mikil, sem Mes-
mer kallaði „baquet” — aflangt ker
svo sem fet á dýpt og fjögurra feta
langt, og i þvi var breiðfylking flaskna
með „segulmögnuðu vatni”, en þeim
var tryggilega lokað. Ker þetta var
siðan fyllt venjulegu vatni og stráð
yíir það járnsvarfi, þvi að járn er mjög
segulmagnað eins og allir vita.
Sjúkiingarnir röðuðu sér siðan um-
hverfis kerið, og Mesmer hvatti þá til
þess að sitja þröngt, og skyldu sessu-
nautar þrýsta hnjám fast saman, svo
að hinn dularfulli kraftur — náttúru-
segulaflið — ætti greiða leið frá likama
til likama. Siðan átti fólkið að halla sér
fram yfir kerið og gripa um járnsteng-
ur, sem stóðu upp úr börmum þess
innanverðum. Þá færi um menn enn
meiri segulstraumur. Þeim var einnig
skipað að láta þessar járnstengur
snerta sjúka likamshluta.
Þessu næst komu nokkrir sterklegir,
ungir menn inn i salinn. Þetta voru
„aðstoðar-segulmagnarar”, og af
fingurgómum þeirra streymdi dular-
fullur segulstraumur, sagði læknirinn.
Þeir tóku að strjúka sjúklingana með
gómunum og horfðu fast i augu þeirra
á meðan. Þetta varð að gera i algerri
þögn, en á meðan heyrðist úr ósýnileg-
um stað veikur .slaghörpuleikur og
mild sópranrödd, sem söng orðlaust,
seiðþrungið lag.
Vangar kvennanna tóku að roðna, og
sumar fóru að stynja og jafnvel veina
eða æpa. Aðrar þrifu i hár sér i tryll-
ingi, eða hlógu ofsalega, unz tárin
streymdu niður kinnarnar.
Þegar hér var komið, kom meist-
aralæknirinn sjálfur til leiks með hvít-
an, segulmagnaðan töfrastaf i hendi
og tók við stjórninni. Hann var klædd-
ur siðum, fjólubláum kyrtli, skreytt-
um gylltum blómum. Hann gekk hæg-
um, tigulegum skrefum til sjúklinga
sinna og stillti stunur þeirra, óp eða
hlátur með einu augnatilliti. Sumir
fundu þá kuldastraum fara um sig, en
öðrum fannst sem brennheitur vökvi
færi um allar æðar. Mesmer lyfti
höndum, sveiflaði þeim og töfrastafn-
um fram og aftur með hægum og hátt-
föstum hreyfingum, og yfir sjúkling-
ana lagðist unaðsleg friðsæld og værð,
og á flesta þeirra seig undarlegt svefn-
mók. En allt i einu smellti Mesmer
læknir með fingrunum, svo allir vökn-
uðu. Náttúru segulmögnuninni var
lokið. Sjúklingarnir áttuðu sig ekki
fyllilega á þvi, hvað gerzt haföi, en
þeim var ljóst, að þeir höfðu lifað
merkilega stund, hlotið einhverja
töfra reynslu, sem oröið gat endalaust
umræðuefni i samkvæmum og vina-
boðum.
Mesmer var að sjálfsögðu kuklari og
svikahrappur, sem auðgaði sig á ein-
feldni og trúgirni sjúklinga sinna. En
hið merkilegasta við lækningaaðferð
hans er samt það, að hugmynd hans
um „náttúru-segulstrauminn” er enn i
gildi i læknisfræðinni og sem skemmti-
atriði. Við köllum þetta sefjun eða dá-
leiðslu og teljum okkur kunna á þvi
nokkur skil. Mesmer var þannig — án
þess að vita það sjálfur — fyrsti dá-
valdur Vesturlanda, en þessi uppgötv-
un vafðist i slæður töfratrúar og
galdra og var gerð að einni grein
þeirrar blekkingalistar, sem tröllreið
öldinni.
Kraftur sá, sem nú er alkunnur und-
ir nafninu, segulafl, hefur lengi valdið
mönnum undrun og órum, og það er
engin furða. Hann er töfrum likastur
og það er yfirskilvitlegt að sjá járn
lyftast og dragast að segulstáli. Forn-
grikkir þekktu málm með þessu töfra-
Átjánda og nítjánda öld er tími hinna miklo uppgötv-
ana i náttúruvísindum. Þá hleypti móðir náttúra hug-
myndaflugi manna á skrið, og menn trúðu nær hverju
sem var, og vissu ekki hvort stórtíðindasagan var sönn
vísindi eða uppspuni blekkingamanna, sem létu að sér
kveða í þessu flóði. — Og hér er eitt dæmið: Mesmer
læknir hinn austurríski beitti segulmagns-dáleiðslunni við
Parisarfrúrnar við hörpuhljóm og litaskrúð. Þetta voru
allt saman blekkingar, en samt var Mesmer við dyr hinna
miklu uppgötvana í sefjun og dáleiðslu síðari tíma og
varð brautryðjandi þeirra vísinda, án þess að vita það
sjálfur.
Sunnudagsblað Timans
199