Tíminn Sunnudagsblað - 03.03.1973, Blaðsíða 10

trénu, leið yfir hann. Það var hugar-
æsingur og eftirvænting vegna alls
þessa tilstands, sem hafði yfirbugað
hann, en engin áhrif frá „segultrénu”.
Mesmer hélt sig utan borgarinnar
meðan þessar rannsóknir áttu sér
stað. En siðla um sumarið hélt hann
innreið sina i borgina og aðdáendur
hans tóku honum með kostum og kynj-
um. Fé var safnað til þess að setja á
stofn lækningastofur mesmerista og
koma á fót mesmerismaskólum viða á
Frakklandi. Ákafir mesmeristar lögðu
fram stórfé.
1 ágúst kvað rannsóknarnefndin upp
úrskurð sinn. Benjamin Franklin og
samnefndarmenn hans voru sammála
um, að mermerisminn væri hégilja
ein. Þeir kváðust ekki hafa fundið
neitt, sem benti til þess, að til væri
„segulmagnaður alheimsvökvi”. En
hvernig stóð þá á hinu kynlega svefn-
móki, sem féll á suma sjúklingana,
hinum kynlegu hljóðum, krampa-
teygjum og öðrum undarlegum við-
brögðum? Nefndin taldi sig geta gefið
einfalda og augljósa skýringu á þvi.
Sjúklingarnir yrðu fyrir hughrifum af
andrúmsloftinu, hljómlistinni, augna-
ráði læknanna, handhreyfingunum og
allri hinni leikrænu meðferð. Þetta
væri hin sama múgsefjun og stundum
sæist breiðast út meðal heilbrigðs
fólks og breyta þvi i æpandi múg, sem
hvorki heyrði né skildi skynsamlegar
röksemdir.
Nefndin lýsti yfir, að mesmerisminn
væri hættulegur. Hún lagði til, að hann
yrði bannaður og bannfærður.
Með þessu var Mesmer sjálfum vik-
ið úr leiknum og af sviðinu. En mes-
merisminn var ekki undir lok liðinn.
„Segulvisindin” fundu sér nýjan jarö-
veg I Bandarikjunum, þar sem Lafa-
yette hafði verið mestur brautryðjandi
þeirra. Þar kom lika til sögunnar
frægur skurðlæknir, sem hét Benja-
min Douglas Perkins, sem settist siðar
aö í Lundúnum. Hann tók að beita
læknisáhaldi, þvi, sem hann kallaði
málmtraktor — þ.e. málm, sem
dregur, en raunar var hér ekki um
annað né meira að ræða en seguldiska
séra Hells Vinarklerks i nýrri mynd,
þá hina sömu sem Mesmer hafði
byrjaö með.
Með þessum málm-traktorum
kvaðst Perkins læknir geta læknaö
gikt, lömun og margt fleira. Englend-
ingarkeyptu traktora Perkins þúsund-
um saman fyrir of fjár, og hinar ótrú-
legustu lækningasögur komust á kreik.
Mesmer sjálfur var hættur læknis-
starfi sinu á Frakklandi, en þar
reyndu þó nemendur hans ýmislegt
fyrir sér. Meðan rannsóknarnefndin
var að störfum, gekkst Puysegur
202
greifi fyrir mesmerismatilraunum i
höll sinni úti i sveit. Honum tókst að
dáleiða ungan bónda og láta hann falla
i dá með þvi einu að endurtaka fyrir
honum i sífellu orðin friður — friður —
friður — nú finnur þú frið. Puysegur
komst einnig að raun um það, að hann
gat talað við manninn, þótt hann virt-
istsofandi og fengið svör við spurning-
um sinum. Hann gat iika sagt honum
að vakna, þegar hann vildi. Greifinn
gerði lika miklar tilraunir til að
„segulmagna” álmtré i garði sinum,
en ekki fara sögur af árangri. Hins
vegar vita nú allir, að hann var á réttri
leið i dáleiðslutilraununum.
Annar seguÞdávaldur frá árunum
um 1780 var de Barbarin. Hann notaði
töfrastafi, segulker og annan útbúnað
og komst að raun um, að hann gat leitt
fólk i „segulsvefn” með þvi einu að
tala við það. Engin ytri tæki þurfti til
þess. Barbarin uppgötvaði því nútima
dáleiðslu.
Mesmerisminn féll brátt i ónáð með-
al alls þorra manna á Englandi, og átti
Perkins læknir og málmtraktorar hans
sök á þvi. Það var ekki fyrr en um
miðja nitjándu öld, sem skozki læknir-
inn James Braid tók upp þráðinn með
visindalegum sjónarmiðum. Hann
komst að þvi og kvað upp úr um það,
að dáleiösla og segulmagn væru ger-
samlega óskyld. Með þvi kollvarpaði
hann raunar allri kenningu Mesmers
og tók upp orðið „hypnose” — dá-
leiðsla, — en það er af griska orðinu
hypnos, sem þýðir svefn.
Braid var sannfærður um, að dá-
leiðsla og sefjun hefðu mikið lækn-
ingagildi. A hans dögum var öll tauga-
deyfing á frumstigi og i mörgu áfátt.
Hann áleit, að unnt væri að firra
sjúklinga sársauka og kvölum með dá-
leiðslu.
Þegar Braid sendi frá sér bók um
þetta efni árið 1849, var hann þegar
stimplaður kuklari og blekkingameist-
ari, og honum var bannað að stunda
lækningar i heimalandi sínu. En bók
hans komst i hendur fransks Mínis,
sem hét Liebault, og hann tók að beita
dáleiðslu við sjúklinga sína að forsögn
hennar. — Maður þarf ekki að gera
annaö en fá sjúklinginn til þess að
horfast fast í augu við mann meðan
honum er sagt hægt og endurtekið, að
hann syfjaður og sé aðsofna. Eftir litla
stund er hann fallinn i dásvefn, skrif-
aði Liebault um tilraunir sinar.
Og nú á timum er dáleiðsla annað og
meira en samkvæmisleikur. Margir
skurðlæknar beita dáleiðslu samhliða
eða i stað deyfingar, þegar svo stendur
á, að deyfi- eða svæfilyf eru sjúklingn-
um hættuleg. Konur hafa fætt börn sin
án þjáninga i dáleiöslu, og tennur hafa
verið dregnar úr dáleiddu fólki, án
þess að það kenni sársauka. Dáleiðsla
hefur reynzt árangursrikt læknisráð
við huglægum sjúkdómum.
Þó þekkjum við ekki enn til neinnar
hlitar lögmál eða leyndardóma dá-
leiðslu. Hitt er staðreynd, að með á-
kveðnum hreyfingum, hljóðum, orð-
um, augnaráði, ljósmerkjum eða
strokum getur dávaldur leitt margt
fólk i ástand, sem er svefni likast, en
þó er hinn dáleiddi undarlega næmur
og auðtrúa á allt, sem dávaldurinn
segir honum — trúir þvi svo bókstaf-
lega og algerlega, að það verður
reynsla skynfæra hans. Það er hægt að
segja við mann i dásvefni: — Nú
steypist iskalt vatn úr fötu yfir þig. Og
jafnskjótt fer hinn dáleiddi að hrið-
skjálfa og húð hans herpist saman.
Náttúru-segulaflið — mesmerisminn
— var bábylja ein og imyndun. öll
lækningaaðferð Mesmers læknis var
hlægilegur blekkingaleikur frá sjónar-
miði nútimans, og aðferðir hans út i
hött. En þó skulum við fara okkur hægt
i öllum fullyrðingum. Við vitum, að
ýmislegt, sem læknar gera við
sjúkling, er gagnslaust i sjálfu sér, en
trú sjúklingsins á það leggur til lækn-
ingamáttinni. Og þrátt fyrir allt var
Mesmer og eftirmenn hans staddir við
óþekktar lindir, sem nú eru betur
komnar i ljós. Hann var þrátt fyrir all-
ar sinar blekkingar við dyr mikillar
uppgötvunar og lagði fram sinn skerf
til hennar. Mesmer var meiri blekk-
ingameistari en hann vissi sjálfur.
Ak tók saman að mestu eftir grein Ro-
berts Silverbergs.
ISunnudagsblað
Tímans
óskar gjarnan eftir
vel rituðum
frásögnum frá
liðinni tíð
um minnisverða
og sérstæða
atburði.
Handrit þurfa
að vera vélrituð
_rui rLAiA A A A * * * É '
Sunnudagsblað Tímans