Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 5. JÚLÍ 2003
„MEISTARAR formsins – Úr höggmyndasögu
20. aldar“ nefnist sýning sem var opnuð í Lista-
safninu á Akureyri síðastliðinn laugardag. Er
þetta eitthvert mesta yfirlit höggmyndalistar eða
skúlptúrs („höggmynd“ er í raun úrelt heiti) á 20.
öldinni sem sést hefur hérlendis. Ekki er þó öll-
um helstu liststefnum 20. aldar gerð skil á sýn-
ingunni svo að hún spannar ekki þróun eða sögu
skúlptúrsins. Engu að síður er þetta einstakt úr-
tak úr sögunni og sem slíkt merkisviðburður á Ís-
landi. Alls eiga 40 listamenn verk á sýningunni og
margir þeirra lykilmenn í myndlistarsögunni. Má
þar nefna Carl Andre, Alexander Archipenko,
Rudolf Belling, Walter de Maria, Edgar Degas,
Alberto Giacometti, Georg Kolbe, Kathe Koll-
witz, Donald Judd, Sol LeWitt, Aristide Maillol,
Marino Marini, Henry Moore, Auguste Renoir,
Reiner Ruthenbeck og Rosemary Trockel. Í ábót
við þessa áhrifavalda í alþjóðlegri myndlistar-
sögu hefur forstöðumaður Listasafnsins á Akur-
eyri, Hannes Sigurðsson, valið verk eftir 11
Íslendinga sem markað hafa spor sín í skúlptúr
hér á landi. Rétt er að geta þess að verk eftir
Daniel Buren, Richard Long og Per Kirkeby,
sem auglýstir voru á meðal þátttakenda, eru ekki
á sýningunni en þau féllu út sökum óviðráðan-
legra aðstæðna.
Öll verk erlendu listamannanna, að vopnatösku
flúxus-listamannsins Axels Lischke undanskil-
inni, eru fengin að láni frá Ríkislistasafninu í
Berlín. Af verkum eftir eldri meistara 20. aldar er
nokkuð um smástyttur saman komnar undir
gleri. Má m.a. sjá litla styttu eftir Ásmund „okk-
ar“ Sveinsson undir sama gleri og styttur eftir
Renoir og Maillol. Aðallega eru þó bronsstyttur
frá um 40–60 cm á hæð eða breidd. Stórbrotin
verk eru þar á meðal, tvær dansmeyjar eftir De-
gas, „Höfuð“ eftir Belling, „Umkvörtun“ eftir
Kolbe, „Líkneski“ eftir Köllwitz, „Hjálmhöfuð“
eftir Moore, „Dögun“ eftir Einar Jónsson, „Flat-
ur bolur“ eftir Archipenko og „Kvenlíkneski án
handleggja“ eftir Giacometti, svo dæmi séu
nefnd.
Form og rými
Edgar Degas og Auguste Renoir eru tveir
listamenn á sýningunni sem ekki teljast til mód-
ernisma 20. aldarinnar, heldur áttu sín bestu ár á
síðari hluta 19. aldar. Báðir voru fyrst og fremst
þekktir fyrir málverk en tóku í seinni tíð að móta
skúlptúr til þess að fást við annarskonar form-
fræði en tvívíður myndflöturinn gaf kost á. Ren-
oir verður vafalaust minnst fyrir málverk sín
langt umfram skúlptúrana, en Degas var braut-
ryðjandi í skúlptúr og því vel við hæfi að hann eigi
elsta verkið á sýningunni, „Dansmey að lagfæra
böndin á sokkabuxum sínum“, sem er brons-
stytta frá árinu 1891. Degas
hóf að móta skúlptúr sam-
hliða málverkinu árið 1866
og vakti enga sérstaka at-
hygli fyrir. En árið 1881 sýndi
hann skúlptúrinn „Lítil 14 ára
dansmær“ sem er tæplega eins
metra há vaxstytta, klædd pí-
fukjól og með raunverulegt
hár þrætt í hvirfilinn.
Skúlptúrefni í þá daga
var aðallega brons,
marmari og viður og fór
efnisval Degas því fyrir
brjóstið á mörgum. Mest
vakti þó umtal að lista-
maðurinn sýndi styttuna
ekki á stöpli, en stöpull hafði
verið viðtekinn hluti af skúlptúrgerð síðan
á tímum Forn-Grikkja og var honum ætl-
að að gefa áhorfendum tilfinningu fyrir
tign hlutarins, líkt og hann væri af öðrum
heimi en þessum og eitthvað til að dást
að og skoða í fjarlægð. Án stöpulsins
varð skúlptúrinn óhjákvæmilega hluti af
hinu raunverulega rými listáhorfandans.
Eru það jafnframt hugmyndir okkar um
rýmið sem hafa haft hvað mest áhrif
á skúlptúr á 20. öldinni. Al-
berto Giacometti sem
dæmi hugsaði skúlptúr út frá
hreyfingu og rými frekar en efn-
ismassa og formi. Bronsfígúrur sínar kallaði
hann aldrei skúlptúra eða styttur heldur „kon-
strúktsjónir í rými“. Rýmiskennd í verkum Hen-
rys Moore er aftur á móti andstæð því sem við
finnum í verkum Giacomettis. Skúlptúrar hans
byggjast á massaþykkum og ávölum formum sem
virðast svolgra rýmið í sig og blása út. Skúlptúrar
mínimalistanna Carls Andre, Donalds Judds og
Sol LeWitts eru þó greinilegustu rýmisverkin á
sýningunni. Andre gengur hvað lengst í þeim efn-
um með því að raða saman þunnum plötum og
fletur þannig skúlptúrinn að rýminu sem afmark-
ar hluta þess.
Íslensk list í alþjóðlegu samhengi
Þótt allnokkrir íslenskir myndlistarmenn hafi
gegn um tíðina verið í takti við alþjóðlega
strauma myndlistar þá hafa Íslendingar aldrei
átt brautryðjanda í myndlist né heldur heims-
frægan myndlistarmann. Við hömpum reyndar
Ólafi Elíassyni í dag sem frægasta íslenska
myndlistarmanni allra tíma, en eins og ég hef áð-
ur sagt í skrifum mínum þá eigum við engan rétt
á að gera tilkall til hans sem Íslendings. Mað-
urinn er jú af íslensku foreldri, en hann er fæddur
og uppalinn í Danmörku. Er það mátulegt á okk-
ur að þessi eini heimsfrægi „íslenski“ myndlist-
armaður hafi aldrei þurft að lifa við aðstæður þær
er myndlistarmenn búa við hér á landi og gefur
það skýr skilaboð um þá vanrækslu sem íslensk
myndlist á við að stríða.
Ákvörðun Hannesar Sigurðssonar að setja ís-
lenska listamenn með á sýninguna þykir mér því
stórgóð enda nauðsynlegt fyrir
okkur að skoða íslenska myndlist
og myndlistarsögu í alþjóðlegu
samhengi. Hannes virðist þó hafa
kosið að nota Íslendingana til
þess að gefa breiðari mynd af
skúlptúrnum, eða fylla upp í nokk-
ur skörð sem vantar á sýninguna til þess
að sagan verði ítarlegri, heldur en að bera
þá saman við sína líka. Einar Jónsson er t.d.
eini „symbolistinn“ á sýningunni, Gerður
Helgadóttir er fulltrúi þrívíðra járnmynda
eða teikninga, sem listamenn eins og Robert
Jacobsen, Hans Uhlmann eða Eduard Chill-
ida þjóna í alþjóðlegri myndlistarsögu, Krist-
ján Guðmundsson og Magnús Pálsson eru
fulltrúar frásagnar-hugmyndalistar og Þor-
valdur Þorsteinsson sér svo um að loka hringn-
um þar sem Degas hóf hann með verkinu „Söng-
skemmtun“. Verkið samanstendur af kápum og
jökkum í fatahengi. Söngur og lófaklapp óma
handan lokaðrar hurðar sem er til hliðar við
hengið og á hurðinni er svo handskrifaður miði
þar sem fólki er bent á að fara ekki inn eftir að
söngskemmtunin er hafin. Skúlptúr þessi sam-
ræmist algerlega hinu raunverulega rými listá-
horfandans þannig að hann áttar sig jafnvel ekki
á því að um skúlptúr eða listaverk sé að
ræða. Þorvaldur er þarna í sama hlut-
verki á sýningunni og Guillaume
Bijl hefði eflaust verið í undir eðli-
legum kringumstæðum, en hann er þekkt-
ur fyrir að breyta galleríum og sýningarsölum í
fataverslanir, bílasölur, aðstöðu fyrir fegurðar-
samkeppnir o.s.fv.
Heimslistin á Akureyri
Sýningin er á heildina vel upp sett. Styttur frá
fyrri hluta 20. aldarinnar eru saman í einum sal, í
miðsalnum eru öllu léttari verk og í þriðja salnum
verk sem „þyngja“ rýmið.
Þetta er sýning sem gaman væri að geta geng-
ið að vísri í einhvern tíma og skoðað oft. Það er
mikið af upplýsingum sem maður tekur inn við
skoðun verkanna, bæði fyrir huga og tilfinningar,
og skynfæri fara á fullt enda er listasagan mik-
ilfengleg og fegurðin margbrotin.
Er það stórmerkilegt að svona sýning skuli
koma til kaupstaðar á stærð við Akureyri, hér á
hjara veraldar, og satt að segja framandi að horfa
á skúlptúrana í listasafninu. Á forstöðumaður
safnsins hrós skilið fyrir framtakið og ekki síst
fyrir að bæta íslensku listamönnunum við alþjóð-
legar goðsagnirnar. Sú ákvörðun hans gerir sýn-
inguna jafnvel enn áhugaverðari en ella.
Þá er sýningarskráin eiguleg heimild. Texti
eftir Brittu Schmitz sem starfar við Ríkislista-
safnið í Berlín, athyglisverðar vangaveltur Ólafs
Gíslasonar, listfræðings, um skúlptúr á 20. öld-
inni og stuttar en góðar upplýsingar um lista-
mennina er þar að finna ásamt svart/hvítum
myndum af verkum eftir íslenska og erlenda
listamenn.
Sannkallaðir meistarar formsins - „Höfuð“ eftir Belling og „Flatur bolur“ eftir Archipenko.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
„Konfektmolar“ Sigurðar Guðmundsson-
ar og „Opinn kubbur“ eftir Sol LeWitt í
Listasafninu á Akureyri.
Frá Degas til
Þorvaldar
Þorsteinssonar „Dansmey að lagfæraböndin á sokkabuxum sín-
um“ eftir Edgar Degas.
MYNDLIST
Listasafnið á Akureyri
Opið frá 12–17. Lokað á mánudögum. Sýningu lýkur
20. ágúst.
SKÚLPTÚR
40 MYNDHÖGGVARAR
Jón B. K. Ransu
TVEIR bandarískir fræðimenn,
sérfróðir í sögu og málefnum
arabalandanna hafa að und-
anförnu kynnt hugmyndir sínar
um að gera hugmyndir og
teikningar arkitektsins heims-
fræga, Franks Lloyd Wright, að
nýrri Bagdad að veruleika.
Arkitektinn bandaríski gerði ár-
ið 1957 uppdrætti að glæsi-
legum stórborgarkjarna í höf-
uðborg Íraks og segja
fræðimennirnir Mary Jane Deeb
og Mina Marefat sem báðar
starfa við bandarísku Þjóð-
arbókhlöðuna, Library of Con-
gress, að með teikningunum sé
nú lag að sýna aröbum að
Bandaríkjamenn vilji í raun
styðja uppbyggingarstarf í Írak
og að þeir virði menningu Íraka
mikils.
Frank Lloyd Wright heimsótti
Írak í maí 1957, þá 93 ára, í
þeim tilgangi að teikna óp-
eruhús. Hann var óánægður
með staðsetninguna sem húsinu
hafði verið valin og bað í stað-
inn um lóð á eyju í ánni Tígris.
Heim kominn bætti Wright um
betur og teiknaði gríðarmikinn
stórborgarkjarna fyrir Bagdad.
Þar er borgarleikús, skrúðgarð-
ur með minnisvörðum, gos-
brunnum og fossum, bílastæða-
hús í laginu eins og stallahofin
fornu, safnahús, bæði fyrir nýja
list og forna, grasagarður, dýra-
garður, spilavíti, pósthús og úti-
leikhús og heilt háskólahverfi
með tilheyrandi byggingum.
Það sem Deeb og Marefat
segja hvað merkilegast við
teikningar Wrights, er virðing
hans fyrir arabískri hefð og
menningu og hugmyndir hans
um að endurvekja forna frægð
Bagdadborgar þar sem hámenn-
ing ríkti meðan Evrópuþjóðir
voru að berjast við fátækt, fá-
fræði og sjúkdóma fyrr á öldum.
Frumbyggjalist
finnst í Ástralíu
Ástralskir vísindamenn til-
kynntu á dögunum að þeir
hefðu uppgötvað helli sem hefði
að geyma 203 myndverk ástr-
alskra frumbyggja, allt að 4.000
ára gömul. Vísindamennirnir
segja að fundurinn sé einn mesti
fengur frumbyggjalistar sem
nokkurn tíma hefur komið í ljós
og myndverkin öll í góðu
ástandi. Myndefni frumbyggj-
ana segja þeir helst hafa verið
menn og guði, fugla, kengúrur
og eðlur.
Ekki búinn að
syngja sitt síðasta
Margir töldu daga Lucianos
Pavarottis á óperusviðinu talda,
þegar hann boðaði forföll á sýn-
ingu á Toscu í Metropolit-
anóperunni í New York í fyrra,
um það leyti sem sýningin átti
að hefjast. Í kjölfarið boðaði
hann forföll víðar, bæði á óp-
erusviðinu, á tónleikum og tón-
listarhátíðum. Það kom því
mörgum á óvart að Pavarotti
skyldi taka að sér að syngja í
einni sýningu á Toscu í Þýsku
óperunni í Berlín nýverið. Þar
söng hann hlutverk Cav-
aradossis og var ákaft hylltur í
sýningarlok af þakklátum óp-
erugestum.
Þá hafði Pavarotti ekki sung-
ið á sviði frá því hann söng
sama hlutverk við Konunglegu
óperuna í Covent Garden í
London í janúar í fyrra. Um
framtíðina er allt óráðið, Pav-
arotti ráðgerir nú að syngja
þrisvar í Metropolitan á næsta
ári, en hann hefur tilkynnt að
hann ætli að setjast í helgan
stein árið 2005.
Ný Bagdad?
ERLENT