Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 26. JÚLÍ 2003
BORGIN Salzburg í Þýskalandi
er þessa dagana vettvangur ár-
legrar listahátíðar sem efnt er til
á hverju sumri og vakið hefur at-
hygli víða um heim. Hátíðin er
tileinkuð óperu- og leikritaflutn-
ingi, sem og tónleikahaldi og
krefjast stjórnendur hátíð-
arinnar þess jafnan að þeir við-
burðir sem þar eru í boð séu í
hæsta gæðaflokki. Salzburg sjálf
er að mestu byggð í stíl barokk-
arkitektúrs sem þykir veita sér-
lega viðeigandi bakgrunn fyrir
hátíðarhöldin.
Salzburgar-hátíðin hófst á
föstudag og taka að venju fjöldi
söngvara, leikara og stjórnenda
þátt í flutningnum, auk hljóm-
sveita á borð við fílharm-
óníusveit Vínar og fílharm-
óníusveit Berlínar. Meðal þeirra
verka sem sett verða upp þetta
sumarið eru óperurnar Don
Giovanni og Samson og Delilah
og leikritið Jedermann eftir
Hugo von Hofmann þar sem hin
þekkta, þýska leikkona Veronica
Ferres fer með eitt hlutverk-
anna. Það má segja að leikritið
sé í vissum skilningi á heima-
velli, en það er einmitt Hofmann
sjálfur sem á heiðurinn að Salz-
burgar-hátíðarinni.
Að sögn stjórnenda hafa við-
tökur að þessu sinni verið mjög
góðar og hefði til að mynda ver-
ið hægt að selja um fjórum sinn-
um fleiri miða á sýningarnar á
Jedermann en húsrúm leyfir.
Raphael áfram
í Englandi
LISTUNNANDI Bretar anda
léttar þessa stundina eftir að
breska lottóið ákvað að veita
11,5 milljónum punda, eða rúm-
lega 1,4 milljörðum króna til að
aðstoða stjórnendur National
Gallerys við að kaupa verkið
Madonna í bleiku eftir ítalska
endurreisnarlistamanninn
Raphael. Verkið hefur verið í
vörslu Nat-
ional Gall-
erys frá því
1991, en
myndin
hefur verið
í eigu fjöl-
skyldu her-
togans af
Northumb-
erland frá
því um
miðja 19. öld. Fyrr á árinu ákvað
hertoginn hins vegar að selja
myndina til að fjármagna nauð-
synlegar viðgerðir á ættaróðal-
inu, Alnwick Castle. Að sögn
breska dagblaðsins Guardian
höfðu safnayfirvöld áður farið
fram á 20 milljón punda styrk,
en ákváðu að lækka upphæðina
um tæpan helming í þeirri von
að lottósjóðurinn yrði viljugri til
að veita styrkinn. Sú ákvörðun
virðist hafa borgað sig og eru
safnayfirvöld nú mun bjartsýnni
en áður á að takast muni að
halda myndinni í landinu. Nat-
ional Gallery þarf þó á næstunni
að safna digrum sjóðum til við-
bótar við styrkinn frá lottó-
sjóðnum, því Getty-safnið í Kali-
forníu hefur boðið 29 milljónir
punda í verkið.
Salzburgar-
hátíðin sett
ERLENT
Þýska leikkonan Veronica Ferres í hlut-
verki sínu í Jedermann.
Yfirmaður National
Gallery með mynd
Rapahels.
ÁSMUNDARSAFN er flestum kunnugt en
þar er reglulega skipt um áherslur og ýmsar
hliðar á verkum listamannsins kynntar. Sýningin
núna nefnist Nútímamaðurinn og er vel við hæfi
að leggja áherslu á þann þátt í starfi og hugsun
Ásmundar. Síðasta sýning nefndist Listin á með-
al fólksins en þetta tvennt einkennir verk Ás-
mundar öðru fremur. Honum var ávallt mjög í
mun að listaverk hans döguðu ekki uppi á söfn-
um heldur fyndu sér samastað í daglega lífinu.
Auk þess fylgdist hann vel með tækninýjungum
og viðburðum í þjóðfélaginu eins og viðfangsefni
verka hans gefa til kynna. Ófá verk bera nöfn
sem tengjast tækninýjungum, verk eins og Raf-
magn, Framtíðin, Geimdrekinn, Röntgenminnis-
varði, Í gegnum hljóðmúrinn ofl.
Með sýningunni hefur verið gefinn út bæk-
lingur sem sýnir hvar útilistaverk Ásmundar,
ekki færri en átján útihöggmyndir, er að finna í
Reykjavík. Auk þess eru sjö verk myndskreyt-
ingar í byggingum. Hér eru auðvitað ótalin verk
Ásmundar í garðinum við safn hans og í safninu
sjálfu.
Ásmundi var einkar lagið að skapa verk sem í
senn voru nútímaleg myndlistarverk en um leið
alþýðleg, hann vildi skapa list fyrir fjöldann og
honum tókst það, Reykjavík væri ekki sama borg
án mynda hans. Þegar hugsað er til þess að flest
verka hans voru unnin fyrir nokkrum áratugum
vaknar sú spurning hvaða útilistaverk einkenni
Reykjavík nútímans.
Bændur í myndlistinni
Sigurður Guðmundsson myndlistarmaður hef-
ur talað um sjálfan sig sem bónda í myndlistinni,
rétt eins og Ásmundur gerði og eiga þeir þar eitt-
hvað sameiginlegt. Þeir eiga það líka sameig-
inlegt að hafa báðir unnið mikinn fjölda verka
fyrir opinbert rými, þótt flest verka Sigurðar sé
að finna erlendis. Reyndar er fullvíst að enginn
íslenskur listamaður kemst með tærnar þar sem
Sigurður hefur hælana hvað varðar fjölda út-
færðra verka í opinberu rými, ekki síst í Hol-
landi. Þar í landi eru fá bæjarfélög svo aum að
státa ekki af höggmynd eftir Sigurð. Mikið af
þessum verkum var gert á níunda áratugnum, en
það tímabil í list Sigurðar einkenndist af mikilli
og sterkri efnistilfinningu. Það er líka óhætt að
segja að listamaðurinn hafi náð mikilli færni í út-
færslu verka fyrir opinbert rými, tvö nýleg verk
eftir hann í Reykjavík eru til vitnis um það.
Þar ber fyrst að geta þess verks sem hefur
heillað mig mest af verkum Sigurðar á síðustu
árum, svo einfalt er það og þó sláandi, fallegt og
ríkt að merkingu. Hér á ég við verkið Fjöruverk í
Rauðárvík, við Sæbrautina í Reykjavík til móts
við Snorrabraut. Þetta verk var kostað af
Reykjavíkurborg en árið 1999 hélt menningar-
málanefnd Reykjavíkur almenna opna hug-
myndasamkeppni um útilistaverk í tilefni alda-
móta. 147 tillögur bárust og voru níu þeirra
valdar til frekari útfærslu í lokasamkeppni. Vor-
ið 2002 var verk Sigurðar svo sett upp.
Fjöruverk samanstendur úr allmörgum púss-
uðum granítsteinum, ekki óáþekkum steinum
þeim sem fyrir eru í fjörugarðinum. Steinarnir
koma reyndar frá Svíþjóð og hafa á leið sinni
þaðan komið við í Kína þar sem þeir voru púss-
aðir. Þegar þeir eru skoðaðir virðast þeir þó geta
verið komnir úr fjörunni sjálfri.
Í myndinni Mö-höguleikar segir Sigurður
sjálfur um álíka verk sem sett var upp í Svíþjóð
að ætlun hans hafi verið að draga athygli að því
hvað allir og allt sé í raun einstakt ef við bara gef-
um okkur tíma til að taka eftir því. Þannig má líta
á steinana sem líkingu fyrir einstaklingana í
samfélaginu og verkið sem hvatningu til að hlúa
að hverjum og einum. Það má líka túlka verkið
sem einfalda myndbirtingu á muninum á náttúru
og menningu. Snerting og nærvera mannsins
breytir náttúrunni óafturkallanlega, það er
menningin sem skapar útsýni og landslag úr
náttúrunni, eitthvað fallegt að horfa á. Menn-
ingin sem skilgreinir, afmarkar, túlkar, fágar.
Þessi grundvallarsannleikur um mannlegt sam-
félag sem mótar allt líf okkar og umhverfi kemur
fram á einfaldan og látlausan hátt í Fjöruverki.
Ævintýraheimur
Árið 2000 var haldin lokuð hugmyndasam-
keppni um listaverk í og við nýjan Barnaspítala
Hringsins í Reykjavík. Sex listamenn voru valdir
til að vinna tillögur sínar áfram og varð verk Sig-
urðar fyrir valinu. Farið var fram á verk í þrem-
ur hlutum, skúlptúra utandyra og innanhúss,
sandblástur glers í gluggum og litasamsetningu
innanhúss.
Hér er um að ræða verk á viðkvæmum stað,
verk sem ef vel á að vera er gefandi verk.
Endanlegt verk Sigurðar sem nú má sjá í og
við spítalann gengur út frá heimi barnanna og
ævintýranna. Úti fyrir er stóll í yfirstærð og tré
úr málmi á rauðum fleti úr möl. Sandblástur í
gluggum sýnir textabrot úr ævintýrum og í and-
dyrinu má finna þrjá stóra pússaða steina, líka
þeim sem eru í fjörunni. Sigurði tekst hér að
skapa listaverk sem vísar í ævintýraheim án þess
að verða myndskreyting, verkið skapar sinn eig-
in heim sem þó er öllum opinn. Einmitt þetta hef-
ur einkennt myndlist Sigurðar í gegnum tíðina.
Ólýðræðisleg myndlist?
Í bréfi til Sigurðar Guðmundssonar í bókinni
um Sigurð sem gefin var út 1991 setti listakonan
Marlene Dumas eftirfarandi fullyrðingu fram:
„Myndlist þín er ekki lýðræðisleg (ef hægt er að
tala um slíkt fyrirbæri) og þykist ekki vera það
þrátt fyrir öll opinberu verkefnin sem þú færð.“
Sigurður svaraði þessu meðal annars á þessa
leið: „...Því hvað ætti listin, þessi efnablanda,
þessi galdur, að gera annað en að ylja okkur með
orku sinni? Myndlist sem vill vera meira, vill
fjalla um hluti eins og til dæmis stjórnmál, jafn-
rétti, mannkynssögu, sálfræði, bræðralag, frið á
jörðu eða Guð má vita hvað – þeirri list treysti ég
ekki.“
„Listin er í eðli sínu ólýðræðisleg,“ heldur
hann áfram. „Býður ekki upp á samfélagslega
þjónustu og er alltaf einræða. Þetta þýðir samt
engan veginn að hún sé sjálfhverf nautn og til
einskis fyrir aðra.“
Þessi umræða um hvort listin eigi að vera lýð-
ræðisleg er auðvitað í brennidepli þegar rætt er
um verk í opinberu rými. Gaman hefði verið að
heyra þá Ásmund og Sigurð ræða þetta málefni,
en hvort sem þeir hefðu verið sammála eða ekki
er það staðreynd að báðir hafa náð að skapa verk
sem höfða til fjöldans án þess að slá í nokkru af
listrænum kröfum sínum.
Sá munur er á þeim að Sigurður leitar inn á við
í myndlist sinni, hann hugsar ekki um áhorfand-
ann. Hann sniðgengur allar vinsælar hugmyndir
síðustu áratuga um listina sem samskiptatæki
listamannsins til að ná tengslum við áhorfand-
ann. Hann er rómantíker sem fær vitrun og vinn-
ur út frá henni, honum er ekki í mun að skil-
greina verk sín á rökrænan hátt.
Ásmundur leitar hins vegar út í samfélagið að
viðfangsefnum fyrir verk sín en samt verður nið-
urstaða þeirra ekki ósvipuð hvað varðar alþýð-
leik og nærveru, þó að form þeirra séu gjörólík.
Það má segja að Ásmundi hafi tekist að ná til al-
þýðunnar eins og ætlun hans var. Hann sagðist
hafa trú á fólkinu. Verk Sigurðar ná hins vegar
til fjöldans án þess að hann ætli sér það sér-
staklega eða tali um það.
Það er gaman að skoða steinana hans Ás-
mundar með snertifleti þessara tveggja í huga,
en á síðustu árum sínum vann hann nokkurn
fjölda af smásteinum, pússaði þá eða hjó til og
minna sumir þeirra á pússaða steina Sigurðar.
Það er eins og þessir tveir listamenn mætist
þarna handan tíma og rúms.
Samvinna
Eitt af því sem Ásmundur lagði mikla áherslu
á var möguleikinn á samvinnu allra aðila við
skipulagningu og hönnun bæjarhluta og mann-
virkja, þetta gildir ekki síður í dag. Því meiri sem
samvinnan er milli skipuleggjenda, arkitekta og
ekki síst listamanna því betri verður árangurinn.
Það er til dæmis góð hugmynd að fá listamenn
inn í hönnunarferli áður en því lýkur í stað þess
að úthluta þeim hinum venjulega vegg eða gras-
flöt undir verk sín og vonandi eigum við eftir að
sjá meira af slíku í framtíðinni. Myndlistin í dag
hefur breyst frá því á tímum Ásmundar, lista-
verk birtast í allra kvikinda líki og myndlistin
hefur m.a. færst meira inn á svið hönnunar. Það
er hlutverk listamanna að koma með framsækna
og sterka sýn. Því fleiri tækifæri sem gefast, því
betra.
Ég hef trú á fólkinu
Ásmundi var mjög í mun að listamenn fylgdust
vel með stefnum og straumum, jafnt í nýjustu
tækni sem byggingarlist.
Hinir fullorðnu verða aftur litlir sem börn
í heimi ævintýranna.
Þegar betur er að gáð erum við öll einstök, er
hugsunin að baki verki Sigurðar Guðmundsson-
ar Fjöruverk við ströndina í Reykjavík.
MYNDLIST
Ásmundarsafn
Til 2004. Safnið er opið daglega kl. 10–16.
NÚTÍMAMAÐURINN, HÖGGMYNDIR ÁSMUNDAR
SVEINSSONAR
Ragna Sigurðardóttir
Fjöruverk, við norðurströndina í Reykjavík til móts
við Snorrabraut.
Verk í og við Barnaspítala Hringsins
LISTAVERK Í OPINBERU RÝMI, SIGURÐUR GUÐ-
MUNDSSON