Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.2003, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. NÓVEMBER 2003
H
ANN tekur á móti mér í sól-
stofu, þar sem hann gengur
út úr ástargyðju Dags Sig-
urðarsonar; hamgulri á
hörpuskel, með Amor og
Vulcan á báðar hendur.
„Ég þurfti að breyta um
takt,“ segir hann, þegar ég
spyr hann um þau umskipti að setjast niður við
sögulega skáldsögu um Jón Arason og sam-
tíma hans, eftir að hafa varið lunganum af tí-
unda áratug síðustu aldar í þríflokkinn; Trölla-
kirkju, Blóðakur og Vetrarferðina. „Þessar
sögur voru samstætt verk, þótt þrjár bækur
væru. Í þeim var ég frekar í samtímanum og
ég vildi breyta til. Mér var svo bent á Jón bisk-
up Arason og syni hans og við nánari skoðun,
fann ég að þetta efni hentaði mér, eins og sakir
stóðu.“
– Heldurðu að þessi ábending hafi komið til
vegna trúarstefsins í bókunum þremur ?
„Það er rétt að trúmálin eru mótor þeirra
bóka. En ég held, að það hafi ekkert haft með
þessa ábendingu að gera. Bak við hana lá
miklu fremur hugmyndin um persónusköpun.“
– Þú talar um mótor bókanna.
„Mér var einu sinni boðið til Wales og var þá
beðinn að lýsa því, hvernig bækur mínar yrðu
til. Ég svaraði því til, að ég hefði áhuga á forn-
bílum og þegar ég væri að skrifa, þá ímyndaði
ég mér, að ég væri að setja saman Rolls Royce
eða Cadillac, þótt útkoman gæti nú sem bezt
orðið Morris Mini!
En ég lít á fyrsta kaflann sem grillið og vélin
er söguefnið.“
Allur bragur tímans kom á óvart
Nýja skáldsagan heitir Öxin og jörðin –
söguleg skáldsaga um Jón biskup Arason og
syni hans, sem voru hálshöggnir í Skálholti 7.
nóvember 1550. Til þess atburðar dró skálm-
öld upptendruð af siðaskiptum og sérhags-
munagæzlu.
Að vonum stígur mikið persónugallerí fram
á sögusviði Ólafs; bæði kirkjunnar menn og
veraldlegir valdsmenn, sem Íslendingum eru
tamir á tungu enn þann dag í dag; Jón Hóla-
biskup Arason og Marteinn Einarsson Skál-
holtsbiskup, Ari, Björn, Sigurður og Þórunn
Jónsbörn, Erlendur Þorvarðarson lögmaður í
Selvogi, Daði Guðmundsson í Snóksdal og um-
boðsmaður konungsins Christian Schriver. Og
fleiri og fleiri, líka minna þekkt nöfn og
óþekkt.
– Var það enginn trafali að skrifa um svona
þekktar persónur og söguefni?
„Nei. Það var mér aldrei til trafala; ekki
þegar ég hafði tekið þá ákvörðun að ég væri
ekki að skrifa fræðilegt verk, heldur skáld-
sögu.
Það er nú einu sinni svo, að hlutirnir eru
fljótir að taka á sig fleiri en eina mynd. Jafnvel
svo skömmu sem 50–60 árum eftir tiltekinn at-
burð, ber mönnum hreint ekki saman um það
sem gerðist.
Og sagnfræðiverk eru dálítið mikið að yrkja
söguna. Þau eru oft samtöl milli sagnfræðinga;
einn tekur upp eftir öðrum og prjónar ein-
hverju við, sem sá þriðji síðan tekur upp og
bætir við og þannig koll af kolli. Sagn-
fræðiverk eru ekkert fullkomnari en önnur
mannanna verk.
Aðalatriði er, að við höfum grundvall-
arhugmyndina, án þess kannski að vita svo ná-
ið um hlutina.
Það er mörg holan fyrir rithöfund til þess að
skálda í.“
– Ætli sextánda öldin hafi komið Ólafi á
óvart.
„Já, svo sannarlega. Allur bragur tímans
kom mér á óvart.
Ég byrjaði á því að eyða einum sjö, átta
mánuðum í það bara að lesa mér til. Og ég tal-
aði við Hörð Ágústsson, sem tók mér vel og
fræddi mig um hús og húsaskipan þessa tíma.
Bók hans Dómsdagur og helgir menn á Hólum
er mikill fjársjóður. Ég hafði ekki hugmynd
um að húsakosturinn hefði verið svo mikill sem
hann var, hvað þá að dómkirkjurnar hefðu ver-
ið svona miklar byggingar og reisulegar. Þetta
voru stórfenglegri hús, en ég hafði gert mér
hugmynd um.
Og tengsl Íslendinga við útlönd komu mér
líka á óvart. Menn brugðu sér til útlanda rétt
eins og nú. Það voru reglulegar siglingar milli
Hamborgar og Íslands; Þjóðverjar höfðu
Hafnarfjörð og þar var kaupstaður. Svo voru
menn í sambandi við Englendinga og Dani að
sjálfsögðu. Það var ekkert mál að komast á
skip.“
– Hvað um menn þessa tíma?
„Þeir voru líka stórfenglegri en ég hafði get-
að gert mér grein fyrir. Þetta voru sannkall-
aðir Íslendingasagnamenn.
Og ofbeldið var svo miklu, miklu meira. Er-
lendur Þorvarðarson lögmaður, sem bjó í Sel-
vogi, drap menn eins og að drekka vatn. Jón
Egilsson skrifar í biskupasögum sínum, að
hann hirði ekki um að telja upp öll víg Erlend-
ar. Hann óttaðist hann út yfir gröf og dauða!
Kúnstin að gera hvorki of né van
– Var ekki erfitt að henda reiður á Jóni Ara-
syni, sem flestir Íslendingar hafa gert sér ein-
hverja mynd af?
„Það var auðvitað allmikið mál að reyna að
skrifa um Jón Arason; persónu, sem ég eins og
margur annar, ber óttablandna virðingu fyrir.
Það vafðist svo sannarlega fyrir mér. En svo
ákvað ég að skutla mér bara til sunds. Kúnstin
er að gera hvorki of né van. Og umfram allt að
missa ekki sjónar á því, að Jón Arason var
maður, eins og ég og þú, þótt hann væri sér-
stakur.“
– Hvað um andrúm þessa tíma? Og tung-
una?
„Gunnar Gunnarsson sagði að enginn ætti
að taka sér fyrir hendur að skrifa sögulega
skáldsögu. Mér varð oft hugsað til þessara
ÁN SNERTINGAR
VERÐUR ENGIN KVEIKJA
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Ólafur Gunnarsson: Ég ætla mér enga yfirlýsingu í þessari bók. Mér fannst efnið einfaldlega upplagt til þess að segja sögu.
Og aftur reis nýr morg-
unn yfir Skálholtsstað og
fór sér að engu óðslega
að lýsa himinhvolfið og
Hvítá varð bronsuð af
birtunni. Svo lýsir Ólafur
Gunnarsson í sögulegri
skáldsögu um Jón biskup
Arason og syni hans
þeim nóvembermorgni
1550, er dómurinn féll;
Öxin og jörðin geyma þá
best. FREYSTEINN
JÓHANNSSON ræddi
við Ólaf um skáldið
og skáldsöguna.
.Ef maður hefur þá tilfinningu að maður sé að ýta einhverju á
undan sér, sem er tómt erfiði, þá er eitthvað að. En þegar maður
verður að hlaupa á eftir textanum, eins og þegar maður teikar
strætó, þú mátt alls ekki sleppa takinu, þá er gaman að skrifa!
Kannski er ekki farsælt að hugsa of mikið um það sem maður er
að skrifa! Bara gefa sér lausan tauminn … Joyce Carol Oats
sagði að rithöfundurinn yrði að trúa á sjálfan sig. Það gerir það
enginn fyrir hann.