Lesbók Morgunblaðsins - 15.11.2003, Blaðsíða 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 15. NÓVEMBER 2003
V
IÐ Hreinn höfum mælt okkur
mót á hóteli í miðbænum, og
þegar snarpheitt te er komið
á borðið færir hann mér sýn-
ingarskrá sem ég hafði óskað
eftir að sjá, og gefin var út í
tilefni yfirlitssýningar á verk-
um hans í Frakklandi í fyrra.
Ég blaða í henni og staldra við verk sem ég hef
ekki séð áður, nýlegar ljósmyndir af kindum og
hestum í haga í Miðdölum, við Bæ, þar sem
Hreinn ólst upp. Þarna er einnig mynd sem
heitir Tungustapi og sýnir sérkennilegan stapa í
Dölunum sem Hreinn segir áhrifamiklar huldu-
fólkssögur tengjast. Ég velti því fyrir mér hvort
hann sé að snúa aftur heim með þessum verkum
frá bernskuslóðunum – eða hvort hann hafi
kannski aldrei farið að heiman.
„Einhver hluti af mér hefur aldrei farið það-
an,“ svarar Hreinn. „En ég ólst upp við sögur
um umhverfið, eins og álfasögurnar. Þegar ég
fór að gerast þátttakandi í listalífinu og hugsa
um hvað var að gerast í listinni og umhverfinu á
þeim tíma fór ég fljótlega að tengja mig við
þennan sagnaheim. Á fyrstu einkasýningu
minni, árið 1971, voru eingöngu álagablettir; tólf
ljósmynda- og textaverk.
Mér fannst þetta alveg eiga heima í því and-
rúmslofti sem var í myndlistinni á þeim tíma.
Það var verið að tala um konseptúalisma, land-
art og annað slíkt, en mér fannst þetta bara
upplagt efni í verk og það stóð mér nærri. Það
var rótin og um leið samtíminn sem ég andaði að
mér.
Og nú hef ég haldið áfram að afgreiða þetta
svona, alveg eins og þessar rollur þarna og
lömbin; fyrir löngu fór ég að líta á þessi fyr-
irbæri með augum myndlistarmannsins, svo
hafa einhverjir áratugir liðið og þá set ég það
fram sem myndlist.“
– Er það meðvitað sem þú horfir til baka nú, á
staðinn þar sem þú sast sem ungur strákur og
teiknaðir tígrisdýr á blað?
„Ég hef mjög lítinn áhuga á því að sækja til
baka, að snúa heim. Þvert á móti, mér finnst
gott að geta afgreitt ýmislegt úr fortíðinni sem
ég mæti nú en umgekkst áður. Nú get ég af-
greitt þetta á einhvern hátt sem ég vel mér. Ég
kem þessum minningum og gamla veruleika frá
mér og á þennan myndlistarvettvang.
Þetta er ekkert sérstakt við þessa tilfærslu.
Þetta er það sem menn hafa verið að gera í háa
herrans tíð, að færa hlutina til og við það breyta
þeir um merkingu.
Ég hef aldrei velt fyrir mér hvernig ákvarð-
anir um verkin verða til. Í þessu tilviki eru þess-
ar ljósmyndir efnið og hægt að setja þær fram
án þess að gera neitt við þær; þær eru eins og
heimildir.“
Ég er ekki reiðubúinn að sleppa Hreini strax
við hugleiðingar um æskuslóðir hans, segi frá
því að ég var á ferð um Miðdali í síðustu viku og
upplifði hvernig lág vetrarsólin lýsti upp bæina
að norðanverðu, undir Sauðafelli, en Bær er að
sunnanverðu og var í skugga. Ég velti fyrir mér
hvort þar væri einhver tenging við verkin sem
Hreinn hefur verið að gera með ljósi, kristöllum
og gleri á síðustu árum; hvort hann hafi verið að
bera ljós í bæinn.
„Það má hiklaust spekúlera í því,“ segir hann,
brosir og þykir hugmyndin líklega langsótt. „En
ég man vel eftir þessu. Skugginn var þarna yfir
okkur, við vorum í skugganum sunnan í daln-
um.“
– Og svo kemur birtan fram í verkum þínum
nú fjörutíu fimmtíu árum seinna …
„Það er ekkert ólíklegt að það megi rekja
þetta allt til bernskunnar.“
– Það má allavega leggja fram þessa kenn-
ingu.
„Já, þú getur gert það! En eins og þú veist þá
er ég ekki með neinar kenningar, eða skýringar
á verkunum.“
Kútvelst gegnum tímann
– Þú segist bara setja verkin fram, en efnivið-
urinn er ætíð fjölbreytilegur.
„Hann er það og hefur verið mjög fjölbreyti-
legur gegnum tíðina. Þetta er orðinn nokkuð
langur tími og maður er búinn að kútveltast ein-
hvernvegin gegnum þennan tíma.
Í hvert skipti sem ég geri verk langar mig til
að eitthvað gerist sem ekki hefur gerst áður.
Það er eftirsóknarvert. Maður setur fram tölu-
verðan slatta af einhverju sem eru frekar uppá-
stungur en eitthvað fullgert. Það verður ein-
hvers konar safn af efnivið, litlar einingar, litlar
heildir, sem ég fer svo í kringum, í einhverjar
áttir. Ég yfirgef það í bili, tíminn líður og svo fer
ég oft langa leið til baka og tek aftur upp þráð-
inn. Hugmyndin vakir enn og hægt að halda
áfram með hana en sumum hlutum er einfald-
lega lokið. Þetta ferðalag er afskaplega óreiðu-
kennt, farið fram og til baka; hringsól. Það má
þó vel vera að það sé líka einhver hreyfing fram
á við. Þegar yfirlitssýningar hafa verið settar
saman koma tengsl verka og hugmynda betur í
ljós en hvað efniviðinn varðar hef ég ekki átt
mér neitt uppáhald. Ég hef mikið unnið með
ljósmyndir og texta, mikið meira en í þung efni.
Ég hef gert einhver smíðisverk en þau eru fá.
Það var tímabil á níunda áratugnum þegar svo-
lítið var smíðað og klambrað en það stóð til-
tölulega stutt og fátt sem eftir er af þeim verk-
um. Því skásta var leyft að lifa.“
Umsnúningur eins og árátta
List Hreins er oft lýst sem ljóðrænni og form-
rænni. En kalla hugmyndirnar venjulega á efni
eða langar hann stundum að vinna með ákveðið
efni og það kallar á hugmynd?
„Það getur verið hvort tveggja. Ég nota mikið
tilbúna hluti, efnivið sem er framleiddur og seld-
ur í verslunum, eins og hænsnanet til dæmis.
Maður fer að velta þessum hlutum fyrir sér og
stundum verða hlutirnir til á tilviljanakenndan
hátt, eitthvað mistekst og þá sér maður aðrar
leiðir, að það má búa til eitthvað áhugavert úr
næstum engu. Það er alltaf gott ef hægt er að
umbreyta hlutum, gera þá að einhverju allt
öðru, með lágmarks íhlutun.“
– Verkið Höllin, sem sýnt var í Galleríi 11 árið
1990 var gert úr hænsnaneti og vakti mikla at-
hygli. Viltu að umbreyting efnisins opni áhorf-
endum nýjan heim?
„Mér finnst gaman þegar svona hugmyndir
eru að taka á sig mynd, hlutir eru látnir breyta
um eðli. Svona hlutir eins og hænsnaetið eru alls
staðar til, eru oft fyrir augum okkar, eru venju-
legir og kunnuglegir; ég skemmti mér yfir að sjá
verk verða til úr þeim. En hvort ég sé að hugsa
um hvort fólk sjái það sama úr þessu og ég, það
er mér ekki efst í huga. Það er engin dramatík í
því,“ segir hann og brosir.
– En þessi umsnúningur er þér mikilvægur?
„Það er töluvert um umsnúning í verkunum,
það er eins og árátta. Ég kann ekkert að skýra
það. Ég veit ekki hvort það er gott eða slæmt en
þessi árátta er mjög sterk í mér. Að hvolfa öllu
helst á haus. Ég verð alltaf heillaður þegar ég
rekst á eitthvað af því tagi sem hefur verið gert
og tekist.
Það er með það eins og annað, maður heldur
að maður sé að verða búinn með þess háttar
hugmyndir, en þá líður einhver tími og þá gýs
þetta upp aftur, þótt mann langi til að losna við
það!“
Á árinu 2000 var Hreinn í sviðsljósinu er hann
hlaut Ars Fennica-verðlaunin í Finnlandi og
verðlaun á Carnegie-sýningunni. Þá voru settar
upp yfirlitssýningar á verkum hans í Finnlandi
en hann segir álagið ekkert aukast í kjölfar
slíkrar athygli.
„Fyrirbærum eins og Ars Fennica fylgja yf-
irlitssýningar, það voru tvær stórar sýningar í
Finnlandi en svo var það líka búið.
En hversu mikið ég sýni, það er afskaplega
breytilegt frá einu ári til þess næsta. Það var ró-
legra á áttunda áratugnum. Hægt og sígandi
hefur boðum um sýningar fjölgað. Stundum er
ég með eina einkasýningu, stundum fleiri; flest-
ar hafa þær verið sex sem mér finnst meira en
nóg. Ég ræð ekki við það með minni tegund af
myndlist og mínum vinnuaðferðum. Ég hef þá
áráttu að vilja alltaf finna einhverja viðbót fyrir
hverja sýningu. Ég get ekki byggt mikið á end-
urtekningum á ákveðnum þemum. Í ár er ég
með tvær sýningar, fyrir utan svo þessa kynn-
ingu í Safni. En vissulega hefur verið meira að
gera hjá mér en fyrir 20 til 25 árum.“
Tekur þátt í lífinu hér
Á sýningunni sem var opnuð í Galleríi i8 á
fimmtudaginn var sýnir Hreinn skúlptúra.
„Á efri hæðinni verða glerinnsetningar í
tveimur hlutum, prójekt sem er til í ýmsum
samsetningum, og svo þriðja verkið sem er spil-
að svolítið af fingrum fram. Niðri verða lítil ný-
leg verk, pínulitlir hlutir, og svo fara kannski
upp einhverjar ljósmyndir ef við finnum pláss
fyrir þær. Þetta kemur allt í ljós þegar við för-
um að setja upp.“
ÓREIÐUKENN
Ónefnt, 2001 - 2002; eitt verkanna á sýningu Hreins í Galleríi i8.
A Folded Star, 1983. Eitt verka Hreins í Safni.
Hann vinnur stóra glerskúlptúra en segist ekki hafa
neinn áhuga á gleri, er að endurgera gömul kassaverk
og segist vera búinn að gleyma SÚM. Tvær sýningar á
verkum Hreins Friðfinnssonar verða opnaðar í þessari
viku, ný verk í Galleríi i8 og kynning á verkum þriggja
áratuga í Safni. EINAR FALUR INGÓLFSSON ræddi
við Hrein sem er nýorðinn sextugur og segir það vera
sér áráttu að umbreyta hversdagslegum hlutum.