Íslendingaþættir Tímans - 31.10.1969, Side 12

Jón Pétursson á Geitabergi
Árið 1887 var landflótti á ís
landi. Mörg afarhörð ár höfðu
gengið nærri mönnum og slegið
á þá óhug — versti harðinda-
kaflinn í hundrað ár og síðasta
stórþrautin, sem á þjóðina var
lögð, áður en nýr tími með batn-
andi kjör rann upp. Svo taldist
til, að tvö þúsund manns hefði
leitað vestur um haf þetta ár. Um
stund megnaði þjóðin ekki að
fylla í skörðin.
Um þessar mundir bjuggu að
Draghálsi í Svínadal Georg Pét-
ur Jónsson og Halldóra Jónsdótt-
ir. Að þeirn hvarflaði ekki að
víkja af hólmi, þótt misært
væri. 23. maramánaðar þetta
landflóttaár fæddist þeim sonur,
sem nefndur var Jón. Hann lagði
ekki heldur á veginn út í bláinn.
Hann ólst upp í foreldrahúsuim
og átti alla ævi heima á bernsku
slóðum, föðurleifð sinni og næsta
bæ við hana, Geitabergi. Þar varð
alt hans ævistarf, nema hvað
hann fór í ver nokkrar vertíðir
tfyrir og eftir tvítugsaldur.
Nú hefur þessi tryggi sonur
dalsins verið í gröf lagður að
Saurbœ á Hvalfjarðarströnd, þar
sem foreldrar hans, áar og frænd-
ur margir hvila undir grónum
leiðum. Hann andaðist 1 Landa-
kotsspítala 22. september, 82 ára
gamal, og hafði um alilmörg ár
verið sá bóndi, er lengst hafði bú
ið í sveitinni.
Gömlu Draghálshjónin, Pétur
©g Haldóra, voru bæði af afar-
fjöllmennum ættum. Einn for-
feðra húsbóndans var Pétur vef
ari Kolbeinsson, sem kom austan
af Fljótsdalshéraði í þjónustu inn
réttinganna í Reykjavák á dögum
Skúla fógeta, en gerðist seinna
bóndi í Vogatungu í Leirársveit.
Það dró tiil þess, að heil ættkvísl
festi rætur í Borgarfjarðarsýslu
sunnan Skarðsheiðar. Halldóra
var aftur á móti af Efstabæjar
ætt, dóttir Jóns bónda Símonar-
sonar og Herdlíisar Jónsdóttur I
Efstabæ í Skorradal, og var sá
ættbogi fjöiimennur í uppsveitum
Borgarfjarðar. Saman flæddi
fræðihneigð og búmannshugur,
þar sem þau Draghóilshjón voru.
Þeim Pétri og Haldóru mun
báðum hafa leikið hugur á því
ungum að búa góðu búi. Þau
hrepptu snemma á búskaparárum
einhverja beztu jörðina í Hval-
fjarðarstrandarhreppi, höfðu til
að bera elju og umbótahug og
komust enda í góð efni. Heinúli
þeirra var „Afabær“, sem dóttur
dóttir þeirra, skáldkonan Hall-
dóra B. Björnsson, lýsir á hug-
næman hátt í bernskuminning
um sinum. Eitt er það land. Bauk-
urinn silfurbúni, sem gamli mað-
urinn tók stundum tappann úr,
þegar hann ræddi við barnabörn-
in, var baukur Péturs á Drag-
hálsi, og leðursófinn, sem ung-
frúrnar hossuðu sér í — hann
var í eina tíð stofuprýði Hall-
dóru.
Þau Draghálshjón áttu sex
börn, sem komust upp, og var
Jón hinn fjórði í röðinni að aldri
til. Hann hefur vafalaust alizt upp
við mikla búsönn og vinnusækni,
en hafði nægð alls, sem nauðsyn-
iLegt var til þroska. Hann var einn
fenmingardrengjanna í Saurbæj
arkirkju, þegar nýja öldin lét
fyrsta vorið sitt skrýða landið
grænum feldi, og hann var á næm
asta æskuskeiði, þegar þjóðin
fagnaði fyrsta innlenda ráð'herr
anm.
Mér er tjáð að Jón hafi
snemima verið harðfrískur til
allra verka. En hann hefði líka
verið mij'ög vel fallinn til þess að
stunda bóknám og errgu þurft að
kvíða, þótt verið heíði einhver
sú grein, er reyndi á þolrifin.
Hann var góðum gófum gæddur
athugul og stálminnugur, fróð-
leiksfýsn rík í eðli hans. En þar
ó móti kom, að honum voru kær
ir heimahagarnir. Hann átti ekki
nema einn bróður, og hann lagði
stund á trésmíðar, og það var
eðlilegt, að Jóni sjálfum — og
ekki siður föður hans, hinum
mikla búmanni — þætti það góð
ur kostur að taka við slikn jörð
sem Dragháls var. Ilann lagði
ekki á neina námsbraut og vann
á búi föður síns æskuárin að und-
ansklinni sjómennsku þeirri,
sem áður var vikið að.
Um þessar mundir bjuggu að
Geitabergi Sigríður Einarsdóttir,
frá Litla-Botni og Bjarni Bjarna-
son, lengi hreppstjóri, kaupfé
lagsstjóri og forsjórmaður sveit
ar sinnar um flesta hluti um langt
árabil. Jón og elzta dóttir Geita-
bergshjóna, Steinunn felldu hugi
saman, og árið 1915 gengu þau
í hjónaband. Hófu þau síðan bú-
skap á Draghólsi, fyrst í tvibýli
við Pétur. Fáum árum seinna
keypti Jón jörðina af föður sín-
um og tók hana alla til ábúðar.
Jón var á bezta aldri, er þetta
gerðist, milli þrítugs og fertugs.
•Heimisstyrjöldinni fyrri var nýlok
ið, og f-óik dró andann léttara, er
úti voru hjarðningavígin. Hins var
síður gáð, að ýmsar blikur voru
á lofti. Su-nnan fór svikalævi.
Verðiag alt hafði þotið upp, og
síðan dundi yfir verðhrun, sem
mörgum varð þungt í skauti. Salt
síldin islenzka þránaði óseljanleg
í tunnum, og bændur fengu kjöt-
tunnurnar end-ursendar frá Nor-
egi með ærnum kostnaði. ofanó
markaðstapið. Jón hafði keypt
jörðina við því verði, sem eðlilegt
þótti, er allt virtist stefna að auk
inni peningaveltu, en sat uppi
með miMar skuldir og lágt verð
á búsafurðum, er duttlingar við
skiptalífsin-s höfðu gerbeytt öll-
um viðborfum.
Jón lagði ekki árar í bát. Hon-
um var sá kostur sjálfsagður að
berjast till þrautar. En hér höfðu
atvikin bun-dið honuim bagga,
sem hann v-arð að neyta allrar
orku til að bera. í miklar hús-
byggingar þ-urfti hann e-kki að
ráðast, því að faðir hans haíði
hýst jörðina. Bústofn hafði hann
jafnan mikinn, eftir því se-m gerð
ist, og áveita, sem hann gerði við
innanvert Geitabergsvatn — ekki
svo lítið mannvirki, þegar alt
varð að vinna með handiverkfær-
um — jók og bætti heyfeng. Samt
átti hann í vök að verjast, enda
12
ISLENDINGAÞÆTTIR