Íslendingaþættir Tímans - 25.06.1971, Blaðsíða 18

tók við einu og fjögur, ef hann
hafði fengið tvö.
Birkilundurinn, sem Halldór
gróðursetti fyrir neðan Hamborg,
ber trúnaði hans við landið fagurt
vitni.
„ Að horfnum tíma ég huga sný“
Þegar Halldór varð að láta af
opinberri stjórnsýslu fyrir aldurs
sakir má segja að þriðji þáttur lífs
hans hefjist, og ekki sá ómerkasti.
Er hér átt við fræðimannsstarf
hans. Þessi þáttur nær yfir um
aldarfjórðungsskeið og entist allt
til æviloka.
Að vísu höfðu áður birzt eftir
hann greinar í blöðum og tímarit-
um um hin ýmsu hugðarefni hans,
viðskiptamál, félagsmál, búnaðar-
mál, stjórmál o.fl., en við fyrr-
nefnd tímamót, er hann lætur af
opinberum störfum, hefjast fræði-
mennska og rithöfundarstörf hans
fyrir alvöru.
Hann gerðist þá aðalritstjóri
safnritsins Austurland, er fjallaði
um austfirzk fræði og út kom í
5 bindum á árunum 1948—1958.
í riti þessu birtust margar ritgerð-
ir eftir Halldór um austfirzka
mann-, stað- og sagnfræði. Að baki
þeim lágu ýtarlégai rannsóknir á
efni því sem þær fjölluðu um og
báru þær glöggan' vott um ger-
hygli og"rólega og öfgalausa dóm-
greind. Ritgerðir þessar sýna að
Halldór hefði orðið hinn merkasti
vísindamaður á sviði íslenzkra
fræða. hefðj hann snúið sér að
þeim í öndverðu
Fjöldi ritgerða frá hendi Hall-
dórs mun enn óprentaður og í
handriti er til sjálfsævisaga hans,
sem vafalaust hefur margvíslegan
fróðleik að geyma, auk þeirra
heimilda, sem þar er að finna úm
stjórnmálaátökín á fjórða tug ald-
arinnar.
Nákvæma dagbók hélt Halldór
allt frá því að hann var drengur
í Geitagerði og svo að segja til
hinzta dags.
Hann var prýðisvel ritfær, hugs
unrn afburða skýr og mál meitlað,
án allrar væmni.
„Traustir skulu hornsteinar
hárra sala. í kili kjörviður“.
Ég leyfði mér í upphafi þessara
f/ æklegu minningar- og þakkar-
or ða um Ilalldór, heimilisvin
gömlu prestsfjölskyldunnar á Val-
þjófsstað, að vitna til orða skáld-
jöfursins Einars Benediktssonar.
Þessi orð komu í huga minn, er
ég sá fyrir mér hina ungu alda-
mótamenn sem gengu fram á op-
inbert sjónarsvið í upphafi aldar-
innar og annar þeirra hvarf þaðan
ekki fyrr en við, sem þá vorum
ófædd, vorum orðin ellistyrkþegar.
Þessir menn hafa staðið í fylk-
ingarbrjósti í framsókn þjóðarinn-
ar til stjómfarslegs og efnalegs
sjálfstæðis. Þeim er það meðal
annars að þakka, að fjölskyldur
komast nú ekki á vonarvöl þótt
fyrirvinnan falli frá, og æðsta
menntun stendur hverju barni og
unglingi til boða.
Fyrir mér eru þeir hornsteinarn
ir, sem mín kynslóð byggði ofan
á og komandi kynslóðir eiga eftir
að byggja ofan á.
Engan betri fulltrúa þessara
manna, þessara raunverulegu alda
mótamanna, þekki ég en Halldór
Stefánsson.
Jafnvel útlit Halldórs bar þess
ari skoðun vitni. Knálegur óg rið-
vaxinn vöxtur hans minriti á val-
inn homstein óveltinn. Litaraft,
eins og á veðurbitnum manni,
skartaði vel þeim, sem staðið hafði
af sér stórviðri sinna tíða. Veðrað-
ur steinn í útvegg.
Og þegar undir skelina var
skyggnzt, var að finna þá gjör-
hygli og gætnj sem vekur traust,
og það frjálslyndi og víðsýni, tak-
andi þó mið af liðnum tíma,' sem
nauðsynlegt er til allrar sannrar
framróknar.
Ekkert virtist skapgerð Halldórs
háðungar, að komið hafi það fyrir
að þessir aldamótamenn hafi skil-
að aftur afgangi af opinberum
ferðastyrk.
Hvað sem þessu líður, er það
bjargföst sannfæring mín, að ein->
mitt vegna þessara eiginda sinna,
hafi verið hægt að nota þá
fyrir hornsteina. Vegna þess að
þessir menn skynjuðu hið innra
með sér að „gullið sjálft veslast og
visnar í augum, þess vonlausa,
trúlausa, dauða úr taugum“, gátu
þeir orðað það.
Kannski er svo komið í okkar
tölvuhugsandi og tæknivædda
þjóðfélagi að við þurfum þessara
manna ekki lengur við, en við ætt-
um þó að geta orðið um það sam-
mála, að erfiðleikum hefði það ver
ið bundið án þessara manna að
reisa þann háa sal, sem við köll-
um íslenzkt sjálfstæði, og að ekki
verði þeim um kennt, þótt þurra-
fúí lífskjaragræðginnar hafi kom-
izt x þann kjöl sem þeir gerðu úr
kjörviði, á sínum tíma, og því
skUlu þeir virðir vel.
Þórarinn Þórarinsson
frá Eiðum.
Halldór Stefánsson, fyrrverandi
alþm, lézt á heimili sínu, Flóka-
götu 27, að morgni þess 1. apríl
s.l.
Við Halldór höfum verið meiri
samferðamenn hérna megin við
fjarri en sú glæframennska, "'sem4;|mójuna“ren títt er um óskylda og
dregin er af þeirri merkingu orðs-"|*óvandabundna menn. Hann var að
ins glæfrar, sem skilgreind er í /vísu'l'Lárum eldri en ég, og það
„1—______________?#___ •*****? __________ _u • _____
orðabókum sem skammviim upp-
stytta í rigningu. Til þess var eðli
bóndans of ríkt í fari hans, bónd-
ans sem ekki breiðir hey sitt í tví-
sýnum þurrki.
Það var kannski þessi þáttur í
fari hans sem fyrirmunaði honum
á sínum tíma að verða að þægu
flokksþýi.
Á allra síðustu árum hef ég orð-
ið þess var að nafngiftin aldamóta-
maður er notuð í niðrunarskyni.
Talin bera vott um hérvilluhátt og
draumóra, sem birtist meðal ann-
ars í kjánalegrí viðkvæmni gagn-
vart landinu og aulalegri afstöðu
til hinna svokölluðu lífsgæða, jafn
framt algerlega röngu mati á lxvað
séu mannsæmandi lífskjör, livort
heldur það eru einn eða tveir bíl-
ar, sem fjölskyldunni eru lífsnauð
synlegir. Sagt hefur það verið til
var á mínum ungum aldri, sem við
eins óg ósjálfrátt slógumst saman
tiTferðar á Tamá^vettvamgi og átfc-
um'sama^augnámið í flestu skyldu
nýjxxaldarinnar við ísland.
Halldór fæddist á Desjamýri í
Borgarfirði í N-Múlasýslu, 26. maí
1877, og voru foreldrar hans Stef-
án prestur Pétursson, þar á stað,
og kona hans Ragnhildur Björk
Metúsalemsdóttir, sterka í Möðru-
dal, Jónssonar. Þessi hjón áttu 12
börn, er öll komust til mikils
þroska, og sum til slíks vænleiká
að frábært var, eins og Jón Filipps
eyjakappi. Halldór var mjög í miðj
um hópnum til aldurs kominn, og
þótt hann yrði ekki risamenni á
vöxt, sáu menn oft að handtökin
mundu vera vel til ættar komin.
Halldór missti föður sinn 10 ára
gamall, og var hann þá prestur á
18
ÍSLENDiNGAÞÆTTIR