Íslendingaþættir Tímans - 12.08.1977, Blaðsíða 29

þessa húss voriö 1929 og inn i þaö
fluttu þau Asmundur og Steinunn
meö allan barnahópinn á far-
dögum aö hausti sama ár.
Magnús Helgason átti efri hæö
þessa húss og bjó þar til dánar-
dags áriö 1940. Ásmundur keypti
þá efri hæöina, og var Laufás-
vegur 75 heimili þeirra hjóna allt
til æviloka.
Þegar Steinunn var á barns-
aldri var skólaskylda ekki komin
i lög hér á landi. Þá var aö visu i
gildi konungsbréf frá 1790 um
lestur bama og fræöslu þeirra og
lög frá 1880 um „uppfræöing
barna i skript og reikningi” en i
báöum var i rauninni heimilunum
ætluö fræöslan, en prestum faliö
eftirlit meö framkvæmd hennar.
En skólaskyldankom ekki fyrr en
meö fyrstu „fræöslulögunum
1907. Barnaskólum haföi aö visu
veriö komiö á allviöa I kaup-
stööum og kauptúnum töluvert
fyrr (barnaskólinn á Eyrar-
bakka, þar sem móöir Steinunnar
varfædd, var stofnaöur áriö 1852)
en i strjálbýli var ekki um sér-
staka barnaskóla aö ræöa og
varla um skipulega farkennslu
fyrr en eftir 1907. En á Gilsbakka
hjá sr. Magnúsi Andréssyni fór
alla vetur fram undir hans hand-
leiöslu barna- og unglinga-
fræösla, sem segja má aö nálg-
aöist reglubundinn skólarekstur.
Var þar bæöi um aö ræöa upp-
fræöslu barna hans sjálfs og
barna, sem komiö var til hans frá
öörum bæjum, og svo sú kennsla
sem hann veitti piltum til undir-
búnings undir Latinuskólann.
Þeir voru margir, sem sr.
Magnús „kenndi undir skóla”
eins og þessi undirbúningsfrseösla
oft var nefnd. Hann hóf þetta
fræöslustarf sitt þegar á biskups-
skrifaraárum slnum I Rvk. 1877-
1881 og hélt þvi áfram alla prest-
skapartiö sina aö Gilsbakka.
Faöir þess, er þetta ritar, var
einn þeirra er naut þessarar
fræöslu sr. Magnúsar i Reykja-
vik. Var sr. Magnús dáöur og
virtur af öllum sem kennari og
fræöari. Svo tamt var honum að
miöla öörum af fróöleik sinum aö
hann lagöi i vana sinn aö ganga
um gólf i baðstofu á vökunni og
segja fólkinu frá ýmsu þvi mark-
verðasta er hann haföi fæözt um
eöa haföi fréttir af, þar á meöal
nýjungar i tækni og verklegum
umbótum.
Steinunn og systkini hennar
hlutu þannig i heimahúsum mjög
fullkomna uppfræöslu og sjálf-
sagt á vissan hátt fullkomnari en
nútima barna- og unglingaskólar
veita þrátt fyrir bókaflóö og
kennslutækni vorra tima. Auk
þessa las Steinunn aö staðaldri
alla ævi mikiö, bæöi fróöleiks-
bækur alls konar og skáldskapar-
rit. Ljóöelsk var hún og átti mjög
létt meö aö læra ljóö, kunni ótrú-
legan fjölda kvæöa utanaö. 1
heimahúsum lærði Steinunn sem
unglingur aö leika á orgel.
Unglingarnirá Gilsbakkariærðu
einnig sund, stúlkur jafnt iem
drengir, og iökuöu Möllers-
æfingar og böö, tiöum alköld böö
til hreystiauka. Var það i anda
ungmennafélagshreyfingarinnar,
sem þá var i örum uppgangi um
Borgarfjörb og Mýrar eins og
viöar.
Aður en Steinunn og Asmundur
giftust, veturinn 1914-15, var
Steinunn á hússtjórnarskóla
Hólmfriðar Gisladóttur i Þing-
holtsstræti.
Heima á Gilsbakka tók
Steinunn i bernsku og unglings-
árum þátt i heimilis- og
bústörfunum eins og i sveitum
tiðkast. Hún hafði gaman af að
umgangast skepnurnar og sóttist
sem unglingur eftir þvi að fá aö
mjólka bæði ær i kvium og kýr i
fjósi. Hún var strax sem ung-
lingur mjög vinnusöm.Astóru búi
var það margt og margvfslegt
sem taka þurfti hendi til og á
Gilsbakka aöstoðuöu ungling-
arnir fullorðna fólkiö i hvivetna.
Það var smalamennska, mjaltir,
heyskapur, sláturgerö, sem jókst
mikið á þessum árum, þegar frá-
færur voru að leggjast niður, o.fl.
o.fi.
Á veturna var svo tóvinnan og
alls konar hannyröir. Systurnar á
Gilsbakka uröu allar mjög
leiknar i slikum handlöum.
Steinunn haföi siöan alla ævi
prjónaskapinn mjög sér til af-
þreyingar þær stundir, sem hún
haföi frá önnum heimilisins og
sameinaöi þá iöju lestri góöra
bóka. Hún var mjög gjöful á þær
fallegu flikur sem hún þannig
framleiddi og margir eru þeir
ættingjar hennar, vinir og kunn-
ingjar sem státað hafa i þeim
klæðilegu, hlýju og þægilegu
prjónaflikum frá hennar hendi,
þar á mebal sá er þetta ritar.
Þaö lætur aö likum, aö Steinunn
vann ekki neitt er heitiö gæti
„úti” eins og núer aö oröi komizt,
á slnum langa lifsferli. Hún giftist
tvitug aö heiman, varð fyrst
prestskona og siöan skólastjóra-
frú á stórum heimavistarskóla i
sveit þar sem mjög var gest-
kvæmt á heimili skólastjóra.
Eignaðist á þeim tima stóran
barnahóp. Varö svo húsmóöir á
margmennu heimili háskóla-
kennarans, æöimiklu risnubúi, og
loks biskupsfrú, þegar maöur
nennar, Asmundur, var vigöur
biskup sumariö 1954. 1 Stykkis-
hólmi á fyrstu búskaparárum
sinum starfaöi Steinunn þó sem
kennari við barnaskólann þar.
Ekki tók Steinunn, mikinn þátt i
félagsstarfsemi, og hefur þar
sjálfsagt komiö aö nokkru til
meöfædd hlédrægni. Meðan hún
var heimasæta i Hvitársiöu tók
hún þó af miklum áhuga þátt i
ungmennafélagsstarfseminni þar
ogeftir aö hún var oröin biskups-
frú stofnaði hún meö öörum
prestkonum Prestkvennafélag
Islands og var i fyrstu stjórn þess.
Beint og óbeint studdi Steinunn
mann sinn i félagsstarfsemi hans
meö þvi m.a. að hafa heimiliö
alltaf opið til fundarhalda og meö
móttöku gesta meö mikilli risnu
og hlýju og glaölegu viömóti.
Hlédrægni Steinunnar fylgdi
það, a- hún var mjög heimakær.
Þó gerðihún á langri ævi all
viðreist. Auk endurtekinna ferða-
laga um Noröurlönd, fór hún meö
manni sinum til Rússlands og þau
ferbuöust um þaö riki sem gestir
rússnesku kirkjunnar, og siöar
fórhún i fylgd meö dóttur sinni til
Ameriku aö heimsækja Tryggva
son sinn, sem þar var spitala-
læknir um tima. Um tsland
feröaöist Steinunn all viöa, bæði
um byggöir og óbyggöir.
Að upplagi var Steinunn, eins
og áöur er að vikiö, hlédræg og
tróð sér ekki fram fyrir aöra eða
lét á sér bera. Hins vegar vakti
friöleiki hennar og meöfætt tígu-
legt yfirbragö, sem hún haföi til
aö bera strax sem ung kona og á
efri árum, ósjálfrátt athygli
þeirra sem hana litu. Nánari
kynni sögðu manni fljótt, aö
þarna var á ferðinni kona góöum
gáfum gædd, skarpri greind,
hlýju hjarta og léttri lund og um
leið búin hreinnri og sterkri skap-
gerð. Hún myndaði sér ákveðnar
skoöanir á málefnum mannanna
og geröum þéirra og lét þær
skoðanir einarölega i ljósi þegar
tilefni var til, en varaðist jafn-
framt óþarfa afskiptasemi af
málefnum annarra. En
umhyggja hennar fyrir heimilinu,
eiginmanni, börnum og siöan
tengdabörnum og barnabörnum
var mikil og góð. Eftir aö hafa
sem tengdasonur þekkt Steinunni
i 30 ár, geymi ég i huga mér þá
mynd af henni, að hún hafi veriö
hin f ullkomna húsmóöir, móðir og
uppalandi. 1 uppeldi barna sinna
voru hjónin samhent og er mér i
þvi sambandi ofarlega i huga þaö
einkenni góös heimilis, sem strax
vakti athygli mina, aö heimiliö
var og haföi einatt veriö opiö
öllum vinum og kunningjum
barnanna og börnunum fannst
alltaf sjálfsagt aö koma meö þá
heim til sin.
Steinunn var trúuö kona, en
talaði ekki mikið um trúarlegar
tilfinningar sinar. I þjóöfélags-
málum var hún ákveðinn stuön-
ingsmaður borgaralegs lýðræöis i
þess beztu mynd og fylgdi sjálf-
stæöisflokknum aö málum.
Þeim hjónum Asmundi og
Steinunni varð sjö barna auöiö.
tslendingaþættir
29