Íslendingaþættir Tímans - 03.03.1982, Blaðsíða 12

ARNAÐ HEILLA
Dr. Sturla Friðriksson
erfðafræðingur, sextugur
Sturla Friðriksson deildarstjóri viö
jarðræktardeild Rannsóknarstofnunar
landbúnaðarins er fæddur í Kaupmanna-
höfn27. febrúar 1922. bá dvöldustforeldr-
ar hans þar um eins árs skeið faðirinn i
umf angsmiklum viöskiptaerindum.
Sturla er i senn ættstór og mikilhæfur og
hefur aldrei búið við erfiðan hag. 1 allar
ættir stendur aðhonum þjóðkunnugt fólk
fyrir fjölhæfar gáfur, framtakssemi og
auðsæld. Faðir hans Friðrik Jónsson,
prestlærður stórkaupmaöur, sem tók þó
aldrei vigslu, var sonur hjónanna Jóns
Péturssonar, háyfirdómara og Sigþrúðar
Friðriksdóttur Eggerz hins vitra og
trausta breiðfirska klerks sem jafnan er
kenndur við Akureyjar og gerði minningu
sina ódauðlega i ritverkinu „Or fylgsnum
fyrrialdar”,sem ekki var gefið út fyrr en
löngu eftirhans dag. MóðirSturlu, Marta
Mari'a vareigisiöur mikilla ætta. Hún var
systurdóttir próf. Haraldar Nielssonar,
dóttir hjónanna Sesselju Nielsdóttur,
bónda á Grimsstöðum og konu hans Sig-
ríðar Sveinsdóttur, prófasts á Staðastaö
Nielssonar og Bjarnþórs Bjarnasonar
bónda á Grenjum á Mýrum. Þeir eru al-
bræður góðbændurnir Bjarnþór á Grenj-
um og Ásgeir i Knarrarnesi faöir Bjarna
Asgeirssonar, bónda á Reykjum I Mos-
fellssveit, lengi alþingismaður Mýra-
manna, ráðherra og siðar sendiherra, og
afi Gunnars Bjarnasonar, ráðunauts og
rithöfundar. Sturla er þvi i' móðurætt
kominn af þvi ágæta fólki sem ég og fleiri
jafnan nefna Mýraaðal.
Bræðurnir,Sturla og Friörik Jónssynir,
voru miklir athafnamenn og störfuðu i
félagi að verslun samhliða umsvifamikl-
um landbúnaði. Þeir gengu jafnan undir
nafninu Sturlubræður og fyrirtæki þeirra
voru kennd við þá. Þeir höfðu hlotið i arf
jaröeignirí Stafholtstungum i Mýrasýslu
og á Kjalarnesi og keyptu auk þess jaröir.
Þeirátiu um skeiðauk ættaróðalsins Lax-
foss I Stafholtstungum, Brautarholt á
Kjalarnesi, Þerney og Þingeyrar, auk
fleiri minni jaröa og land iReykjavik. Um
skeiö ráku Sturlubræður stórbú að
Brautarholti og fluttu mjólkina daglega
með mótorskipi til Reykjavikur. A þeim
árum var sifdldur mjólkurskortur i
Reykjavik og þvi mikil áhersla lögð á
ræktun túna I og við bæinn af þvf að veg-
leysi og samtakaleysi bænda komu lengi i
veg fyrir umtalsverða mjólkurflutninga
til bæjarins. Búhneigðir atorkumenn sáu
sér þvi leik á boröi áð stunda kúabúskap i
Reykjavik. 1 þeirra hópi voru Sturlu-
bræöur, sem áratugum saman ráku stór-
kúabú i svonefndu Briemsfjósi, þar sem
12
nú er Smáragata og Fjólugata. Þeir öfl-
uðu heyja i Vatnsmýrinni og á túnum I
grennd Briemsfjóssins, en keyptu Fitja-
kotáKjalarnesiog notuöu til sumarbeitar
fyrir ungviöi og þurrar kýr. Umsvif
þeirra bræðra voru svo mikil að lengi
höfðu þeir nær 100 mjólkandi kýr i
Briemsfjósi og búvit þeirra, hagsýni og
auösæld var svo mikil að þeir högnuðust
vel á öllu sem þeir lögðu hug og hönd á,
meira að segja sluppu skaðlaust frá
fossabraski i félagsskap við stórskáldið
Einar Benediktsson. Þaö eru likur fyrir
þvi að velgengni Sturlubræðra i búskap
hafi verið hvati Thor Jensens til bú-
skaparumsvifa hans á Korpúlfsstöðum.
Eftir að mjólkurlögin gengu i gildi um
miðjan fjórða tug aldarinnar, þótti
Sturlubræðrum eins og fleirum, sem setiö
höföu þvi nær einir að mjólkurmarkaön-
um IReykjavik þrengt aö sér enda farnir
að eldast. Styttist þá i búskap þeirra.
Friðrik lést 1937 og bróðir hans Sturla
hættibúskapistriðsbyrjun og seldiúrvals
kúastofninn skólabúinu á Hvanneyri. Sá
stofn var góðum kostum búinn og munu
margirerfðavisar úr honum lifa á Hvann-
eyrarkúnum og hafa borist viða um land
með nautum þaðan.
Sturla ólst upp með foreldrum sinum og
systur I anda búskapar, framtaks, hag-
sýni og sparnaöar. Hann vandist venju-
legum bústörfum frá þvi að reka kýr úr
Briemsfjósi I Vaínsmýrina til heyskapar
á sumrum og mjalta á vetrum. Auk þess
var hann I sveit á Laxfossi, hjá sr. Pétri
frænda sinum á Kálfafellsstaö og á Akri
hjá Jóni Pálmasyni alþingismanni. Þetta
umhverfi og uppeldi beindi huga hans að
landbúnaði og málefnum honum skyld-
um. Að ganga menntaveginn var sjálf-
sagt. Til þess skorti hvorki efni, gáfur né
áhuga. Hann lauk stúdentsprófi frá
Menntaskólanum i Reykjavik 1941,
stundaði nám við Háskóla íslands næsta
ár i forspjallsvisindum hjá Agústi H-
Bjarnasyni og lauk kand. fil. prófi. Ekki
geðjaðist honum aö þeim námsgreinum,
sem þá voru kenndar við Háskóla tslands.
Hugurinn þráði náttúrufræði eða ein-
hverja grein liffræöinnar, en meginland
Evrópu var lokað. Hélt hann þvi til
Bandarikjanna og innritaðist til náms I
jurtaerfðafræði við hinn heimskunna
Cornell háskóla i borginni íþöku I New
York riki. Erég vará ferð i Bandarlkjun-
um I erindum Búnaðarfélags tslands og
Landbúnaðarráðuneytisins sumarið 1944,
heimsótti ég einn af sérfræðingum
Búnaðardeildar, Björn Jóhannesson, sem
þá vann að doktorsritgerð I jarðvegsfræði
við Cornell háskóla. Hann kynnti mig
fyrir Sturlu Friðrikssyni og móður hans,
er þar var i heimsókn. Það voru okkar
fyrstu kynni og þótt mér féll vel við bæði
móður og son, átti ég varla von á þvi að
kynni okkar yrðu siðar jafnmikil og góð
og raun ber vitni um. Sturla lauk
meistaraprófi I sinni grein 1946. Að loknu
prófi hvarf hann heim og kenndi næstu 5
árin við Kvennaskólann i Reykjavík og
vann aö hluta hjá Skógrækt rikisins. Til
þess þurfti sterk bein að koma úr þeirri
vist litt skemmdur á sálinni I viðhorfi til
landbúnaðar.
Næstu kynni min af Sturlu voru óvænt
seint á árinu 1950. Ég hafði á þvl ári, að
ósk læriföður mins, Sir John Hammond,
dvalið um 7 mánaða skeið i Cambridge
við að vinna úr og rita um niðurstöður
mikillar rannsóknar iminni sérgrein sem
skólafélagi minn frá Argentinu hafði unn-
iö að tiu árum áður, en ekki átt þess kost
að ljúka. í fjarveru minni hafði dr. Björn
Jóhannesson jarövegsfræöingur, gegnt
deildarstjórastarfi hjá Búnaðardeild At-
vinnudeildar Háskólans. A meöan höfðu
þeiratburðirgerst, að sérfræðingur stofn-
unarinnar i jurtakynbótum, dr. Askell
Löve, hafði sagt af sér og ráðist prófessor
við háskólann i Winnipeg. Svo heppilega
vildi til að settum deildarstjóra tókst að fá
Sturlu Friðriksson ráðinn sérfræðing i þá
stööu sem Askell hvarf frá. Ég undi þess-
um málalokum vel og bauð Sturlu vel-
kominn til starfa, en varð að tjá honum,
að ekki yrði starfiðdans á rósum, a.m.k.
fyrsta skeiðið. Hann yrði að sætta sig við
óforsvaranlega aðstoðu til rannsókna
islendingaþættir