Heimilistíminn - 14.11.1974, Blaðsíða 27

Var Jón Arnórsson þá skipaður sýslu-
maður i ísafjarðarsýslu, og i skipunar-
bréfi hans mun hafa verið tekið fram að
hann skyldi hafa yfirumsjón með salt
verkinu. Reisti Jón sýslumaður jafn-
framt bú i Reykjarfirði. Slðar keypti
konungur jörðina Reykjafjörð I maka-
skiptum fyrir Auðkúlu i Arnarfiröi og
Birnustaöi. Fékk Jón Arnórsson ábúð á
Reykjarfirði með venjulegum leigu-
skilmálum.
Var nú á næsta ári aukið við 9 saltpönn-
um, stórum, og 2 litlum, og einni
þurrkunarpönnu.
Arið 1776 voru enn settar upp 6 pönnur.
Urðu þær þá alls 30, em notaðar voru til
saltgerðarinnar. Fór Walter meö þær til
Islands, og þá i sfðasta skipti.
Af pönnum þessum voru 27 úr blýi. Voru
þær ferhyrndar um 1 1/2 metri á hverja
hlið, og nálega 20 cm djúpar. Þurrkunar-
pönnurnar tvær voru úr blikki, um 2
metrar á lengd, 1 1/4 m á breidd.
Blýplöturnar vógu um 250 kg.
Húsakostur var þá orðinn mikill i
Reykjanesi, að þeirrar tiðar hætti. Voru
þar talin tvö ibúðarhús, fimm suðuhús,
tvö þurrkhús, tvö dæluhús, stort salthús
og sjógeymsluhús. — Sjórinn var geymd-
ur þar I stóru trogi eða keraldi. Það var
um9metrará lengd, 6má breiddog um
2 metrar á dýpt. Sjónum var dælt i opinn
stokk, er lá i keraldi, en úr botni þess lágu
þiljur i öll suðuhúsin. Sjórinn hófst um 9
metra frá sjávarmáli og var um 114
metra vegur frá sjávarmáli að stóra
keraldinu. Ekki var saltmagnð mikið,
sem fékkst I Reykjanesinu. Frá 6. septem
ber 1773 og til ársloka 1774 nam fram-
leiðslan þar um 75 tunnum, er mun mega
gera um 10.400 kg. Arið 1775 var fram-
leiðslan talin 128 tunnur, eða um 18 1/2
smálest, og frá ársbyrjun 1776 til 13. júni
sama ár 92 tunnur eöa tæpar 13 smálestir.
Tölur um framleiðslumagn siðari áranna
hefi ég ekki getað fundið.
Magnús sýslumaöur Ketilsson, sem
skýrði greinilegast frá saltverkinu i riti
sinu „Islandsk Maanedstidende”, telur
vonir standa til aö unnt muni að fram-
leiða I Reykjanesi um 325 tunnur salt á
ári, eða um 45 smálestir. Hærra var nú
ekki hugsaö. Má enda telja sennilegt, að
saltverkið hefði haldið áfram, ef unnt
hefði reynzt að ná þvi framleiðslumarki.
Eftir siöari komu Walters átti aö færa
nýtt lif i saltvinnsluna. Var þá meðal
annars ákveðið aðbyggja öll hús þarna úr
múrsteini, því að sýnt þótti að timburhús-
in fúnuðu brátt.
Samningar voru gerðir viö kaupmenn
um móttöku og verö saltsins. Attu þeir að
taka þaö á staönum, og verð þess ákveðið
2 dalir tunnan eða um 30 krónur smá-
lestin.
Saltið úr Reykjanesi fékk bezta orð,
þótti ágætt, bæði til fisk- og kjöfsöltunar.
í Sýslumannsævum segir, að saltverkið
hafi gengið vel i 13 ár en úr þvl litið verið
stundað. Hafi þaö siðan veriö selt við
uppboð 1798. Var Jón sýslumaður Arnórs-
son þá látinn fyrir tveimur árum.
Eftir þessum ummælum að dæma,
virðist saltvinnslan hafa gengið sæmilega
eða verkið sjálft, en framleiöslan jafnan
verið rekin með tapi, of litið fengist af
salti til að bera uppi kostnaö. Stjórnin
hefir þvi liklega kippt að sér hendinni
með fjárframlög að 13 árum liðnum eða
máske fyrr. Þó var saltverkið látið lafa
meðan Jóns Arnórssonar naut við. En að
honum látnum var það eins og fyrr
greinir selt á uppboði. Saltvinnsluna
sjálfa tók enginn upp eftir þaö. Það hafa
veriö húsin, sem seld hafa verið, og þau
áhöld, sem einhvers þóttu nýt.
Byggð i Reykjanesinu lagöist niður viö
lok saltvinnslunnar. Var löngu siðar búið
þar i tjöldum og timburskýlum, i
manaðartima að sumrinu, meðan sund-
kennsla stóð yfir. Fastir bústaðir hófust
þar fyrst með stofnun barna- og héraðs-
skólans fyrir 40 árum.
Litilsháttar menjar saltvinnslunnar
sáust á Reykjanesi fram á siðustu ár.
Voru það múrsteinabrot og brotnar
upphleðslur við hverina, milli núverandi
sundlaugar og heimavistarskólans.
Aðal-sjógeymsluhúsiö með keraldinu
hefir sennilega staðið við neðri enda
heimavistarhússins, og salthúsin verið
þar i nánd, niður við sundlaugina. Hafa
þessi verksummmerki horfið við hin nýju
mannvirki i Reykjanesi.
Þótt eigi verði sagt, að saltgerðin i
Reykjanesi hafi orðið bein lyftistöng
verklegra framfara né gefið arð, heldur
þvert á móti grynnt i fjárhirzlu stjórnar-
innar, þá er þó vert að minnast þessarar
iönaðarframkvæmdar, sem á sinum tlma
þótti miklum tiðindum sæta.
Stofnun saltverksins og starfræksla
sýndi augljósa framkvæmdaþrá og löng-
un eftir að veröa landsmönnun að liði
með nýjum atvinnurekstri og áður
óþekktum hér á landi. Ekki er ósennilegt,
aö saltvinnslan hafi stuðlað aö aukinni
-saltnotkun, að minnsta kosti i tsafjarðar-
sýslu. En saltskortur var einmitt mjög
tilfinnanlegur um þessar mundir hér á
landi svo matvæli eyðilögðust eöa voru
etin skemmd og fiskur var ekki saltaður
til útflutnings.
Geta má þess og, að saltvinnslan i
Reykjanesi hefir án efa opnað augu
margra manna fyrir nytsemi hverahitans
— þótt langt væri raunar að biða i þeim
efnum. — Reykjafjarðarbóndinn haföi
lengi matjurtargarða i Reykjanesi, og
uppskera mun þar ekki hafa brugðizt.
Upp úr miðri 29. öld (sumir herma jafn-
vel um 1830) er tekið að fást viö sund-
kennslu meö köflum I Reykjanesi. Fyrst
mun hafa verið kennt i Hveravlkinni I
sjónum, niður undan núverandi sundlaug.
Um 1890 er siðan tekin upp skipuleg sund-
kennsla á vegum sýslunefndar ísa-
fjarðarsýslu. Sundlaug hafði þá veriö
gerð ofar á Reykjanesinu, og siðar var
byggt við þá laug smáhýsi úr timbri. A
fyrri ófriðarárunum var svo núverandi
sundlaug gerð, og hefir hún verið endur-
bætt og stækkuð mikið siðan.
Arið 1934 er svo heimavistarbarnaskóli
reistur I Reykjanesi, er siðar varð jafn-
framt héraðsskóli. Risa þarna úr þvi upp
veglegar byggingar, hver af annarri.
Hefst nú nýr þáttur i sögu Reykjaness,
stórum glæsilegur, það sem af er.
En það er önnur saga, sem ekki verður
sögð hér.
HVAÐ VEIZTU
1. Hvaða litir eru i NATO-fánanum?
2. t hvaða götu i London átti Sherlock
Holines að hafa búið?
3. Hver er austasta eyja i Miðjarðar-
hafi?
4. Milli hverra var hundrað ára
striðið?
5. Hver kom'st fyrstu*á Norðurpólinn?
6. Hvað heitir skuttogari Raufar-
hafnarbúa?
7. Hvar i mannslikamanum er guli
bletturinn?
8. Hvaðan úr heiminum er Calypso-
tónlist ættuð?
9. Bæöi Hitler og Napóleon voru
hræddir viö að ráðast inn I visst land.
Hvaða land?
10. ER Hornahöfði syðsti oddi
Ameriku?
Hugsaðu þig vandlega um — en svörin
er að finna á bis. 39.
27