Heimilistíminn - 19.07.1979, Síða 8

Vorharðindi
i.
Harðindi og þó sérstaklega vorharöindi
seytjándu aldar höföu hin verstu áhrif á
allan fjárhag islensku þjóöarinnar. Af-
koma alþýöunnar varö mun verri en
nokkru sinni áöur i sögu þjóöarinnar.
Menn minntust i ljóöum, sögum og riist-
um horfinna mannvirkja, góöærisins frá
fyrri öldum, þegar verslun var viö „þjóö-
ir” og vin flaut klárt ogsterkt í verstööv-
um og kaupstööum iandsins. Þá var enska
öldin i landi, höföingjar fóru meö sveina-
liöi um héruö og byggöir, söngur og galsi
glumdiiáningarstööum, þar sem gjarnan
var slegiö upp veislum meö kæti og leikj-
um. En öldin varö önnur á seytjándu öld.
Auknar úrkomur og snjóar á vetrum
höföu bráðlega hin verstu áhrif og marg-
vfeleg i landinu, jafnt I láglendissveitum
ogtil fjalla oglangtum fremst á afréttum.
Afréttir versnuöu mjög, jafnt af skriöu-
hlaupum, kaliog uppblæstri.Bændur gátu
ekki eins og áöur nytjaö afréttarlöndin, og
þar kom aö 18. öldin varö ekki öll, þegar
afréttir voru ekki smalaöir eins og áöur.
Menn fóru skemmra til fjalia til smölun-
ar. Menn voru ekki lengur í standi til aö
fara fjallvegina fornu milli fjóröunga, og
þar af leiöandi varö landiöekki eins i vit-
und fólksins, nema I UtilegumannatrU og
þjóösögum.
A láglendinu víöa um land geröist lika
hörmuleg saga. Sérstaklega varö þetta I
raun á Suöurlandi og I láglendissveitum i
Borgarfiröi og á Austurlandi. Stórárnar
ruddu fram grjóti, sandi og aur I leysing-
um og flóöum á vorin. Gróöur hvarf og
gróöurland hvarf undir sand og aur og
varö aö auön, árnar röskuöu farvegi sin-
um, rýmkuöu þá og uröu til stórskaöa.
8
Dalurinn mikli er lá niöur frá Fljótshllö
og niöur Landeyjar, allt til strandar, og
Flosi á Svinafelli fór foröum meö liö sitt
’óséöur til brennunnar á Bergþórshvoli,
Njálsbrennu, fylltist af aur og sandi, og
varö farvegur illUölegs fljóts, er fékk
nafniö Affall. Markarfljót tók sér nýjan og
öflugan farveg út meö Fljótshliöinni og i
farveg Eystri Rangár, og niöur til sjávar
milli Landeyja og Holtamannahrepps
hins forna, Þykkvabæjar, og varö hann
rýmri meöhverjum áratugnum. Farvegir
fleiri vatna breyttust á Suðurlandi, og er
mikiö mál aö rekja þaö.
En fleira varö einnig i e&ji. Sjórinn tók
aö brjóta landið viö ströndina. 1 vorleys-
ingum og vatnavöxtum og hafátt var og
hásjávaö, þá ruddist flaumur jökulánna á
land og eyddi landinu, gróöurlandi, eyr-
um og vaíllendisbökkum. Eyrarnar meö-
fram sjónum voru einkenni landsins frá
fyrstu sögu. Þær uröu þaktar sandi og
möl, gróöursnauöar og eyddar til fulls. 1
staöinn uröu sandorpnir bakkar .viö
ströndina, rjúkandi af sandi, ef veður
hreyföi, sérstaklega i þurrkum, og uröu
valdandi uppblæstri og áframhaldandi
eyöingu gróöurs og lands. Afleiöingar
haröinda uröu hér bitrar, skaölegar og
harðar, ogeru minjar þesstil sjónar á lfö-
andi stund á ströndinni.
ölfusá breytti farvegi sinum, fékk sér
nýjan farveg austar, nær Eyrarbakka, en
áöur rann hún vestar og beinna til sjávar.
Landiö niöur af Hrauni f öifusi allt til Þor-
lákshafnar, er áöur var gróöurlendi, varö
nú þakiö sandi og gróöurlaust. Þar var
jafnvel byggö áöur en veöurfarsbreyting-
in mikla hófst.
Jafnhliöa þessuuröu í mörgum stórán-
um sunnlensku vetrarflóö mikil, er höfðu
hinar verstu afleiðingar I för með sér.
Meöauknum haröindum ogsnjóum safn-
aðist vatniö upp i vfddum ánna, og þegar
blota geröi eöa hlákur fyrir og um miöjan
vetur, sem oft vill veröa sunnan lands,
ruddust árnar yfir sveitir og láglendiö I
flóöum og ullu miklu tjóni, einangruöu
bæi og sveitarhluta, svo miklir sam-
gönguerfiðleikar uröu af.
Einangrun sveitahluta og bæja, uröu oft
á tiöum mjög til trafala i mörgum grein-
um, oguröuafþvimargþættir erfiöleikar,
og jafnvel I sumum tilfellum enn verri en
af langvarandi snjóum, vondum veörum
og haröindum. A stundum varö ekki tim-
unum saman komistmilli bæja af völdum
flóöanna um miöjan vetur. Skýrasta
dæmiö um þaö eru flóðin umhverfis
Þykkvabæinn i Rangárvallasýslum, og i
Landeyjum og jafnvel Flóanum. Til dæm-
is varð eitt höfuöbóliö i Flóanum umlukt
Þjórsá.oger eyja i ánni, þar sem bærinn
stóö. En þessi árflóö uröu llka til þess, aö
sameina bændurna til félagslegra átaka
siöar, til þess aö hlaöa fyrir árnar, og er
af þvl mikil saga og merkileg.
2.
Þegar litiö er á islenska sögu i sam-
hengi atburöa harðinda og óáran um liön-
ar aldir, — eöa réttara sagt siöan aö
veöurfarsbreytingin varð, —■ þá kemur
greinilega i ljós, aö eyöing landsins hefur
sifellt aukist, eftir þvi sem leiö frá fyrstu
haröindaárunum. Eyöingin sótti á I fullu
veldi, og varð sumstaöar alger og voldug.
Jafnframt haröindum uröu eldgos tii aö
efla eyðingu landsins, jafnt i uppblæstri
og meö framburöi ánna á láglendiö. Af-
l