NT - 25.04.1984, Blaðsíða 8

\\\' Miðvikudagur 25. april 1984 8
IlL Min
Dr. Halldór Pálsson,
búnaðarmálastjóri
Fæddur 26. apríl 1911
Dáinn 12. aprfl 1984
■ Merkur foringi er fallinn,
mikill öldungur að velli lagður.
Með Halldóri Pálssyni, fyrr-
verandi búnaðarmálastjóra er
genginn einn af þekktari vís-
indamönnum þjóðarinnar á
þessari öld, einn áhrifaríkasti
ráðunautur, sem starfað hefur
fyrir íslenskan landbúnað og
einn af traustustu málsvörum
þess atvinnuvegar sem hvað sem
öðru líður á lífið í þessari þjóð.
Halldór Pálsson var fæddur á
Guðlaugsstöðum í Blöndudal
26. apríl 1911 og var því tæpra
73 ára er hann lést skyndilega
að morgni 12. apríl sl.
Foreldrar Halldórs voru
hjónin Guðrún Björnsdóttir og
Páll Hannesson hreppstjóri á
Guðlaugsstöðum. Guðrún var
dóttir hins þekkta og sérstæða
gáfumanns Björns Eysteinsson-
ar bónda á Orrastöðum og víð-
ar Jónssonar af Flekkudalsætt í
Kjós. Móðir Guðrúnar var
Guðbjörg Jónasdóttir bónda á
Tindum á Ásum. Páll á Guð-
laugsstöðum var sonur Hannes-
ar Guðmundssonar er bjó á
Eiðsstöðum og var þjóðfrægur
smiður. Guðmundur var Arn-
Ijótsson og bjó á Guðlaugs-
stöðum og hafði sú ætt búið þar
frá því um 1600.
Páll faðir Halldórs hóf búskap
á Eiðsstöðum 1897 en fluttist að
Guðlaugsstöðum 1907.
Þau Guðlaugsstaðahjón eign-
uðust tólf börn en aðeins sjö
komust til fullorðins ára. Einn
bróðir þeirra dó þó um þrítugs-
aldur. Hin eru öll vel þekkt fyrir
góðar gáfur, atorku og persónu-
leika. Þau voru Hannes frá
Undirfelli, Björn fyrrverandi al-
þingismaður á Löngumýri,
Guðmundur bóndi á Guðlaugs-
stöðum, Hulda húsfreyja á
Höllustöðum í Blöndudal, þá
kom Halldór en yngst er Árdís,
María Njálsdóttir
Friðbjörn G. Jónsson
Hreinn Jonsson
PéturÖrn Jónsson
Guðný Þórðardóttir
hárgreiðslumeistari í Reykja-
vík.
Fjölmargt fólk annað af
frændgarði Halldórs bæði
föðurætt og móðurætt er eða
hefur verið landsþekkt sakir
atgerfis, gáfna og dugnaðar og
yrði það of langt að telja.
Halldór ólst upp á Guðlaugs-
stöðum við umsvifamikinn
rausnarbúskap á fjölmennu
menningarheimili, þar sem fast
var sótt til allra fanga. Ekki er
að efa að það hefur mótað hann
svo að hann bar merki heimilis
og uppeldis alla tíð.
Halldór sagði gjarnan sögur
frá uppvexti sínum, einkum bú-
skapnum á Guðlaugsstöðum og
er Ijóst að hann var bráðger um
flest en einkum svo glöggur á
allan búfénað að af bar. Hann
lærði allt er viðkom sauðfé og
hrossum og mundi að segja
Ijóslifandi sögur af því fram á
síðasta dag.
Hann mun snemma hafa eign-
ast sinn eigin bústofn og svo
gekk hann fram að hann gat
kostað sig í skóla af sinni eigin
búfjáreign og entist það til veru-
legs styrks.einnig við háskóla-
námið.
Halldór sagðist alltaf hafa
ætlað sér að verða bóndi og var
það draumur hans að geta
stundað stórbúskap á góðbýli.
Halldór hóf nárn sitt við Menn-
taskólann á Akureyri, en flutti
sig á milli skóla og varð stúdent
frá Menntaskólanum í Reykja-
vík 1933. Þá fer hann til Skot-
lands að læra um sauðfjárrækt
og var það mest fyrir áeggjan
Jóns Árnasonar, framkvæmda-
stjóra hjá S.Í.S., sem hvatti
hann til að kynna sér kröfur
breska kjötmarkaðarins. Þegar
til Edinborgar var komið réðist
það fljótlega svo að Halldór
innritaðist í háskólann til búvís-
indanáms og brautskráðist hann
þaðan sem kandidat 1936.
Eftir það hóf hann strax fram-
haldsnám er hann stundaði bæði
Sólveig Hannesdóttir
Camilla Jónsdóttir
Sigrún Skarphéðinsdóttir
Grétar Guðbergsson
í Cambridge og Edinborg og
lauk hann doktorsprófi frá
Háskólanum í Edinborg 1938.
Doktorsverkefnið var á sviði
vaxtarlífeðlisfræði sauðfjár og
fjallaði ritgerðin um kjötgæði
og kjöteiginleika skoskra sauð-
fjárkynja, en þau bar hann sam-
an við eiginleika íslenska
fjárins.
í Cambridge var Halldóreinn
af lærisveinum og samstarfs-
mönnum dr. Johns Hammonds,
sem var heimsfrægur búfjár-
ræktarmaður svo að talað er um
„Hammond-skólann" og átt við
fræði er hann og samstarfsmenn
hans grundvölluðu með rann-
sóknum sínum. Margir urðu
þessir lærisveinar Hammonds
vel þekktir vísindamenn og þar
á meðal Halldór Pálsson.
Halldór Pálsson réðst sem
sauðfjárræktarráðunautur til
Búnaðarfélags íslands þegar
1937 eða áður en hann hafði
lokið doktorsnáminu. Hjá Bún-
aðarfélagi íslands starfaði hann
síðan samfellt til 1980 að undan-
skildu einu ári 1961-1962 er
hann var í Nýja-Sjálandi. Sauð-
fjárræktarráðunautur Búnaðar-
félags íslands var hann í 25 ár
og búnaðarmálastjóri í nær 18
ár. Hann skilaði því Búnaðar-
félaginu fullu dagsverki en störf
Halldórs Pálssonar voru einnig
óhemju mikil á öðrum sviðum.
Hann var ráðinn sérfræðingur
í búfjárrækt við Búnaðardeild
Atvinnudeildar Háskólans og
forstjóri þeirrar deildar 1942 og
gegndi þeim stöfum með sauð-
fjárræktarráðunautsstarfinu til
1962. Eftir það og eftir skipul-
agsbreytinguna er Búnaðar-
deildin var gerð að Rannsóknar-
stofnun landbúnaðarins var
hann í hlutastarfi við Rannsókn-
arstofnunina allt til þess er hann
varð að láta af föstu starfi vegna
aldursmarka og síðan áfram
.ausráðinn og sinnti þar rann-
sóknastörfum allt til síðasta
dags.
Arið 1943 stofnaði Halldór
Pálsson sauðfjárræktarbúið að
Hesti í Borgarfirði, til alhliða
sauðfjárræktarstarfsemi og
rannsókna. Bú þetta byggði
hann upp, vann því með hörð-
um höndum og stjórnaði að
mestu allt þar til hann lét af
föstum störfum. Við störf að
Hestbúinu fékk Halldór svalað
starfsþrá bæði bóndans og vís-
indamannsins sem í honum
bjuggu.
Auk meginþáttanna þriggja í
æfistörfum Halldórs Pálssonar,
sem nú hafa stuttlega verið
nefndir: ráðunautsstarfanna,
vísindastarfanna og stjórnar-
starfanna hjá Atvinnudeild og
Búnaðarfélagi, vann hann ótelj-
andi félags og trúnaðarstörf í
nefndum og stjórnum. En auk
alls þessa rak hann lengi búskap
í félagi við aðra eða allt frá
1937-1967 fyrst á Bjargar-
stöðum í Miðfirði m.a. í sam-
vinnu við Jón Hannesson í
Deildartungu og síðar ekkju
hans Sigurbjörgu og síðar átti
hann í búi með Arnóri Sigur-
jónssyni og Guðmundi Ingi-
marssyni er þeir ráku á Þóru-
stöðum í Grímsnesi.
Er Halldór kom til starfa fyrir
stríðið herjuðu sauðfjársjúk-
dómarnir illvígu.mæðiveikin og
garnaveikin og var baráttan við
þá eitt mesta viðfangsefni
bænda og landbúnaðarmanna.
Halldór kom strax inn í þá
baráttu á vegum mæðiveiki-
nefndar, síðar sauðfjárveiki-
varna og var framkvæmdastjóri
garnaveikivarna 1938-1944.
Af nefnda- og stjórnarstörf-
um verður hér fátt eitt talið.
Halldór var í tilraunaráði bú-
fjárræktar allan þess starfstíma
frá 1940-1965 en það hafði
hvorttveggja með höndum
skipulagningu allra búfjártil-
rauna og sá um framkvæmd
þeirra að verulegu leyti. í til-
raunaráði landbúnaðarins og
stjórn Rannsóknarstofnunar
landbúnaðarins var Halldór
1965-1970 og í Rannsóknaraáði
ríkisins 1965-1978 og í stjórn
Vísindasjóðs frá stofnun hans
1957. í stjórn Framleiðnisjóðs
landbúnaðarins frá stofnun hans
1967 og til dauðadags. Þá átti
hann mjög lengi sæti í Veiði-
málanefnd, Dýraverndarnefnd,
Skipulagsnefnd fólksflutninga
og um skeið í Náttúruverndar-
ráði. Þá starfaði hann í fjöl-
mörgum laganefndum og nefnd-
um sem falið var að leysa ákveð-
in verkefni.
Halldór Pálsson tók mikinn
þátt í störfum Búfjárræktar-
sambands Evrópu allt frá stofn-
un þess til hins síðasta og var
forseti Sauðfjár- og geitadeildar
þess um árabil. Hann var mjög
vel þekktur meðal sauðfjárrækt-
armanna erlendis bæði fyrir
rannsóknir sínar og störf með
dr. Hammond á unga aldri en
ekki síður fyrir störf sín hér
einkuni rannsóknirnar á Hesti
um 40 ára skeið.
Árið 1950 var hann fenginn
til Cambridge til að vinna ásamt
öðrum lærisveini dr.
Hammonds að ákveðnu rann-
sóknarverkefni á vaxtarlífeðlis-
fræði lamba og var þar um 8
mánaða skeið og lauk þessu
starfi með miklu lofi. Árið 1953
var hann aftur fenginn til Cam-
bridge til að skrifa kafla í
kennslubók um lífeðlisfræði
búfjár fyrir þekkt útgáfufyrir-
tæki. Hann vareinnigeftirsóttur
fyrirlesari á alþjóðlegum
fundum.
Það er ef til vill fáum ljóst
meðal landsmanna hve íslensk
sauðfjárrækt er þekkt víða um
heim og þykir mikið til hennar
koma. Um þetta vitna tíðar
heimsóknir sauðfjarræktar-
manna og sérfræðinga jafnt úr
austri, vestri og suðri.
Þessi virðing sem íslensk
sauðfjárrækt nýtur meðal þeirra
sem til þekkja skapast af
þrennu, gerð og eðli sauðfjár-
stofnsins, þeirri fjármennsku og
skipulagi á ræktun sem við
höfum tileinkað okkur og kom-
ið hér á og í þriðja lagi hafa
vísindamenn okkar aukið á og
borið hróður sauðfjárræktar-
innar víða um lönd. Sauðfjár-
stofninn er að verulegu leyti
árangurinn af sambúðinni við
landið en að öðru leyti manna-
verk. Hitt eru alfarið verk
manna fjölmargra bænda, ráðu-
nauta og tilraunamanna. Það er
á engan hallað þó sagt sé að
hlutur Halldórs Pálssonar sé
þar stærstur, fyrr og síðar.
Sem sauðfjárræktarráðunaut-
ur Búnaðarfélags íslands í 25 ár
markar Halldór þau spor í
íslenskri sauðfjárrækt sem seint
munu mást út. Rekja má margar
ástæður fyrir því hve áhrifaríkur
ráðunautur Halldór var og því
hvernig honum tókst að móta
bæði allt félags og ræktunarkerf-
ið hið ytra sem og ímynd manna
og skoðanir á því hvað væri
„góð“ sauðfjárrækt. Halldór var
fjárglöggur svo af bar og þekkti
stöðugt allt það fé sem hann
umgekkst. Hann gat hvort sem
var lýst af nákvæmni einstak-
lingum í Guðlaugsstaðafénu
frá uppvexti sínum, hrútum
jafnt og eigendum þeirra á
löngu liðnum hrútasýningum
eða kindum frá ákveðnum bæ-
jum í Árnessýslu sem hann
hafði kynnst í göngum á Kili,
svo ekki sé talað um Hestféð
þar sem hann gat rakið og lýst
stofnum ættlið eftir ættlið.
Hann var í öðru lagi svo
mikill búmaður og bóndi af lífi
og sál að hann átti óvenjulétt
með að leiðbeina öðrum og
skapa sér tiltrú bænda. í þriðja
lagi hafði hann þegar í upphafi
starfs þann lærdóm í vegarnesti
sem menn hlutu að virða. í
fjórða lagi stundaði hann sjálfur
alhliða sauðfjárrannsóknir og
ritaði mikið um þær, sem aftur
leiddi til þess að hann fylgdist
vel með í fræðum sínum bæði á
innlendum og erlendum vett-
vangi.
í fimmta lagi var hann í eðli
sínu svo mikill og áhugasamur
fræðari, og svo mælskur og
orðheppinn að það eitt hefði
nægt til að gera hann rómaðan
sem ráðunaut.
Sem vtsindamaður var Hall-
dór Pálsson eldskarpur í
hugsun, fljótur að kynna sér
hluti, óvenju töluglöggur en þó
umfram allt ákaflega strangur í
kröfum um nákvæm vinnubrögð
bæði til sjálfs sín og samverka-
manna. Styrkur hans sem vís-
indamanns lá að sjálfsögðu
mjög í sömu eiginleikum og
þeim sem gerðu hann góðan
ráðunaut. Þar kom hin mikla
heildaryfirsýn að notum. Hann
gerþekkti alla þætti búskáparins
og vann sjáffur meira eða minna
að öllum þáttum í rannsókna-
starfinu. Erlendir vísindamenn
sem kynntust þessu undruðust
að hann skyldi hafa tíma eða
vilja eyða tíma í fjárrag og að
færa fjárbækur á Hesti, en að
þessu vann hann stöðugt. Hall-
dór svaraði því til að ef menn
ekki þekktu það sem þeir væru
með í höndunum dygði lærdóm-
urinn skammt.
Sem stjórnandi hvort sem var
á Atvinnudeild eða í Búnaðar-
félagi náut Halldór mikillar
virðingar fyrir ótvíræða hæfi-
leika sína og dugnað. Hann var
ekki afskiptasamur eða eftir-
gangssamur og hvatti menn
meir til dáða með eigin verkum
og fordæmi en með beinum
orðum.
Halldór var nákvæmur em-
bættismaður, strangur með að
fylgt væri réttum og skýrum
reglum í smáu og stóru, en
jafnframt hjálpsamur, mannúð-
legur og hlýr enda skyggn á öll
mannleg viðbrögð.
Sem forystumaður hjá
bændasamtökunum naut Haíl-
dór mikils trausts sakir færni
sinnar og dugnaðar, og enn
kom það að notum hvað hann
þekkti vel til bænda og
búskaparhátta hvarvetna um
landið. Það var alltaf tekið eftir
orðum hans og skoðanir hans
virtar enda var ræða hans jafnan
skýr og afstaða til mála afdrátt-
arlaus.
Ritstörf Halldórs voru mikil
að vöxtum og fjölbreytt þó mest
færi fyrir því sem hann skrifaði
um sauðfjárrækt bæði sem ráðu-
nautur og um niðurstöður rann-
sókna. Öll báru þau merki vand-
virkni hans og strangra krafna
um nákvæmni.
Nú hefur verið farið orðum
um störf Halldórs Pálssonar og
hverjum meginþætti þeirra
stuttlega lýst. Slík lýsing nær þó
skammt og gefur í besta falli
einstök myndabrot úr stórfelldu
lífsstarfi. Bót er að verkin halda
áfram að tala.
Eftir er þá að lýsa manninum
nánar en það sem ráða má af
verkunum. Það verður þó að
virða það til vorkunnar að því
erfiðara hlýtur að vera að velja
orðin sem fleiri sækja að, fleiri
og bjartari minningar og leift-
randi atvik koma fram í hugann
þegar litið er til samverustunda
með honum.
Halldór Pálsson var fjölgáf-
aður maður, minni hans var
frábært, skarpskyggni hans var
ótvíræð, kímni og næmni á það
sérstæða, broslega og skemmti-
lega í lífinu brást aldri. Áhugi
hans á lífinu og manninum var
ekki minni en ódrepandi áhugi
á störfunum.
Haft var á orði hve Halldór
var mælskur og ekki að ástæðu-
lausu, en mælskan var útrás
fyrir áhugann, lífskraftinn og
lífsnautnina frjóu-lífið er að
verulegu leyti mannleg sam-
skipti. Þeir sem ekki tjá sig gefa
samferðafólkinu fátt.
Við sem unnum hjá Búnaðar-
félagi íslands söknuðum Hall-
dórs er hann hætti þar störfum
vorið 1980. Það var sjónarsvipt-
ir, en svo mikið sem menn
fundu fyrir að vera sviptir störf-
um hans fannst mönnum enn
meir um að tapa daglegum lífg-
andi samskiptum. Allt varð
hversdagslegra eftir. En því
meir lífgaði hann upp á hópinn
með því að líta inn hvenær sem
tækifæri gafst. Þá var margt
rifjað upp, mörg sagan sögð og
dæmi tekin.
Hvað eftir annað er hann
kom og var að spjalla við okkur
sagði hann eitthvað á þessa leið:
Það er svo gaman að lifa. Taki
maður bara eftir því þá gerist
eitthvað nýtt og skemmtilegt á
hverjum einasta degi. Öllum
sem þekktum Halldór fannst
okkur lífið skemmtilegra fyrir
hann.
Halldór var gæfumaður.
Hann eignaðist góðan lífsföru-
naut Sigríði Klemenzdóttur frá
Húsavík, þau gengu í hjóna-
band 1946. Með þeim var mikið
jafnræði. Sigríður er glæsileg
skapfestukona, fjölgreind og
fróð um menn og málefni. Þó að
þau væru ekki lík að gerð fóru
áhugamál þeirra saman um
mjög margt og virðing þeirra
hvort fy rir öðru var gagn k væm.
Barátta Sigríðar við hlið Hall-
dórs til að gæta heilsu hans eftir
að hann veiktist fyrst alvarlega
af hjartasjúkdómi fyrir fullum
tuttugu árum var í alla staði
aðdáunarverð.
Gæfa Halldórs fólst einnig í
jákvæðri afstöðu til lífsins, fél-
agshyggju hans, trú á batnandi
samfélag og að þar væri virki-
lega til nokkurs að vinna.
En síðast en ekki síst fólst
gæfa hans í því að hann lifði
fyrir störf sín og auðnaðist að
starfa með nær óskertri orku og
fullum andlegum skarpleika til
síðasta dags.
Sjúkdómur hans fyllti hann
ekki beiskju, en hann vissi af
honum á bak við, ég hygg að
það hafi verið honum fyrst og
t
Móðir okkar, tengdamóðir, amma og langamma
Guðný Sigríður Kjartansdóttir
Víðihvammi 24, Kópavogi
lést að morgni skírdags. Jarðsett verður frá Fossvogskapellu
föstudaginn 27. apríl kl. 16.30
Inga Sigriður Kristmundsdóttir
Þorleifur Kjartan Kristmundsson
Þórhildur Gísladóttir,
Elín Gísladóttir,
Sigríður Hjartardóttir
barnabörn og barnabarnabörn
Maðurinn minn og faðir okkar
Sigurfinnur Guðmundsson
bóndi Hæðarenda
andaðist að heimili sínu þann 21. apríl.
Fyrir hönd aðstandenda
Maren Eyvindardóttir og börn
Útför systur minnar
Guðbjargar (Stellu) Stefánsdóttur
fyrrverandi matráðskonu
sjúkrahússins á Patreksfirði
fer fram frá Fossvogskirkju fimmtudaginn 26. apríl kl. 15.
Jarðsett verður í Gufunesskirkjugarði.
Fyrir hönd systkina
Pálína Stefánsdóttir
Þökkum innilega auðsýnda samúð og vinarkveðjur við andlát
og jarðarför
Jóns Gunnlaugssonar, bifreiðastjóra,
Stekkjarholti 15, Akranesi
Sérstakar þakkir til starfsfólks á Sjúkrahúsi Akraness og
Kirkjukórs Akraness