NT - 16.08.1984, Page 20

Fimmtudagur 16. ágúst 1984 20
Útlönd
Japanir taka þátt í geim-
ævintýri Bandaríkjanna
■ Nú bendir flest til þess að Japanir taki þátt í tilraunum
Bandaríkjamanna til að koma upp mannaðri geimstöð á
komandi áratug. Japanir hafa haft formlega samvinnu við
Geimferðastofnun Bandaríkjanna, NASA, frá því árið 1978
og þeir hafa sýnt mikinn áhuga á hugmyndum Bandaríkja-
manna um að þróa geimiðnað með þátttöku einkafyrirtækja.
Þátttaka Japana í uppbygg-
ingu geimstöðvar yrði líklega
fólgin í því að þeir hönnuðu
rannsóknastofu sem hægt væri
að tengja geimstöðinni. Rann-
sóknastofan yrði notuð til til-
rauna með framleiðslu á margs-
konar efnum sem hugsanlega
mætti síðar framleiða með
hagnaði úti í geimnum. Einka-
fyrirtæki og aðrir aðilar gætu
líka leigt rannsóknastofuna.
Nú þegar hefur verið bent á
ýmis efni sem hagkvæmt geti
verið að framleiða úti í geimn-
um við því sem næst algjört
þyngdarleysi. Meðal þeirra má
nefna ýmis lyf, kristalla fyrir
rafeindaiðnaðinn sem yrðu not-
aðir í nýjar örfljótar undratölv-
ur, nýjar og sterkari tegundir af
léttmálmum og Ijósleiðslur úr
tærasta gleri.
Japanir vilja gjarnan vera
með í þessari þróun framtíðar-
innar í geimnum og þeir sjá fyrir
sér ótal nýrra viðskiptamögu-
leika í því sambandi. En þá
verða þeir líka að kosta nokkru
til. Ef þeir ákveða að taka þátt
í uppbyggingu bandarísku
geimstöðvarinnar verða þeir að
greiða a.m.k. 1,3 milljarða
Bandaríkjadali fram til ársins
1992. Mörg japönsk stórfyrir-
tæki telja samt að þrátt fyrir
þennan mikla kostnað verði
Japanir að snúa sér af fullri
alvöru að því að þróa geimvís-
indi og geimiðnað ef þeir ætla
ekki að dragast aftur úr öðrum
stórþjóðum. Japanka risafyrir-
tækið Mitsubishi hefur þannig í
samvinnu við sjö önnur stórfyr-
irtæki þrýst á japönsku ríkis-
stjórnina að stórauka framlög
til þróunar á geimiðnaði.
Það er einnig vitað að Nagas-
one, forsætisráðherra Japans,
er ekki síður hrifinn af geimvís-
indum en Reagan forseti
Bandaríkjanna. Það má því
heita næsta öruggt að Japanir
skrifi fljótlega undir formlegt
samkomulag við Bandaríkja-
menn um samvinnu við bygg-
ingu geimstöðvar. En á sama
tíma er líka jafnvíst að Japanir
munu halda áfram með eigin
geimferðaáætlun þótt hún sé
ekki eins stór í sniðum og geim-
ferðaáætlanir Bandaríkja-
manna eða Sovétmanna.
■ Japönsk eldflaug í skotstöðu. Geimferðaáætlun þeirra er langt
á eftir Bandaríkjamanna og Sovétmanna en þeir hafa stóra drauma
um þátttöku í geimiðnaði framtíðarinnar.
■ Á FUNDI pólska þingsins
21. júlí síðastl. var samþykkt
að sleppa úr fangelsi og veita
sakaruppgjöf 652 pólitískum
föngum í tilefni af því, að liðin
voru 40 ár síðan kommúnistar
hófust til valda í Póllandi.
Daginn eftir eða 22. júlí
flutti Tikhonov forsætisráð-
herra Sovétríkjanna ræðu á
pólska þinginu i filefni af áð-
urnefndu afmæli. Hann
sneiddi alveg hjá því að minn-
ast nokkuð á sakaruppgjöfina.
Fjölmiðlar í Moskvu sögðu
ítarlega frá heimsókn Tikho-
novs til Póllands og ræðu hans
á þingfundinum. Það var hins
vegar ekki fyrr en þremur
dögum eftir sakaruppgjöfina,
sem rússneskir útvarpshlust-
endur og blaðalesendur fengu
fréttir af henni.
Þetta þykir benda til, að
stjórnarvöld í Kreml hafi ekki
verið neitt yfir sig hrifin af
sakaruppgjöfinni né viljað
leggja beina blessun sína yfir
hana. Þau hafi hins vegar talið,
að Jaruzelski, sem nú ræður
mestu í Póllandi, yrði að fá að
ráða, og ekki þýddi því annað
en að sætta sig við orðinn hlut.
hafa hvatt til byltingar, en það
var látið falla niður, þegar þeir
voru látnir lausir.
Sakaruppgjöfin varskilorðs-
bundin. Brjóti þessir menn
eitthvað af sér fyrir 31. des-
ember 1986 fellur hún niður.
VAFALÍTIÐ hefur það
valdið Jaruzelski og félögum
hans verulegum heilabrotum
áður en þeir ákváðu sakarupp-
gjöfina. Niðurstaðan hefur
orðið sú, að hún yrði heppileg-
asta lausnin þar sem hún myndi
mælast vel fyrir bæði heima
fyrir og erlendis.
Það hefði valdið stjórninni
vaxandi erfiðleikum, ef þessir
menn hefðu verið áfram í
haldi, án þess að mál þeirra
væru tekin fyrir og þeir annað
hvort sýknaðir eða dæmdir.
Kirkjan lagði mikla áherslu á,
að þeir yrðu látnir lausir. Sama
gerði páfastóllinn.
Opinber málaferli hefðu get-
að orðið stjórninni þung í
skauti, því að vel hefði verið
fylgst með þeim og sakargiftir
þótt hæpnar í mörgum tilfell-
um. Kirkjan hefði staðið með
þeim ákærðu og veitt þeim
Frá atkvæðagreiðslu í pólska þinginu. Jaruzelski sést neðst í horninu til hægri
Jaruzelski hefur styrkt sig
en óvíst að það haldist lengi
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar
MiklarkröfurSamstöðugætu skapað nýjan vanda
Pólska stjórnin hefur nú
staðið við það að sleppa 652
pólitískum föngum lausum. í
hópi þeirra cru þeir ellefu
leiðtogar Samstöðu eða óháðu
verkalýðshreyfingarinnar, sem
voru fangelsaðir í desember
1981, þegar herlög voru sett.
Flestir þeirra, sem voru látnir
lausir, eru fylgismenn Sam-
stöðu og höfðu verið fangels-
aðir vegna þess, að þeir höfðu
látið það í ljós á þann hátt, sem
ekki samrýndist fyrirmælum
stjórnarvalda.
Þá hefur einnig verið sleppt
úr haldi hinum fjóru leiðtogum
KOR eða varnarsveitar verka-
lýðsfélaganna, sem hafði verið
stofnuð áður en Samstaða kom
til sögunnar. Þekktastur þess-
ara fjórmenninga er Jacek
Kuron, sem hóf fyrir nokkrum
árum að gagnrýna stjórnar-
völdin opinberlega og færðist
þá gagnrýni mjög f aukana
eftir að Samstaða kom til sög-
unnar.
Mál hafði verið höfðað gegn
þeim fjórmenningum fyrir að
aðstoð eftir megni. Þá hefðu
málaferlin orðið mikið frétta-
efni erlendra fjölmiðla.
Afmæli kommúnistastjórn-
arinnar var því tilvalið tækifæri
til að losna úr þeirri klípu, sem
málaferlin hefðu getað orðið
stjórninni.
Sumir fréttaskýrendur telja,
að það muni hafa haft áhrif á
stjórnina, að sakaruppgjöfin
gæti leitt til þess, að Banda-
ríkjastjórn dragi úr þeim við-
skiptaþvingunum, sem hún
greip til á sínum tíma til að
mótmæla setningu herlaganna.
Hún lét sér það ekki nægja, að
herlögin voru felld úr gildi á
síðasta ári, heldur setti það
einnig að skilyrði, að fangar
yrðu látnir lausir.
Þessu skilyrði hefur nú verið
fullnægt og Reagan forseti hef-
ur þegar dregið verulega úr
þvingunum. Þegar herlög voru
afnumin í fyrra var pólskum
fiskiskipum aftur veitt leyfi til
veiða innan bandarískrar fisk-
veiðilögsögu. Nú hefur pólska
flugfélagið aftur fengið leyfi til
■ Jacek Kuron.
lendingar í Bandaríkjunum.
Loks hefur Bandaríkjastjórn
gefið í skyn, að hún muni
hætta andstöðu gegn því, að
Pólland fái aðild að Alþjóðlega
gjaldeyrissjóðnum, en hún
myndi auðvelda Pólverjum að
leysa erlend skuldamál sín.
Þótt hinar efnahagslegu
þvinganir, sem Bandaríkin
hafa beitt, væru Pólverjum
talsvert þungbærar, bættu þær
stöðu stjórnarinnar á vissan
hátt pólitískt. Hún gat kennt
Bandaríkjastjórn um hina
efnahagslegu erfiðleika að
verulegu leyti. Sú réttlæting
hverfur úr sögunni, þegar
þvingunaraðgerðirnar falla
niður.
EINS og er stendur Jaruzel-
ski vafalítið betur eftir náðan-
irnar en áður. Spurningin er
hins vegar sú, hversu lengi það
helst. Margir þeirra leiðtoga
Samstöðu, sem nú hefur verið
sleppt úr haldi, segja að meira
þurfi að fylgja á eftir og ekki
síst það að leyfa aftur starfsemi
Samstöðu. Leck Walesa hefur
tekið í þann streng.
Walesa og Gwiazda, sem
var í haldi, hafa nýlega hist og
rætt um þessi mál. Gwiazda
var varaformaður Samstöðu,
en hafði keppt við Walesa um
formannsstöðuna og beðið
ósigur í kosningu milli þeirra.
Hann þótti þá kröfuharðari en
Walesa í skiptum við stjórnar-
völd.
Gwiazda sagði eftir að hann
var látinn laus, að núverandi
stjórn Póllands væri skynsam-
asta stjórn sem verið hafi í
Póllandi í 40 ár. Fréttaskýr-
endur eru ekki sammála um
hvernig beri að túlka þessi orð.
Pólska stjórnin hefur heitið
þeim leiðtogum Samstöðu,
sem fara huldu höfði(náðun.
Meðal þeirra, sem enn hafa
ekki þegið þetta, er Bujak,
sem ýmsir telja að geti orðið
leiðtogi Samstöðu, ef starfsemi
hennar verður leyfð.
Meðan ekki næst samkomu-
lag milli stjórnarvalda og leið-
toga Samstöðu, getur innan-
landsfriðurinn verið ótryggur í
Póllandi. Eins og er virðist þó
staða Jaruzelskis hafa styrkst.