NT - 02.09.1984, Side 12

Ll
Hvaö
tókna
Þess»
merki?
■ Nú í sumar fengum við
kærkominn gestí heimsókn til
íslands, bandarískan gyðing
frá New York. Stolt tókum við
hann í gönguferð um miðborg-
ina og rómaði heimsborgarinn
fegurð Reykjavíkur ákaft. En
hann skipti heldur betur um
svip, þegar við gengum fyrir
hornið á Hafnarstræti og Póst-
hússtræti og hann kom auga á
merki Eimskipafélagsins.
Hvað var nú þetta? Við reynd-
um allt sem við gátum til að
sannfæra hann um þetta merki
hefði ekkert með swastiku
Hitlers að gera. Petta væri
bara Þórshamar, tákn eins
elsta og virtasta skipafélags
landsins. - En af hverju var
þetta merki valið, spurði hann
og af hverju er það enn notað?
Við gátum litlu svarað og til
að breiða yfir fáfræðina tókum
við hann niður á höfn og
beindum athygli hans að fegurö
Esjunnarog Skarðsheiðarinnar
og buðum honum svo upp á
kaffi pg kökur í Kaffivagnin-
um. Á leiðinni niður í bæ á
eftir forðuðumst við-Hafnar-
strætið eins og heitan eldinn og
gengum eftir góða gamla Aust-
urstræti. Pá birti skyndilega
yfir svip gestsins. Hann hafði
komið auga á Davíðsstjörnu_á
húsi Egils Jacobsen. .. Þar sem
við höfðum aldrei tekið-eftir
þessu merki fyrr gátum við
ekki aðra skýringu gefið en að
sennilega hefði kaupmaður af
dönskum gyðingaættum byggt
þetta hús.
Við héldum áfram göngu
okkar um bæinn og enn hélt
gesturinn áfram að koma auga
á merki á hinum ýmsubygg-
ingum í miðbænum og alltaf
var okkur jafn svarafátt. Við
vorum nefnilega að taka eftir
þessum merkjum í fyrsta sinn
rétt eins og hann.
Við ákváðum að bætá þessa
vankunnáttu og deila þeim
upplýsingum með öðrum
bæjarbúum, sem sennilega eru
margir jafn fáfróðir og við um
þessi merki. En það reyndist
ekki eins auðsótt að afla upp-
lýsinga um þau eins og við
héldum. Pessi merki hafa verið
lítið könnuð, nema helst
skjaldarmerkin. Til dæmis gafst
engin skýring á því, hvers
vegna merki Eimskipafélags-
ins er kennt við hamar Pórs, en
hamarinn í þessari mynd kem-
ur hvergi fram í fornminjum
né goðsögum.
aði er ævafornt tákn. Algeng-
asta heiti þess er sanskrítarorð-
ið swastika, en stofn þess er
orðið su, sem þýðir „gott“ eða
„vel“ og asti sem þýðir „það
er“. Eða með öðrum orðum
„það er gott“.
Swastikan er af flestum talið
sólartákn, armarnir eru sólar-
geislar semsnúa til höfuðátt-
anna og angarnir tákna hreyf-
ingu. Sumir hafa þó haldið því
fram að swastikan hafi verið
tákn Pólstjörnunnar, en
óhagganleiki hennar á himin-
hvolfinu hafði mikil áhrif á
fólk til forna.
Ferli þessa merkis má rekja
til járnaldar og er til meðal
fjölmargraþjóða. Þaðvarmót-
að á verndargripi hermanna í
Kína og á vogarskálar í Afr-
íku. Pað var vináttumerki Pu-
eblo-indíánanna og ginnheil-
agt heillatákn jain- og búdda-
trúarmanna. Gyðingar mót-
uðu það á samkomuhús í Gal-
íleu og Sýrlandi.
í hugmyndaheimi flestra
þjóða boðaði þetta tákn ham-
ingju og lífsþrótt, frjósemi
karla í Japan en frjósemi
kvenna meðal Trójumanna.
Sigurlaugur Porkelsson hjá
Hlutabréfadeild Eimskipafé-
lagsins, sagði í samtali við NT
að Þórshamarinn hafi verið
valinn sem merki félagsins að
vel hugsuðu máli. „Pað eru
sennilega fá merki í veröldinni
jafn vel og skemmtilega upp-
byggð og stílhrein og þetta
merki. En merking þess var
ábyggilega líka tekin inn í
myndina þegar það var valið. “
„Við vitum það vel að það
veldur útlendingum og þá sér-
staklega gyðingum óþægindum
að sjá Eimskipamerkið. Pað
vekur upp sárar minningar. En
það er ekki stefnan hjá okkur
að breyta merki félagsins.
Petta er miklu eldra merki en
swastika Hitlers. Á hans merki
voru armarnir lengri og grennri
og það var mikið skásett.
Utskýringar okkar hafa allt-
af mætt skilningi, en við breytt-
um merkinu svolítið til að
milda áhrifin. Við vorum í
mörg ár með sveig utan um
merkið, en svo settum við
tvöfaldan ramma í stað sveigs-
ins og var það liður í því að
fjarlægjast nasistamerkið
Swastika Hitlers er á hvítum
hring. Merkið okkar virðist
samt vekja óþægilegar tilfinn-
ingar, því þetta er þrátt fyrir
allt swastika."
n Útskýríngar okkar „Ekki flýgur
mæta skilningi“ fálkinn burtu(í
Merki Eimskipafélags Yfir anddyri Landsbóka-
Islands, Þórshamarinn svokall- safnsins við Hverfisgötu er
Sunnudagur 2. september 1984 12
HHIBBnBBKBHBBBS
ntaaan
■ Eins og sjá mó eru armamir í swastiku Hitlers grennri og lengri en í Þórshamri Eimskipafélagsins og swastika Hitlers hallar meira.
■ Fyrir nokkrum árum var settur tvöfaldur rammi um Eimskipamerkið í stað sveigsins. Var það
liður í því að fjarlægjast nasistamerkið.
krýnt skjaldamerki með fálka.
í Andvara sumarið 1964 (bls
32-52) skrifar BirgirThorlacius
grein sem heitir „Fáni íslands
og skjaldarmerki". Par segir
frá því að með úrskurði frá 3.
október 1903 hafi verið ákveð-
ið að í stað fisksins, sem var í
skjaldarmerki fslands skyldi
koma hvítur fálki á bláum
grunni.
Fálkinn staldraði þó ekki
lengi við, því sextán árum
sfðar eða 1919 var svo annar
úrskurður gefinn út af konungi
um að fálkamerkið yrði lagt
niður og skjaldarmerki íslands
skyldi verða krýndur skjöldur
pg á hann markaður fáni
íslands. Skjaldberarnir áttu að
vera hinir alkunnu landvættir,
dreki, gammur, uxi og risi.
Bergsteinn Jónsson sagn-
fræðingur tjáði blaðamanni
NT að fálkinn á Landsbóka-
safninu væri ekki fálkinn, sem
Sigurður Guðmundsson list-
málari teiknaði. „Þegar
Albert, síðasti íslandsráð-
herra, samþykkti að gera fálk-
ann að skjaldarmerki íslands,
fékk hann danskan auglýsinga-
teiknara til að teikna það eftir
fálka í Dýragarðinum í Kaup-
mannahöfn.
Finnbogi Guðmundsson
Landsbókavörður var spurður
að því hvort aldrei hafi komið
til talsaðfjarlægjafálkamerkið
og setja íslenska skjaldarmerk-
ið í þess stað. „Landsbókasafn-
ið var byggt á árunum 1906-
1908 og var flutt inn í það 1909
og þá var fálkinn okkar
skjaldarmerki. Þetta heyrir því
sinni tíð og maður hróflar nú
ekki við því. Og ekki flýgur
fálkinn burtu.“
Ekki Davíðsstjarna
Stjarnan á húsi Egils Jacob-
sen í Austurstræti er ekki Dav-
íðsstjarna eins og við sögðum
vini okkar frá New York. Pessi
stjarna er eitt af mörgum tákn-
um Frímúrarareglunnar. Egill
var einn af stofnendum Frí-
múrarareglunnar á íslandi, en
reglan var þó aldrei til húsa á
þessunr stað. Upphaflegi
samastaður reglunnar var þó
ekki ýkja langt í burtu en hann
var í húsi Nathans og Olsens-
sem nú er Reykjavíkurapótek.
Alþingishúsið
og Kristján 9.
Skjaldarmerkið á Alþingis-
húsinu við Austurvöll er merki
Kristjáns níunda Danakon-
ungs en Alþingishúsið var reist
í stjórnartíð hans. Pað var
siður þá þegar hið opinbera
byggði, að setja merki þess
þjóðhöfðingja, sem réði á
mannvirkin. Pað voru engin
mótmæli uppi vegna þessa
merkis. Þeir sem stóðu fyrir
byggingu Alþingishússins voru
allir konungssinnar, þó þeir
vildu aukna sjálfsstjórn. Það
hefur aldrei komið til tals að
fjarlægja þetta merki þó við
lútum ekki lengur stjórn Dana-
konungs. í dag hefur þetta
merki fyrst og fremst sögulegt
gildi. I.D.B.
■