NT - 14.11.1984, Blaðsíða 4

Miðvikudagur 14. nóvember 1984 4'
M
Sveinn Einarsson
veiðistjóri frá Miðdal
Fæddur 14. jan 1917 - Dáinn 2. nóv. 1984
■ Með Sveini Einarssyni
veiðistjóra er genginn langt um
aldur fram góður drengur og
prúðmenni sem samstarfs - og
samferðamenn munu lengi
minnast með þakklæti. Sveinn
var fæddur 14. janúar 1917 í
Miðdal í Mosfellssveit og oft við
hann kenndur eins og fleiri af
þeim bræðrum sem vel eru
þekktir.
Hann var sonur hjónanna
Einars Guðmundssonar og Val-
gerðar Jónsdóttur er þar bjuggu
lengi við rausn og af myndar-
skap og var heimilið vel þekkt
enda í þjóðbraut við leiðina yfir
Mosfellsheiði. Þar ólst Sveinn
upp í stórum hópi systkina við
heiðina og víðlendið að baki en
í nágrenni sjávar og þéttbýlisins
á hina höndina. Störfin munu
hafa verið óvenju fjölbreytt því
mikið var sinnt veiðum bæði á
silungi, fugli og tófum.
I samræmi við þetta stundaði
Sveinn snemma fjölbreytt störf
til lands og sjávar og kynntist
lífinu og starfinu frá mörgum
hliðum.
Sveinn var bæði hagur og
listhneigður eins og hann átti
kyn til og fór ungur til bróður
síns Guðmundar myndhöggv-
ara til að læra leirkerasmíði og
lauk prófi í þeirri grein. Eftir
nokkur störf með Guðmundi
fór hann til náms í Postulínsgerð
og leirkerasmíði til Múnchen í
Þýskalandi og var þar á árunum
1936-1938. Eftir það vann hann
við það um 20 ára skeið hjá
Listmunahúsinu sf fyrirtækinu
sem Guðmundur bróðir hans
stofnaði og í 10 ár var hann
forstöðumaður þess fyrirtækis.
Árið 1957 voru sett ný lög um
eyðingu refa og minka. Með
þeim lögum var stofnað til nýs
starfs hjá Búnaðarfélagi
íslands, starfs veiðistjóra, en
Búnaðarfélaginu var falið að
hafa umsjón með framkvæmd
laganna. Veiðistjóri skyldi
skipuleggja og samræma störf
allra þeirra fjölmörgu sem unnu
á vegum allra sveitarfélaga
landsins að því að halda niðri
tjóni af völdum refa og minka.
Honum var falið að afla upplýs-
inga um lifnaðarhætti þessara
dýra og um heppilegustu leiðir
til að vinna þau og leiðbeina
grenjaskyttum og minkaveiði-
mönnum í samræmi við það.
Einnig skyldi hann skipuleggja
skráningu á árangri veiðanna og
annast ýmiskonar skýrsluhald.
Það var því ljóst að hinum
nýja starfsmanni mundi verða
margur vandi á höndum og að
miklu kynni að ráða hvernig
tækist til um val á manni í
starfið. Mér er ekki kunnugt um
hvaða sjónarmið kunna að hafa
verið uppi í því sambandi á
þeim tíma en víst er að vel var
ráðið þegar það var ákveðið að
Sveinn Einarsson tæki við hinu
nýja starfi.
Sveinn hóf störf hjá Búnaðar-
félagi íslands 1. janúar 1958 og
starfaði þar til dauðadags eða í
nær 27 ár og var því einn af elstu
starfsmönnum félagsins. Sveinn
hafði fjölþætta reynslu af veiði-
málum er hann tók við starfi
veiðistjóra. Auk þess sem hann
var alinn upp við veiðiskap og
sjálfsagt þar á meðal grenja-
vinnslu hafði hann verið grenja-
skytta hjá sveitarfélögum á
Reykjanesskaga um nokkur
vor. Hann var auk þess þraut-
þjálfaður ferða- og útivistar-
maður og vel á sig kominn.
Það mun ekki hvað síst hafa
verið áhugi Sveins á náttúru
landsins og þörf fyrir útilíf og
snertingu við landið sem gerði
það að verkum að hann undi sér
ekki við einber innistörf og sótti •
eftir hinu nýja fjölbreytta
starfi.
Af störfum Sveins sem veiði-
stjóra er það skemmst að segja
að þau lánuðust í alla staði vel.
Hann mun strax hafa náð góðu
sambandi við veiðimenn hvar-
vetna um landið og skapaði
hann sér virðingu þeirra og
vináttu. Enda átti hann létt með
að leiðbeina og kenna bæði með
tilsögn og því að sýna sjálfur í
verki hvernig að hlutunum
skyldi standa. Sagt er að enginn
verði góður veiðimaður nema
sá sem þekkir vel eðli og lífs-
hætti veiðidýrsins og geti þar af
leiðandi séð fyrir viðbrögð þess.
Slíka þekkingu fá menn ekki
aðeins af bókum og með því að
kynna sér reynslu annarra held-
ur einnig og ekki síður af eigin
athugunum og reynslu og því
fremur, sem menn eru gleggri
að skoða og lesa af bók náttúr-
unnar. En hvortveggja ntun
Sveinn hafa notfært sér enda
einstaklega skyggn náttúru-
skoðari og mikill náttúruunnandi
Af skýrslum veiðistjóra-
embættisins frá upphafi og til
þessa dags má glöggt sjá að
mikill árangur hefur náðst í því
að fækka refum og draga veru-
lega úr tjóni af þeirra völdum
þannig að það er nú hvergi
tilfinnanlegt. Á sama hátt hefur
baráttan við minkinn ótvírætt
borið árangur þó að ekki tækist
að eyða honum, eða hefta út-
breiðslu hans um landið eins og
menn vonuðust til fyrst eftir að
hann varð hér villturog tók að
gera usla í fuglalífi og veiði-
vötnum. Sveinn lagði stöðugt
megin áherslu á að halda min-
knum niðri á þeim svæðum sem
viðkvæmust voru í þessu tilliti
og þar hefur náðst ótvíræður
árangur. Ekki gat hjá því farið
að þessi starfsemi sætti vissri
gagnrýni, svo umdeilanlegir
sem þessir hlutir hljóta að vera
sakir mismunandi sjónarmiða
og afstöðu manna til þess að
maðurinn taki sér vald til að
hafa áhrif á stærð dýrastofna.
Slíkri gagnrýni, þó oft væri hún
óbilgjörn, tók Sveinn alltaf vel
og af ríkum skilningi. - En það
sárnaði honum helst ef honum
fannst gagnrýnendur ekki
þekkja það, sem þeir fjölluðu
um og því setja hlutina fram
meira af kappi en forsjá en slíkt
hefur æði oft komið fyrir.
Sjálfur var Sveinn slíkt prúð-
menni og svo laus við auglýs-
ingamennsku að hann hafði
ekki skap til að standa í karpi
um störf sín eða þau málefni er
hann vann að.
Sveinn var glæsimenni í sjón
og á allan hátt vel á sig kominn,
íþróttamaður og þrekmaður til
líkama og sálar og lét ekki á sjá
þó að að steðjuðu raunir eða
líkamleg vanheilsa, því tók
hann með karlmennsku. Hann
var á allan hátt góðum gáfum
gæddur.
Sveinn var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Kamma Norð-
land Nilsen; þeim varð fimm
barna auðið, þau eru: Örn kvik-
myndatökumaður hjá Sjón-
varpinu, Sigríður húsfreyja á
Ásmundarstöðum, Valgerður
húsfreyja í Reykjavík, Örlygur
vélstjóri í Reykjavík og Einar
arkitekt í Reykjavík. Þau slitu
samvistum. Síðari kona Sveins
var Lára Einarsdóttir. Hana
missti Sveinn fyrir nær tíu árum
eftir níu ára sambúð.
Síðustu árin átti Sveinn við
þrálátt heilsuleysi að stríða.
Hann kom þó stöðugt til starfa
svo sem heilsan framast leyfði
og fór í veiðiferðalög þó að
margir hefðu í hans sporum
látið það vera.
Karlmennska hans og æðru-
leysi birtist okkur sem með
honum voru ekki hvað síst í því
hvað hann bar sig vel þó að oft
væri hann þjáður. Viðmótið var
stöðugt það sama, brosið hlýtt
og handtakið þýtt.
Samstarfsfólk Sveins Einars-
sonar hjá Búnaðarfélagi íslands
kveður hann með þakklæti.
Börnum hans og barnabörn-
um sendum við innilegar sam-
úðarkveðjur.
Jónas Jónsson
■ Fyrstu kynni mín af Sveini
Einarssyni veiðistjóra voru þau
að ég kom til hans á skrifstofu
hans til að leita ráða og kynna
mér hvaða aðstoð ég gæti fengið
í baráttunni við refi, minka og
vangfugla.Þetta var fyrir tæpum
tíu árum. Á svipaðan hátt eign-
aðist hann marga vini og kunn-
ingja í áranna rás, því að þetta
var jafnt starf hans og áhuga-
mál.
Sveinn var skipaður í nýstofn-
aða stöðu veiðistjóra 6. desemb-
er árið 1958. Á vegum þess
starfs ferðaðist hann mikið um
landið og kynnti sér aðstæður
og hjálpaði mönnum að taka á
vandamálum sem upp komu í
því sambandi. Reynslu sína lét
hann í té mörgum mönnum sem
enn þann dag í dag stunda
fækkunarstörf í nær öllum
hreppum landsins í þágu náttúru- >
vemdar og til að koma í veg,
fyrir tjón.
Sveinn var ákaflega vandaður
maður til orðs og æðis, glað-
lyndur og höfðingi í sjón og
raun. Heimsóknir á skrifstofu
veiðistjóra, á heimili hans og á
sjúkrahús er hann dvaldist þar
voru jafnan afar ánægjulegar
þótt kringumstæður væru mis-
jafnar. Spjall um veikindi hans
voru ekkj á dagskrá en áhuga-
mál hans og starfið vildi hann
ræða þeim mun meira.
Árið 1981 bauð Sveinn mér
að gerast aðstoðarmaður sinn
og tók ég því boði. Heilsu hans
hrakaði um það leyti og hann
vissi að hverju dró. Hann kveið
ekki fyrir dauðanum. Hann orð-
aði það á þann hátt. „Ég hef átt
viðburðaríka ævi og ánægjulega
og ég þarf ekki að biðja um
meira.“ Ég naut nærveru Sveins
og er ég rita þessar línur líður
hugur minn aftur til þeirra
stunda sem of fáar urðu, er við
sátum við sama borð og töluð-
um um ýmis mál sem upp
komu í starfi okkar. Ég stóð
mig oft að því þá að hugsa um
það tómarúm sem myndi verða
er Sveins nyti ekki lengur við.
Sú spurning sem sækir að mér
nú á þessari stundu er sú spum-
tng sejn barn spurði eitt sinn.
„Hvert fór dagurinn í gær“.
Minningu um Svein geymi ég
vel og bið guð að styrkja börn
hans og barnabörn við fráfall
hans.
Þorvaldur Þór Björnsson
■ Þegar Sveinn vinur minn er
allur sækja endalausar minning-
ar á hugann frá þeim stundum,
sem við nutum saman á ferða-
lögum um landið og í veiðiskap.
Það er sár söknuður að horfa á
eftir sínum besta vini, hríslan
stendur lauflaus eftir.
Við Sveinn kynntumst rétt
eftir að hann tók við embætti
veiðistjóra árið 1958. Hann fékk
mig oft til hjálpar gegn erfiðum
dýrbítum og gegnum árin þró-
aðist með okkur djúp vinátta og
virðing.
Sveinn var hæfileikamaður að
hverju sem hann gekk og glæsi-
menni. Hann var þéttur á velli
og þéttur í lund, karlmenni að
burðum og hrókur alls fagnaðar
á gleðistund. Auk þess að vera
hvers manns hugljúfi var Sveinn
vinur minn þrautagóður á
raunastund.
Starf sitt stundaði hann af
dugnaði og samviskusemi, ferð-
aðist mikið um landið og leið-
beindi mönnum. Hann varalltaf
tilbúinn til hjálpar mönnum ef
vargfugl, tófa eða minkur urðu
of miklir skaðvaldar í löndum
þeirra. En hann var mótfallinn
illri meðferð og útrýmingu á
þessum óvinum bænda. Menn
skyldu ganga hreint til verks í
veiðiskap, gæta ítrustu varfærni
í meðferð skotvopna svo og
særa ekki dýr að ástæðulausu. 1
þessum ferðum kynntist Sveinn
mörgum góðum manninum og
menn kunnu að meta hjálpsemi
hans og tilsögn. En jafnvægi í
ríki náttúrunnar skyldi í -heiðri
haft. Fegurðar og tignar lands-
ins naut vinur minn í ferðum
okkar. Hann kunni að meta
söng fuglanna og sindrandi lax-
inn og ilm af lyngi og mold. Það
var eins og hann væri eitthvað
af þessu öllu saman og tilheyrði
því.
Sveinn fæddist að Miðdal í
Mosfellssveit 14. janúar 1917 og
var næstyngstur af ellefu syst-
kinum. Nú eru aðeins þrjú á Íífi.
Miðdalur var í þjóðbraut og var
þar tekið vel á móti lúnum
ferðalöngum, bæði mönnum og
málleysingjum. Á uppvaxtarár-
um sínum mun Sveinn hafa
unnið við hin ýmsu sveitastörf.
Ungur að árum fór hann að
stunda veiðiskap með stöng og
byssu með góðum árangri, enda
maðurinn rólegur og athugull.
Til Þýskalands fór hann til
náms og lærði þar leirkera- og
postulínsgerð. Eftir það kom
hann heim og vann við Listvina-
húsið í tuttugu og fimm ár, þar
af í tíu ár sem forstöðumaðurog
meðeigandi með Guðmundi
bróður sínum, sem framleiddi
ýmsa fallega muni úr leir.
Sveinn var listrænn eins og svo
margir í hans ætt. Margir eiga
fallega muni frá þeim árum. Að
loknu þessu starfi tók Sveinn
við starfi veiðistjóra, sem hann
gengdi til síðustu stundar.
Sveinn var tvíkvæntur. Fyrri
kona hans var Kamma N. Niels-
en, þau giftust 1942, skildu
1960. Þau eignuðust 5 börn.
Seinni kona hans var Lára Ein-
arsdóttir, þau giftust 1966, hún
andaðist 1975.
Sveinn átti í mörg ár við
mikið heilsuleysi að stríða, sem
hann bar með karlmennsku og
trú á lífið. Hann vissi að hverju
stefndi og hafði trú á því góða.
Sveinn hélt mikið upp á börnin
sín fimm, sem öll eru á lífi og
eru þessi: Örn, Sigríður, Valg-
erður, Örlygur og Einar, enda
eðlilegt, hópurinn er stórglæsi-
legur og mannkostafólk.
Afinn var brosmildur þegar
smáfólkið kom í heimsókn og
var reynt að gera öllum eitthvað
gott. Barnabörnin eru 13. Eftir
að Sveinn missti seinni konu
sína bjó hann einn. Hann átti
fallegt heimili og vildi hafa
snyrtilegt í kringum sig.
Ég fagna því að hafa átt með
Sveini samstarf og fjallaferðir
sem eru mér ógleymanlegar. Ég
minnist hans með virðingu og
þökk.
Börnum hans og aðstandend-
um votta ég dýpstu samúð.
Guðbjörn Guðmundsson.
Skáld og
útvarpstæki
■ Egg-leikhúsið: Skjaldbak-
an kemst þangað líka. Höfund-
ur og leikstjóri: Árni Ibsen.
Leikmynd og búningar: Guð-
rún Erla Gerisdóttir. Leikhljóð
og tónlist: Lárus H. Grímsson.
Víða leggja menn stund á
leiklist. Nýlistasafnið við
Vatnsstíg er fljótt á litið ekki
kjörið til leiksýninga, en þar
frumsýndi Egg-leikhúsið á
föstudagskvöldið nýtt íslenskt
leikrit af óvenjulegri gerð.
Leikhús þetta hefur hingað til
verið Viðar Eggertsson einn,
og hann fer með annað tveggja
hlutverka í þessu leikriti sem
fjallar um skáldin og vinina
William Carlos Williams og
Ezra Pound og samskipti
þeirra.
Mér er ekki Ijóst að hve
miklu leyti texti þessa verks
Árna Ibsen er þýddur upp úr
bréfum þeirra skáldanna og
öðrum ritum. En hér er rétt
einu sinni sett á svið hversu
togast á tvennskonar viðhorf í
lífi og list: Pound gerist heims-
borgari, slítur öll tengsl við
hina smáborgaralegu þjón-
ustu, en Williams rækir læknis-
starf í litlu hverfi. Hann er það
jarðsamband sem Pound
þarfnast svo mjög. í orðræðum
þessara manna er að finna
margvísleg rök og gagnrök um
þátttöku listamannsins í stríði
aldarinnar og hversu hann
gegni best skyldum sínum við
listina og lífið. Sú viðureign
sem hinir góðu og ólíku vinir
heyja er kunnugleg úr drama-
tískum bókmenntum; einhver
nefndi Ibsen gamla og má til
sanns vegar færa.
Árni Ibsen hefur skiiað at-
hyglisverðu verki og leynir sér
ekki að hann hefur lagt í það
mikla alúð. Orðræður þeirra
skáldbræðra verða að sönnu
stundum nokkuð bóklegar, og
ekki skal ég dæma um þýðingar
Ijóðanna af einni heyrn. En
víst var sitthvað markvert um
sýninguna þótt hún væri raunar
í lengra lagi.
Ezra Pound er eitt af stór-
skáldum aldarinnar og í lifanda
lífi var hann meir en lítið
umdeildur fyrir stjórnmálaaf-
skipti sín, „þeir eru líkast til
fáir listamennirnir sem hafa
laðað fram jafn margvísleg og
öfgakennd viðbrögð hjá al-
menningi“, eins og segir í
leikskrárgrein höfundar. Á
stríðsárunum flutti hann áróð-
ursræður í útvarp fyrir ítölsku
fasistana og verður af því
mikið mál í leiknum, enda er
Pound skilgreindur sem skáld
og útvarpstæki, og talar raunar
úr útvarpstækinu drjúgan hluta
texta síns.
Það er mikið í ráðist að leiða
Pound inn á sviðið og engan
veginn þótti mér Arnóri Ben-
ónýssyni takast að bregða upp
sannfærandi mynd af þessum
frægðarmanni. í meðförum
Arnórs og höfundar og leik-
stjóra var Pound umfram allt
ofláti og ræður hans voru einatt
með tómahljóði, gjallandi sem
náði engum tökum á áhorfand-
anum. Árnór kemur vel fyrir á
sviði og gæti vafalaust leikið á
fleiri strengi en hér, en blæ-
brigði skortir tilfinnanlega í
meðferð hans á Pound.
■ Skáldin Ezra Pound og William Carlos Williams. Með
hlutverk þeirra fara Arnór Benónýsson og Viðar Eggertsson á
sviði Eggleikhússins.
NT-mynd: Sverrir
Annað er uppi á teningnum
hjá Viðari Eggertssyni í hlut-
verki Williams Carlos Williams
læknis og skálds. Viðar sýnir
það enn að hann er meðal
athyglisverðustu ungra
leikara. Hann hefur gott vald
á rödd sinni, leikur á hljóðfæri
hennar af öryggi, og sýnir eink-
um vel hið húmaníska lífsvið-
horf Williams, andstætt mann-
fyrirlitningu Pounds. Vinarhug
Williams, aðdáun hans á Po-
und og sársaukann vegna þess
að Pound gengur fasismanum
á hönd; allt þetta túlkaði Viðar
svo að ánægja var á að horfa
og hlýða.
Sviðið í Nýlistasafninu er
ekki stórt eða hentugt, en
raunar undrunarefni ' hversu
vel tókst til að veita leiknum
ákjósanlega umgerð. Þar nýtur
við smekkvísi Guðrúnar Erlu.
{ upphafi er sviðið alhvítt, og
Williams birtist, einmana skáld
í auðum heimi. Smám saman
sviptir hann hulunni af hinu
jarðnána umhverfisínu; borði,
síma, þvottafati, hurð,
gluggum. Þetta var haganlega
gert, og ekki má gleyma forn-
fálegu útvarpstækinu sem svo
miklu skiptir í samspili vin-
anna. Ríkust í minni er loka-
senan. Rödd Pounds deyjandi
hljómar úr útvarpinu, Wil-
liams gengur burt, hverfur upp
stigann í Ijósgeisla, og birtan
dofnar hægt og hægt á útvarps-
tækinu með hinstu orðum
Pounds.
Skjaldbakan kemst þangað
líka var að sviðsbúnaði vönduð
sýning og ber vott um áræði og
útsjónarsemi höfundar síns.
Textinn var að sönnu misvígur,
stundum slaki á honum, og
einkum dofnaði athyglin ann-
að slagið í hinum langvinnu
heimspekilegu og abstrakt rök-
ræðum vinanna. En þeir sem
vilja kynnast sérstæðu leik-
verki ættu að leggja leið sína í
Nýlistasafnið næstu kvöld.
Gunnar Stefánsson