NT - 14.11.1984, Blaðsíða 6

Vettvangur
Miðvikudagur 14. nóvember 1984 6
Dr. Eysteinn Sigurðsson ritstjóri:
Þing Alþjóðasam-
vinnusambandsins
- Fyrri grein -
■ Alþjóðasamvinnusam-
bandið (ICA, International
Co-operative Alliance) hélt
28. þing sitt í Hamborg dagana
15.-18. október. Þarna er um
að ræða alheimssamtök sam-
vinnumanna, sem samband ísl.
samvinnufélaga á aðild að fyrir
hönd íslensku samvinnuhreyf-
ingarinnar. Ég hef rekið mig á
það að um þessi samtök og það
mikla starf, sem þar er unnið,
hefur verið hljóðara hér heima
en e.t.v. væri æskilegt. Ég hef
að vísu þegar birt frásögn af
þessu þingi í fréttabréfi Sam-
bands ísl. samvinnufélaga,
Sambandsfréttum, en mér
þykir þó ekki úr vegi að koma
þessu efni einnig á framfæri í
fjölmiðli sem fer víðar. Les-
endur Sambandsfrétta bið ég
að virða það á betri veg að ég
nota hér efni sem þeir hafa
þegar séð að stærstum hluta.
Fyrir mér vakir hins vcgar að
koma frásögn af alþjóðastarfi
samvinnumanna á framfæri við
fleiri samvinnumenn en þá
eina sem fá fréttabréfið.
Þessi þing ICA eru haldin
fjórða hvert ár, og var hið
síðasta í Moskvu 1980. Þar að
auki kernur svo árlega saman
fjölmenn miðstjórn (Central
Committee) sem skipuð er full-
trúum allra aðildarsambanda.
í ICA eru nú 165 samvinnu-
sambönd í 70 löndum, auk átta
fjölþjóðasamtaka samvinnu-
félaga. Frá síðasta þingi hafa
samvinnufélög á Spáni bæst í
hópinn eftir alllanga fjarveru.
í aðildarsamböndunum eru
samtals 366 milljónir félags-
manna. Þingið í Hamborgsátu
um 850 manns, fulltrúar og
gestir. Af hálfu Sambandsins
sátu þingið þeir Erlendur Ein-
arsson forstjóri og Valur Arn-
þórsson stjórnarformaður.
Við þingsetninguna flutti
ávarp borgarstjóri Hamborg-
ar, Claus von Dohnany, og
bauð hann fulltrúa og gesti
velkomna til borgarinnar.
Einnig ávarpaði þingið Oswald
Paulig, formaður vestur-þýska
samvinnusambandsins. í
ávarpi sínu rifjaði hann upp
sögu samvinnufyrirtækja í báð-
um hlutum Þýskalands og not-
aði hann þetta tækifæri til að
senda samvinnumönnum í
þýska alþýðulýðveldinu
kveðju frá samvinnumönnum
í þýska sambandslýðveldinu.
Forseti ICA, Roger Kerinec,
minnti m.a. á það í setningar-
ræðu sinni að ICA ætti 90 ára
afmæli á næsta ári. Það var
stofnað í London 1895 og hafði
þar aðsetur þar til fyrir tveimur
árum.
Nýir menn við stjórn-
vðlinn
Þessa þings verður trúlega
minnst fyrir þá sök að þar kom
fram að aftur er að koma full
festa í starfsemi ICA eftir
nokkurn umbrotatíma síðustu
árin. Jafnframt eru komnir
nýir menn þar við stjórnvölinn
í embættum forseta, tveggja
varaforseta og framkvæmda-
stjóra.
Frá síðasta þingi hafa orðið
talsvert tíð skipti á fram-
kvæmdastjórum hjá ICA. Vor-
ið 1981 lét dr. S.K. Saxena af
því starfi eftir langan og farsæl-
an feril. Til bráðabirgða tók
þá við R.P.B. Davies frá Bret-
landi, en haustið 1981 tók við
A.E. Saenger frá Sviss. Hann
gegndi starfinu í tvö ár, en
hætti seint á síðasta ári. Á
þeim tíma, síðla árs 1982,
flutti ICA aðalstöðvar sínar
frá London til Genf, og jafn-
framt var starfsliði fæickað
mikið af fjárhagsástæðum.
Þetta tvennt dró skiljanlega
mikið úr allri starfsemi ICA.
Þegar Saenger hætti tók frönsk
kona, Francoise Baulier, við
starfi hans til bráðabirgða.
Framkvæmdastjórastarfið var
auglýst, og nú hefur verið ráð-
inn í það Bandaríkjamaður,
Robert L. Beasley.
Hinn nýi framkvæmdastjóri
ICA, Robert L. Beasley, kom
til starfa hjá Farmland Indu-
stries, stærsta samvinnufélagi
í Bandaríkjunum, árið 1957.
Hann varð varaformaður
framkvæmdastjórnar þess
1981, hefur einnig setið í 14 ár
í stjórn bandaríska samvinnu-
sambandsins CLUSA (Co-op-
erative League of the USA),
og þar af verið formaður þess
í fjögur ár. Þá hefur hann setið
í miðstjórn ICA frá 1975.
í upphafi þingsins í Ham-
borg skýrði forseti ICA, Roger
Kerinec frá Frakklandi, svo
frá að hann hygðist ekki gefa
kost á sér til endurkjörs, og hið
sama gerði annar varaforseti
þess, Peder Söiland frá Noregi.
Hinn varaforsetinn, A. Smirn-
ov frá Sovétríkjunum, hafði
látið af því starfi fyrr á þessu
ári, er hann hvarf frá störfum
hjá sovéska samvinnusam-
bandinu Centrosoyus. Þeir
Kerinec og Söiland voru báðir
kosnir til þessara starfa á mið-
stjórnarfundi ICA í Stokk-
hólmi 1975. Hafa þeir báðir
sett mikinn svip á alla starfsemi
ICA allt frá þeim tíma og stýrt
málefnum þess af röggsemi.
Forsetakjör
Þetta þýddi hins vegar að
kjósa varð forseta og báða
varaforsetana, sem gert var á
■ Lars Marcus, nýkjörinn
forseti ICA.
sérstökum fundi í miðstjórn
ICA að kvöldi eins þingdags-
ins. Forseti var kjörinn Lars
Marcus frá Svíþjóð, og vara-
forsetar þeir Yvon Daneau frá
Kanada og Michael Trunov
frá Sovétríkjunum.
Lars Marcus er vel þekktur
meðal samvinnumanna. Hann
er varaformaðurframkvæmda-
stjórnar sænska samvinnu-
sambandsins KF og jafnframt
framkvæmdastjóri fræðslu- og
upplýsingadeildar þess. Hann
hefur setið í miðstjórn ICA
frá 1975 og í framkvæmda-
nefnd þess frá 1980, auk þess
sem hann hefur gegnt fleiri
trúnaðarstörfum fyrir sam-
vinnumenn í Svíþjóð og á
alþjóðavettvangi.
Báðir nýju varaforsetarnir
eru einnig þaulreyndir sam-
vinnumenn. Svo vildi til að
öðrum þeirra, Yvon Daneau,
hafði verið falið að leggja fyrir
Hamborgarþingið álitsgerð um
starf ICA fyrir næstu þrjú árin,
og hinum, Michael Trunov, að
leggja þar fram greinargerð
um helstu vandamál mann-
kynsins í dag og möguleika
■ Robert L. Beasley, nýráð-
inn framkvmdastjóri ICA.
samvinnufélaganna til að vinna
að úrbótum á þeim. Báðir
höfðu þeir framsögu á þinginu
fyrir rækilegum skýrslum, sem
þeir lögðu þar fram hvor um
sinnmálaflokk. Þessarskýrslur
báðar tvær báru þess glöggt
vitni að þeir hafa hvor um sig
greinargóða yfirsýn um allt
sem snertir alþjóðastarf sam-
vinnumanna. Þetta á ekki síst
við þá þætti sem varða aðstoð
við þróunarlöndin, en þau mál
hafa eins og ýmsuni mun kunn-
ugt verið eitt þýðingarmesta
verkefni ICA á liðnum ára-
tugum. Má því vænta þess að
málum ICA sé vel fyrir komið
í höndum þessara nýju stjórn-
enda allra.
Starfsnefndirnar
Á vegum ICA eru starfandi
allmargar starfsnefndir sér-
fróðra fulltrúa, og fjallar hver
um sig um afmörkuð málefni á
sviði samvinnuhreyfingarinn-
ar. Hafa þessar nefndir ekki
síst beitt sér á sviði þróunarað-
stoðar og komið þar að góðu
gagni. Helstu nefndirnar fjalla
um landbúnaðarmál, fiskimál,
Jón Baldvin Hannibalsson alþingismaður:
Aratugur hinna glötuðu tækifæra
■ Brennimark ranglætisins var ekki sviðið í ásýnd íslensks
samlélags fyrst í tíð núv. ríkisstjórnar. Aðgerðir hennar hafa hins
vegar afhjúpað óaðlaðandi ásýnd þess brenglaða verðbólguþjóðfé-
lags, scm festist í sessi á s.l. hálfum öðrum áratug. Á þessu tímabili
hafa þrír stjórnmálaflokkar farið með völdin lengst af: Framsóknar-
flokkur, Alþýðubandalag og Sjálfstæðisflokkur. Þjóðmálaforysta
þessara flokka hefur brugðist.
„Hverjum í hag?“
Á þessu tímabili átti sér stað
látlaus tekjutilfærsla frá laun-
þegum og hinurn efnaminni, til
fámennrar, nýríkrar stéttar
stóreignamanna. Verðbólgan
er í eðli sínu „gróðamyndunar-
aðferð" braskara. Neikvæðir
vextir og hriplekt skattakerfi
ýttu enn frekar undir stöðuga
tekju- og eignatilfærslu, frá
hinum mörgu, til fámennrar
forréttindastéttar. Lán urðu að
óafturkræfum styrkjum að
verulegu leyti. Ódýrir pening-
ar ýttu undir linnulausa eftir-
spurn eftir lánsfé. Sparifjáreig-
endur - hinir rosknu í þjóðfélag-
inu - voru miskunnarlaust arð-
rændir. Peningarnir leituðu í
stríðum straumum til þeirra,
sem í skjóli atvinnurekstrar og
pólitískrar „verndar" nutu
sérstakrar fyrirgreiðslu póli-
tískt skipaðrar bankastjórnar
og „kommissara" kerfisflokk-
anna í lánasjóðum.
Þegar vextir eru neikvæðir
hefst kapphlaup um að tryggja
verðgildi þeirra í eignum, sem
halda verðgildi sínu. Við slíkar
aðstæður er enginn hlutlægur
mælikvarði á arðsemi fjárfest-
ingar. Allt borgar sig, út frá
sjónarmiði skuldarans, hversu
vitlaust sem það er út frá
þjóðhagslegu sjónarmiði.
Skattakerfið hefur í sér inn-
byggða hvatningu til að fela
tekjur, sem eru skattlagðar og
koma peningum undan í fast-
eignum, (húsum, vélum og
tækjum), sem bera lága skatta.
Þetta er það sem gerðist á
verðbólguáratugnum. Þessi
„fjárflótti", sem leitaði í arð-
lausa fjárfestingu, bæði einka-
aðila og ríkisins, var síðan að
miklu leyti fjármagnaður með
erlendum lánum, þarsem inn-
lendan sparnað þvarr að
mestu.
Það er þessi arðlausa offjár-
festing seni hefur keyrt lífs-
kjör þjóöarinnar niður,
skert greiðslugetu fram-
leiðslu- og útflutningsat-
vinnuvega, skert samkeppn-
ishæfni þeirra, og veðsett
framtíð þjóðarinnar, þrátt
fyrir uppgripaafla í kjölfar
útfærslu fiskveiðilögsögunn-
ar í 200 mílur.
Tapaö fé
íslenska þjóðin sýpur nú
seyðið af skammsýni og
óskynsamlegri stjórnarstefnu
kerfisflokkanna á vitlausa ára-
tugnum. Hagfræðingar Vinnu-
veitendasambandsins slá því
nú föstu, að þjóðarframleiðsla
okkar væri 30-40% hærri en
hún er nú, ef fjármunir þjóðar-
innar hefðu nýtst jafn vel og
áður en verðbólgunni var
hleypt lausri.
Margt væri öðruvísi nú í
íslensku þjóðfélagi, ef þessi
verðmæti væru til skiptanna.
Margir hefðu notið góðs af
hagvextinum, ekki síst þeir
sem minnst mega sín. Við
hefðum efni á umfangsmeira
velferðarkerfi fyrir liina verst
settu, heilsugæsla væri öflugri,
tryggingarbætur rausnarlegri
og betur væri búið að skólum
og menningarstofnunum. Þess
vegna var þetta áratugur hinna
glötuðu tækifæra. Fórnar-
kostnaður verðbólguáratugar-
ins birtist okkur nú í bágborn-
um lífskjörum og dökkum
framtíðarhorfum.
Það var á þessum áratug
sem hið spillta fyrirgreiðslu-
kerfi stjórnmálamanna kerfis-
flokkanna, festist í sessi. Inn-
lend sparifjármyndun gufaði
upp vegna neikvæðra vaxta og
óðaverðbólgu. Stjórnmála-
mennirnir völdu auðveldustu
leiðina og slógu sífellt stærri
erlend lán. Þessu erlenda
lánsfé var ráðstafað, gegnum
stjórnir fjárfestingarlánasjóð-
anna, - án tillits til þjóðhags-
legrar arðsemi, en með at-
kvæðavonina að leiðarljósi.
Og lélegar fjárfestingar skila
sér fljótlega í lélegum lífs-
kjörum.
Allt í skuld
Helmingurinn af erlendum
skuldum þjóðarinnar er bund-
inn í orkumannvirkjum.
Mannvirkin, sem risið hafa í
óbyggðum eru járnbent stein-
steypa og flutningsvirki, sem
skila ekki arði, nema stórir
orkunotendur nýti orkuna og
breyti henni jafn óðum í er-
lendan gjaldeyri. Sérviska Al-
þýðubandalagsins í orkumál-
um hefur kostað þjóðina
marga milljarða króna í töpuð-
um gjaldeyri, lakari lífs-
kjörum. M.a. þess vegna er
orkuverð á íslandi til almennra
nota orðið hið dýrasta á
Norðurlöndum. Krafla er
minnismerki um þessa óráð-
síustefnu. Hún hefur kostað
íslenska skattgreiðendur um 3
milljarða króna, sem er allt í
skuld. Vextir og afborganir af
Kröflu nema 401 milljón króna
á þessu ári, en tekjur af rekstri
virkjunarinnar aðeins 43 mill-
jónum. Það sem upp á vantar,
358 milljónir kr., er töluvert
hærri upphæð en kostar að
reka Háskóla íslands á ári.
„Velferðarkerfi
fyrirtækjanna“
Fjárfestingarmistök kerfis-
flokkanna, sem réttlætt voru í
nafni byggðastefnu, hafa orðið
þjóðinni dýr. Hin þunga
greiðslubyrði vaxta og afborg-
ana erlendra lána mun hvíla
eins og mara á þjóðinni mörg
ókomin ár. Léleg nýting þeirr-
ar fjárfestingar, sem kostuð
var með þessum lánum, birtist
i þjóðhagsreikningum í formi
minnkandi þjóðartekna, en
launþeganum í færri krónum í
launaumslaginu. Það stoðar
ekki að steypa orkuver, ef eng
inn markaðurerfyrir orkuna.
Það stoðar ekki að byggja
frystihús, ef markaðurinn
borgar best fyrir ferskan fisk.
Uppbygging skuttogaraflotans
og hraðfrystihúsanna skilaði
ekki því sem hún átti að skila.
Reikningurinn fyrir Kröflu-
ævintýrið er ógreiddur enn.
Nú er svo komið að þjóðfé-
lagið, þ.e.a.s. skattgreiðend-
ur, verða að taka á sig hinar
gengistryggðu erlendu skuldir,
sem hvíla á nýjustu togurun-
um. Smám saman hefur verið
byggt upp sérstakt „velferðar-
kerfi fyrirtækjanna.“ Það birt-
ist okkur á fjárlögum ríkisins
með margvíslegu móti: í bein-
um styrkjum, í óafturkræfum
lánum, í skuldbreytingum,
niðurgreiðslum, útflutnings-
bótum, innflutningsvernd,
eftirgjöf á sköttum og beinum
framlögum. Allar þessar ráð-
stafanir kosta skattgreiðendur
milljarða króna á ári hverju.
Að læra af reynslunni
Allt var þetta á sínum tíma
réttlætt sem framkvæmdahug-
ur, framfarir og uppbygging.
Þegar upp er staðið skila
stjórnmálamennirnir bak-
reikningum í formi gjaldfall-
inna skulda og rekstrarvanda
atvinnuveganna. Niðurstaðan
er ævinlega hin sama: Hún
birtist forystumönnum laun-
þega við samningaborðið; at-
vinnurekendur reka raunir sín-
ar um skuldasöfnun, hallarek-
stur og rekstrarfjárvanda; það
eru engir peningar til. Við
getum ekki borgað laun, sem
hægt er að lifa af. Ríkið verður
að hlaupa undir bagga. í tvo
áratugi hafa skattgreiðendur
borið þungar byrðar vegna of-
fjárfestingar og offramleiðslu
í landbúnaði. Og nú er komið
að skattgreiðendum að greiða
bakreikninga vegna offjárfest-
ingar í verslun, milliliðastarf-
semi, bankakerfi, í frystiiðnað-
inum og vegna stækkunar
skipastólsins, umfram afrak-
stursgetu fiskistofna.
Þess vegna geta framleiðslu-
atvinnuvegir þjóðarinnar ekki
lengur greitt mannsæmandi
laun. Þess vegna eru lífskjör
þjóðarinnar orðin hin þriðju
verstu í Evrópu. Þess vegna
verðum við nú að læra af
mistökum „Framsóknarára-
tugarins.“