NT - 16.02.1985, Síða 7

Laugardagur 16. febrúar 1985 7
Vettvangur
■ Frá Jaltafundinum.
hendi til Sovétríkjanna og
Póllands, sem lét Sovétríkjun-
um allmikið land af hendi. Pá
yrðu Þjóðverjar að greiða
Rússum miklar stríðsskaða-
bætur. Nánar yrði gengið frá
þessum málum á ráðstefnu.
sem haldin var í Potsdam síðar
á árinu.
CHURCHILL er sagður
hafa verið lítt ánægður yfir
niðurstöðunni í Jalta, enda
varð hlutur Breta þar lítill eða
enginn. Fáum mánuðum síðar
tapaði hann í þingkosningum.
Churchill var lítt hrifinn af
hinni nýju stjórn.
í mars 1946 gerði Churchill
upp reikningana í frægri ræðu,
sem hann hélt í Fulton í
Bandaríkjunum. þar sem hann
komst svo að orði. að „járn-
tjald hefði sprottið upp á rneg-
inlandi Evrópu og nær það nú
frá Stettin við Eystrasalt til
Trieste við Adriahaf". Með
þessu átti Churchill við það, að
tviskipting Evrópu væri orðin
veruleiki. Sovétríkin hefðu
notað aðstöðu sína í Austur-
Evrópu til þess að tryggja sér
þar yfirráð og loka hana inni
með eins konar stjórnmála-
legu, efnahagslegu og menn-
ingarlegu járntjaldi.
Þegar Churchill dró upp
þetta járntjald, reiknaði hann
ekki með tvískiptingu Þýska-
lands, sem var ekki orðin veru-
leiki á þessum tíma. Þess vegna
nefndi hann Stettin, en ekki
t.d. Lúbeck. Hins vegar telur
hann Júgóslavíu austan járn-
tjaldsins, en Tító braust
skömmu síðar undan yfirráð-
um Rússa. Það á því frekar við
nú að nefna einhverja borg við
Svartahaf en Trieste.
JÁRNTJALDIÐ hefur að
öðru leyti haldist að verulegu
leyti síðan Churchill flutti ræðu
sína 1946. Það byggist einkum
á tveimur ástæðum. Önnur er
sú, að Rússar telja það vissa
vörn gegn hugsanlegri innrás
að vestan að andstæðingar
þeirra ráði ekki yfir þessum
löndum. Þar er um að ræða
svipaðan ótta og hjá Banda-
ríkjamönnum við kommún-
isma í Mið-Ameríku, sem gæti
■ Járntjaldið.
fljótlega náð til Mexíkó, þar
sem jarðvegur gæti reynst góð-
ur fyrir kommúnisma, ef liann
næði að landamærunum. Hin
ástæðan er sú, að stórveldin
freistast oft til að vilja ráða yfir
minni nábúum sínum.
í sambandi við umræður
þær, sem nú hafa orðið um
Jaltaráðstefnuna, hefur ekki
minnst verið um það rætt
hvernig hægt verði að fjarlægja
járntjaldið, þótt það geti tekið
sinn ti'ma.
Flestir virðast sammála um,
að það verði ekki með góðu
móti gert, nema jafnhliða verði
dregið úr tortryggni og ótta
Rússa, en hryllingur síðari
heimsstyrjaldarinnar er þeim
enn ofarlega í huga.
Helst verði þetta gert með
því að auka verslun og hvers
konar önnur friðsamleg sam-
skipti, félagsleg og menningar-
leg. Að sjálfögðu byggist þetta
og mjög á því, að verulega
dragi úr viðsjám risaveldanna
og þau nái samkomulagi um
áfanga í afvopnunarmálum, og
auki viðskipti sín. Bæði af
hálfu Bandaríkjanna og Bret-
lands virðist nú stefnt að því að
auka verslunarviðskiptin við
Austur-Evrópu og má í því
sambandi geta nýlegs ferðalags
breska utanríkisráðherrans til
Ungverjalands og Rúmeníu og
heimsókn Gorbasjefs til
Bretlands.
1 þessu sambandi geta minni
ríkin í Atlantshafsbandalaginu
og Varsjárbandalaginu gegnt
verulegu hlutverki. Hér er
skemmst að minnast á heim-
sókn Káre Willoch forsætisráð-
herra Noregs til Ungverjalands
í byrjun þessa mánaðar.
Willoch ræddi einkum við
ungverska forsætisráðherrann,
György Lazar, en einnig ítar-
lega við Kadar flokksleiðtoga.
í þessum viðræðum lýsliKadar
hollustu sinni við Varsjár-
bandalagið og Willoch við Atl-
antshafsbandalagið, en báðir
lýstu jafnframt þeirri skoðun
að innan þess ramma gætu
minni ríkin í þessum bandalög-
um gegnt mikilvægu hlutverki
til að bæta sambúðina milli
austurs og vesturs og væri
heppilegt að þau létu meira til
sín taka í þessum efnum. Þetta
yrði hins vegar að gerast
þannig, að það yki ekki á
tortryggni risaveldanna.
Niðurstaðan af heimsókn
Willochs varð sú, að ungverski
forsætisráðherrann mun fljót-
lega heimsækja Noreg og um-
ræður hefjast um aukin sam-
skipti þessara landa.
t.d. við að koma mörgum
börnum gegnum háskólanám.
Þessir menn leggja þannig meg-
ináherslu á félagslegt og efna-
hagslegt jafnrétti meðan frjáls-
hyggjumenn segja, að neyt-
andi vörunnar eða þjónustunn-
ar skilji ekki verðmæti hennar
þar sem hann þurfi ekki að
greiða fyrir hana og því sé eytt
meira en góðu hófi gegnir. Til
að fá hagkvæmni, verðum við
að treysta hinum frjálsa mark-
aði, segja þeir.
Hérna er um mikinn grund-
vallarmun að ræða og menn
verða einfaldlega að gera upp
við sig hvora leiðina þeir telji
heppilegri.
Ávísun á menntun
En hinn frjálsi markaður
getur ekki alltaf verið besta
leiðin og jafnvel frjálshyggju-
menn hafa gert sér grein fyrir
því. Menntun almennings er
þar sennilega eitt besta dæmið,
þvf hún hefur ekki aðeins gildi
fyrir neytandann heldur einnig
allt samfélagið.
Þetta var erfitt vandamál
fyrir frjálshyggjuna, en að
vanda var það sjálfur Milton
Friedman, sem kom með
lausnina. Á háskóla- og fram-
haldsskólastiginu borgar neyt-
andinn einfaldlega fyrir sig
sjálfur. Hann er að læra fyrir
sjálfan sig og sínar væntanlegu
hátekjur, segir Friedman, og
því skal hann borga fyrir allt
sjálfur.
Þjóðfélaginu er hins vegar
akkur í, að almenningur þess
sé vel menntaður og því telur
Friedman rétt, að það taki þátt
í menntuninni að einhverju
leyti. í grein, sem hann skrifaði
1956 stakk hann upp á kerfi,
sem væri byggt uppá ávísunum
(vouchers), eins og Hannes
Hólmsteinn kallaði það í
Moggagrein 5. janúar s.l.
Æskilegt væri þó, ef menn
gætu fundið betra nafn.
í stuttu máli virkar kerfið
þannig að allir foreldrar lands-
ins fengju ávísun frá hinu opin-
bera, sem væri aðeins hægt að
nota til að kaupa menntun.
Upphæðin væri nægileg til að
kaupa ódýrustu fáanlegu
menntunina á markaðinum.
Hvernig kerfið á
aðvirka
I örstuttu máli virkar kerfið
á eftirfarandi hátt:
1. Allir skólar landsins eru
reknir sem einkafyrirtæki. Ef
þeir tapa, fara þeir á hausinn,
ef þeir græða, verða eigend-
urnir ríkir. Það er því hagur
skólastjórans að vel gangi og
hann ber ábyrgð á rekstrinum í
stað þess að fá aurana senda
frá fjármálaráðuneytinu fyrir
tilstilli menntamálaráðuneytis.
2. Til að lifa samkeppnina
af, verða skólarnir að fá nem-
endur. Það gera þeir með því
að bjóða upp á eins góða
menntun fyrir eins lítinn pen-
ing og þeir mögulega geta.
F.ins og önnur fyrirtæki, fara
þeir í auglýsingastríð við aðra
skóla.sbr. auglýsinguna hér til
hliðar.
3. Foreldrarnir hafa fullt
frelsi til að velja skóla að eigin
vali. Þegar fjölskyldan hefur
ákveðið sig, fara foreldrarnir
með ávísunina í skólann og
borga fyrir menntunina, en
séu skólagjöldin dýrari en sem
því nemur, verður fjölskyldan
að bæta peningum við.
4. Skólinn sendir fjármála-
ráðuneytinu ávísunina og fær
alvöru peninga senda í staðinn.
Þessi stutta lýsing á kerfinu
er alls ekki tæmandi, en hún
verður að duga að sinni enda
ættu lesendur að skilja
kjarnann. Enn sem komið er í
þessum pistli, hefur undirritað-
ur ekki tekið neina afstöðu
með eða á móti þessu kerfi og
ætlar að láta það bíða þangað
til í „í tíma og ótíma" á mánu-
daginn. Hins vegar ætti félags-
hyggjufólk ekki að dæma kerf-
ið of fljótt, því það eru vissu-
lega til afbrigði af kerfinu, sem
vel geta farið saman með meg-
inhugmyndum þeirra eins og
við munum ræða eftir helgi.
Hvernig væri að
spyrja Ragnhildi?
Mikil fundarhöld hafa staðið
yfir að undanförnu út af
menntamálum og þá sérstak-
lega út af uppsögnum kennara,
sem ganga í gildi eftir tæpan
hálfan mánuð. Ragnhildur
Helgadóttir var uppi í Hamra-
hlíð í fyrrakvöld og Inga Jóna
aðstoðarmaður hennar á
Gauknum í síðustu viku, þar
sem Inga gerði að gamni sínu
að sögn Ragnhildar.
Eftir því sem næst verður
komist, verður menntamála-
ráðherra ekki í sviðsljósinu
fyrr en í hádeginu á þriðjudag-
inn, en þá halda FUF-arar í
Reykjavík hádegisverðarfund
á Hótel Hofi við Rauðarárstíg.
Þar munu þau Ragnhildur og
Kristján Thorlacius, formaður
HÍK, ræða spurninguna „Eru
kennarar deyjandi stétt?" Þar
sem menntamálin verða þarna
í deiglunni, væri ef til vill
ekkert svo vitlaust að spyrja
þau Ragnhildi og Kristján um
afstöðu þeirra til ávísanakerf-
isins.
Þau svör gætu verið fróðleg.
Magnús Ólafsson.
Veró i lausasölu 30 kr.
Málsvari frjálslyndis,
samvinnu og félagshyggju
Útgefandi: Nútíminn h.f.
Ritstj.: Magnús Ólafsson (ábm).
Markaðsstj.: Haukur Haraldsson
Auglýsingastj.: Steingrímur Gislason
Innblaðsstj.: Oddur Ólafsson
Tæknistj.: Gunnar Trausti Guðbjörnsson
Skrifstofur: Síðumúli 15, Reykjavik.
Simi: 686300. Auglýsingasími: 18300
Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn
686392 og 687695, íþróttir 686495, tæknideild
686538.
Setning og umbrot: Tæknideild NT.
Prentun: Blaðaprent h.f.
og 35 kr. um Itelgar. Kvöldsimar: 686387 og 686306
Áskrift 330 kr.
Ránskjaravísitala
■ NT upplýsir í gær að þegar brennivínið hækki í
verði þá hækki skuldir landsmanna og um leið tekjur
fjármagnseigenda.
Eitt af stefnumálum fjármálaráðherra og ríkis-
stjórnarinnar er lækkun tekjuskatta. Tekjutapinu
skal mætt með hækkun óbeinna skatta m.a. stór-
hækkuðum sköttum af einkasöluvörum ÁTVR -
áfengi og tóbaki. Þessi sérstaka skattlagning (áætluð
nokkur hundruð millj.) hefur leitt til þess að verð
á áfengi og tóbaki hæickaði á síðasta ári u.þ.b. þrefalt
meira en almennt verðlag í landinu. Vegna þessarar
sérstöku skattlagningar fjármálaráðuneytisins hækk-
aði framfærsluvísitalan á einu ári um 1,5% sem aftur
leiðir til 1% hækkunar lánskjaravísitölu.
Þetta leiðir m.a. til þess að meðal íbúð sem keypt
er fyrir lánsfé hækkar um litlar 30 þúsundir á einu ári.
Þeir sem eiga verðtryggðar inneignir og skuldabréf
hagnast að sama skapi þegar ríkið hækkar skatta á
áfengi og tóbaki. Hækkun eða lækkun beinna skatta
(t.d. tekjuskatts) kemur hins vegar ekki inn í
lánskjaravísitölu.
Þetta er auðvitað sérdeilis gáfulegt!
Á sínum tíma þegar kaup fólks var tengt fram
færsluvísitölu var brennivíns og tóbaksliður hennar
ekki reiknaður með þegar mæla skyldi kauphækkan-
ir.
Það þótti í hæsta máta óeðlilegt að kaup fólks
hækkaði þó að ríkið hækkaði verð á brennivíni og
tóbaki.
í hægri pressuna voru skrifaðar lærðar greinar um
málið og forystumenn verkalýðshreyfingarinnar féll-
ust á rökin.
Nú þegja fjármagnseigendur hægri pressunnar
þunnu hljóði.
NT spyr. Hvaða stjórnmálamaður ætlar að taka á
þessu máli, eða er eðlilegt að skuldir okkar vaxi
þegar brennivín hækkar? Er eðlilegt að tekjur
fjármagnseigenda vaxi þegar brennivín hækkar.?
Davíð skattakóngur
■ í NT í gær sýnir Kristján Benediktsson borgar-
fulltrúi fram á að skattheimta hjá Reykjavíkurborg
hafi aldrei verið meiri en á síðasta ári. Þannig
hækkaði útsvar um 42% frá árinu 1983, fasteigna-
gjöld um 57% og aðstöðugjald um 52%. Þegar
álagningarstuðull var ákveðinn lá samt fyrir sú spá
Þjóðhagsstofnunar að rauntekjur einstaklinga og
fyrirtækja yrðu aðeins 20% hærri 1984 en árið á
undan.
Þetta leiddi til þess að tekjuaukning borgarsjóðs
frá árinu á undan nam 780 milljónum króna.
Rekstrargjöldin hækkuðu hinsvegar aðeins um 350
milljónir og stafaði tiltölulega lítil hækkun þeirra af
ört lækkandi verðbólgu á árinu.
Davíð kóngur þeysist nú um borgina og gumar af
góðri fjárhagsstöðu borgarsjóðs.
Afrek hans er ekki fólgið í öðru en að hann hefur
aukið skattheimtuna.
Það væri útaf fyrir sig í lagi ef hann væri ekki af
flokki sem stöðugt er að veiða atkvæði á þeirri billegu
forsendu að hann sé á móti sköttum.