NT - 18.03.1985, Blaðsíða 6

Ólafur Stefán Sveinsson:
Um lýðræði í samvinnuhreyfingunni
Ég skil mæta vel að ÓRG vilji innleiða
reglur um kosningaslag á 5 ára fresti,
hann ætlar trúlega í framboð. Ég mæli
með stjórnmálaheiminum sem vettvangi
fyrir slíkt en samvinnuhreyfingin verði
laus undan slíku enda hefur það gefist vel
til þessa.
ÓRG skal upplýstur.
■ „Það er jafnan svo að hug-
sjónir ber hátt á frumbyggjaár-
um og mönnum þykir vegur
þeirra oft minnka er margþætt
verslunar- og framleiðslustarf-
senii hefur risið upp þar sem
áður var ekkert slíkt. Enda
þótt staðföst sókn í starfi og
fjölþættur rekstur stórfyrir-
tækja sýni nú á dögum ekki
sama eldmóð og áður þá ætla
ég samt að óhætt sé að fullyrða
að vegur samvinnuhugsjónar-
innar hafi aldrei verið meiri
hér á landi en nú.
Það var draumur frumherj-
anna að verk og starf kæmi þar
sem áður voru orðin ein og það
er gæfa okkar að svo hefur
orðið. En samt hvílirsú skylda •
á herðum okkar að efla enn til
stórra muna þá hugsjón sem er
kjarninn og sálin í öllu sam-
vinnustarfi.“
Ofangreind orð eru í fullu '
gildi enn í dag en þau voru
sögð af fyrrverandi forstjóra
Sambandsins, Vilhjálmi Þór,
árið 1952. Þessi orð sýna að
það hefur alla jafnan verið
ofarlega í huga forystumanna
samvinnuhreyfingarinnar að
finna þær leiðir sem best mættu
duga til að efla og viðhalda
gildi samvinnuhugsjónarinnar.
Grein Ólafs Ragnars
Ég rifja upp tilvitnuö orð í
tilcfni af grein Ólafs Grímsson-
ar í Þjóðviljanum 9. mars s.l.
en þar fjallaði hann um lýðræði
innan samvinnuhreyfingarinn-
ar. Það jaðrar við að lesa megi
það úr grein ÓRG að honum
þyki miður að nú séu verk þar
sem áður voru orð og eru
sumar hugmyndir í grein hans
slíkar að mér varð viö lestur
hennar hugsaði til mannsins
sem sagði í ævisögu sinni að sér
hefði verið það kærast um
ævina „að tala og hugsa -
einmitt í þessari röð.“
Það eru einkum 5 atriði i
grein ÓRG sem mér finnst
vert að fara orðum um og mun
ég gera það en láta annað
dæma sig sjálft.
1) „Forstjórarnir geta vissu-
lega verið stoltir. Þeir hafa
skilað stóru verki en hreyf-
ingin, fólkið sjálft, er ekki
lengur með í för.“
Það ber vott um ótrúlega
grunnhyggni að trúa því að
kaupfélögin og Sambandið
hafi getað þróast og vaxið svo
sem raun ber vitni um ef ekki
stæðu þar á bak við félagsmenn
hreyfingarinnar. Án félags-
manna sinna væri samvinnu-
hreyfingin ekki neitt en það er
vegna þeirra sem hún hefur
náð að verða það sem hún er,
að verða það afl sem frumherj-
ana dreymdi um.
Jónas frá Hriflu sagði eitt
sinn að félagsmálaþroska
manna í hinum ýmsu byggðum
mætti ráða af því hversu öflugt
samvinnustarf væri á viðkom-
andi svæði. Það er nefnilega
svo að menn geta staðið þétt
um sitt félag þó ekki sé það
gert með fyrirgangi og lúðra-
blæstri.
Það hefur verið skilað stóru
vcrki, það er rétt. Samvinnu-
hreyfingin hefur lært það af
biturri reynslu að hún þarf að
vera fjárhagslega sjálfstæð.
Það hefur verið gæfa sam-
vinnuhreyfingarinnar að hafa
frá upphafi haft mikla hæfi-
leikamenn í forystu en það er
oftrú á forstjórum að ætla að
þeir geti skilað því verki sem
við horfum á um land allt, ef
þeir eru einir í för.
2) „Glati Sambandið (sam-
vinnuhreyfingin) einkenn-
um jafnréttis, lýðræðis og
valdi fólksins þá er Sam-
bandið bara venjulegur
bisniss og stundum jafnvel
heldur slakur.“
Lýðræðislegt form sam-
vinnuhreyfingarinnar hefur
ekki breyst. Form fulltrúalýð-
ræðis er það skipulag sem
fjöldahreyfingar almennt hafa
talið best tryggja jafnan rétt
félagsmanna sinna. Ekkert
skipulag hefur hins vegar líf
fólgið í sjálfu sér en fyrir þá
sem vilja mæta til leiks þá
tryggir það form sem við búum
við rétt okkar jafnvel og það
tryggði rétt fátækra bænda árið
1882 í fyrsta kaupfélagi
landsins, KF. Þingeyinga.
Það er athyglisvert hversu
frumherjar samvinnuhreyfing-
arinnar lögðu á það rtka
áherslu að atvinnurekstur
þeirra væri á traustum fótum
byggður. Fljótt komu fram
reglur um nauðsyn þess að
hafa varasjóð auk þess sem
lagt var í stofnsjóð. Þeir vissu
sem var að þeirra atvinnustarf-
semi var þrátt fyrir mikla sér-
stöðu „bara venjulegur
bisniss“ og þurfti því að geta
mætt óvæntum áföllum og að-
gerðum keppinauta. Það er
því þröngsýni að ætla að sam-
vinnurekstur geti, vegna sér-
stöðu sinnar, þrifist fyrir utan
öll venjuleg skilyrði og tak-
markanir sem atvinnurekstur
þarf við að búa.
Til lengri tíma litið mun gott
félagsmálastarfogfjárhagslega
traustur rekstur alltaf fylgjast
að. Hvorugt fær án hins þrifist
og því ekki rétt að draga dám
af öðrum þættinum þótt
mönnum þyki sem herða þurfi
róðurinn varðandi hinn.
ÓRG vill meina að lýðræðis-
áhuginn speglist ekki í dag í
þéttsetnum samkomuhúsum
svo sem var í eina tíð er
kaupfélögin héldu fundi sína,
jafnvel þurfi nú kaffi og kökur
til að fá menn á fundi. Ég get
vel trúað því að ÓRG fari á
slíka fundi til að fá kaffi og
kökur en þar sem ég þekki til
þá er víðast kjörsókn á „rúss-
neskan mælikvarða" og kaffi-
veitingar gamall og góður
bændasiður.
3) „Starfsmenn hafi áhrif á
ráðningu yfirmanna. Fái
starfsmenn umsagnarrétt
um ráðningu helstu yfir-
manna í fyrirtækjum
samvhr. - Starfsmanna-
fundir og atkvæðagreiðslur.
Starfsmenn í sérhverri
fyrirtækjaeiningu samvhr.
geti þar greitt atkvæði um
áherslur varðandi málefni
líðandi stundar.“
Stjórn samvinnufélags ræð-
ur því framkvæmdastjóra og
framkvstj. og stjórn ráða svo í
aðrar stöður. Stjórn og
framkvstj. þurfa að bera
ábyrgð gagnvart fulltrúum á
aðalfundi, standa og falla með
því hvort rekstur gengur vel
eða illa. Það er því órökrétt að
takmarka rétt þeirra til að fara
með starfsmannamál frekar en
aðra mikilvæga daglega þætti
rekstursins. Það er heldur eng-
in vissa fyrir því að umsagnar-
réttur starfsmanna laði að eða
skili betri mönnum í yfir-
mannsstöður. Það er liins veg-
ar starfsmönnum alltaf opið að
mæla með einhverjum ákv.
aðila í tiltekið starf og þarf til
þess engar formlegar reglur.
Ég tel loks að í samvinnufélagi
sé ekki við því að búast að sá
yfirmaður sem ekki situr í sátt
■ Ólafur Stefán Sveinsson
og samlyndi við starfsmenn
sína, sitji hvorki lengi í starfi
né skili því starfi sem sam-
vinnumenn gera kröfu til.
Varðandi atkvæðagreiðslur
starfsmanna um alm. stefnu-
mál þá væri það hreinn tilflutn-
ingur á ákvörðunarvaldi frá
fulltrúum félagsmanna á aðal-
fundi hvers samvinnufélags,
þar er árlega mörkuð sú stefna
sem fylgja á.
Það er hins vegar sjálfsagt
og nauðsynlegt að starfsmenn
fái fulltrúa í stjórn hvers sam-
vinnufélags og hafi þar um-
ræðu og tillögurétt. Starfs-
menn eru í raun andlit hvers
fyrirtækis. Það er því mikil-
vækt að þeir skynji þá ímynd
og það gildismat sem sam-
vinnuhreyfingin byggir á. Til
þess að svo sé þarf á hverjum
tíma að leita leiða til að viðhalda
þeim jákvæða anda sem gert
hefur hreyfinguna að því sem
Frelsi furðufólksins
■ Það fer ekki milli mála. að
þessa daganaá sér stað óveriju
opin umræða og líflegt starf
meðal framsóknarmanna.
Þessi umræða einkennist fyrst
og fremst af tvennu. 1 fyrsta
lagi af óánægju með þátttök-
una í stjórnarsamstarfinu með
Sjálfstæðisflokknum og í öðru
lagi af hreinskilni og málefna-
legri umræðu um þetta ríkis-
stjórnarsamstarf.
í þessu sambandi er
skemmst að minnast harka-
legrar ályktunar Sambands
ungra framsóknarmanna, þar
sem stjórnin er ásökuð um
seinagang í málum nýsköpunar
á sviði atvinnumála. Stein-
grímur Hermannsson, forsæt-
isráðherra, svaraði þessari
gagnrýni reyndar þannig, að
Frantsóknarflokkurinn hefði
þegar lagt mikið til í nýsköp-
unarmálum, en hægagangur-
inn væri rnikill hjá sjálfstæðis-
mönnum.
Þá má einnig minnast harð-
orðaðrar ályktunar Framsókn-
arfélags Reykjavíkur í síðustu
viku, þar sem ríkisstjórnin og
Seðlabankinn eru gagnrýnd
fyrir stefnuna í vaxtamálum.
Þriðja dæmið er síðan fund-
urinn á Hótel Hofi í gærdag,
sem fjallaði um samstarfið við
Sjálfstæðisflokkinn, en snerist
fljótt upp í deilur um vaxtamál-
in sérstaklega.
í tíma og ótíma í dag, skul-
um við líta aðeins nánar á
þennan fund.
Hávaxtastefnan
gagnrýnd og varin
Mikill meirihluti ræðu-
manna á fundinum í gær talaði
harkalega gegn hávaxtastefn-
unni og hinu svokallaða frjáls-
ræði, er ríkir nú í vaxtamálum.
Rök þessara manna gengu
venjulega út á að benda á þá
erfiðleika, sem þúsundir hús-
næðiseigenda hafa nú lent í af
þeim sökum. Þá er bcnt á, að
fjölmörg fyrirtæki eru á barmi
gjaldþrots, þar sem óeðlilega
stór hluti tekna þeirra fer í
fjarmagnskostnað. Launakjör-
um og atvinnuástandi er þann-
ig ógnaö.
Þetta eru góð og gild rök,
sem NT hefur hamrað á í
leiðurum síðustu mánuðina.
Við skulum þó líta á mótrök
þeirra, sem verja núverandi
vaxtastefnu og byggjum vörn-
ina upp á ræðu forsætisráð-
herra á fundinum í gær.
Því má ekki gleyma, sagði
Steingrímur, að aðeins lítill
hluti lánsfjármagnsins kemur
frá bönkunum eða 20-25%.
Meirihlutinn kemur að utan
eða annars staðar frá, þar sem
hið opinbera hefur ekki áhrif.
Þctta lánsfjármagn er of lítið
til að fara að stýra því með t.d.
vaxtastefnu. Segjum svo að
vextir þessa hluta verði lækk-
aði og spyrjum okkur síðan
hvað myndi gerast.
Það er ljóst að ásókn í þetta
ódýra fjármagn myndi aukast
verulega þar sem það væri
ódýrara en annað fjármagn.
Eftirspurnin væri þannig meiri
en framboðið. Hvaða úthlut-
unarreglu ætti 'pá að beita?'
Þeir, sem koma fyrstir? Þeir
sem;. þekkja mann, sem þekkir
mann?“ Þeir, sem eru í mestu
vandræðunum? Og hver á að
dæma um það?
Ég held að allir hljóti að
gera sér grein fyrir að þessar
leiðir eru mjög ófullnægjandi,
en sérhver andstæðingur há-
vaxtastefnu og vaxtafrelsis
verður að svara spurningu
þeirri, sem forsætisráðherra
beindi óbeint að fundarmönn-
um í gær; „Hvernig á að út-
hluta takmörkuðu fjármagni,
þegar eftirspurn er meiri en
íramboð?“
Ótímabært frelsi
„Ef okurlögin gömlu væru
enn við lýði, væri fyrir löngu
búið að setja fjármálaráðherra
bak við lás og slá,“ sagði Ey-
steinn Jónsson í stórgóðri ræðu
sinni á fundinum. „Daglega
lifir allur almenningur við nær
óbærilegt ástand vegna hávaxt-
anna meðan það hefur alltaf
verið stefna Framsóknar-
flokksins að hafa vextina lága,
m.a. til þess að gera fólki kieift
að koma þaki yfir höfuðið,"
sagði þessi fyrrverandi leiðtogi
flokksins. Hvernigstendureig-
inlega á þessu, spyrja fram-
sóknarmenn sig. Hefur stefna
flokksins breyst svona mikið
eða erú áhrif íhaldsins svo
algjör?
Það virðist sem seinna svarið
sé líklegra, enda sagði forsæt-
isráðherra mjög skýrt og skor-
inort á fundinum; Við erum alls
ekki tilbúin undir frjálsa
vexti.“
Þarna í þessum orðum liggur
einmitt kjarni málsins. Frelsi
eða a.m.k. meira frjálsræði,
þarf ekki endilega að vera af
hinu slæma. Ég hygg að fáir
hafi út á t.d. sparnað í opinber-
um rekstri með útboðum að
setja. En til að koma meira
frjálsræði á, þarf undirbúinn
jarðveg. í æði sínu í að keyra
alls konar frjálshyggju vitleysu
í gegn á íslandi í samræmi við
einhverjar útlenskar kenning-
ar og fyrirmyndir, hafa íslensk-
ir ofstækismenn á hægri
vængnum - furðufólkið, eins
og Eysteinn kallar þá svifist
einskis.
Ég held, að flestum sé Ijóst,
að það eru alvarleg mistök að
segja þjóð, sem hefur aldrei
haft frelsi til að græða á ná-
grannanum, að nú megi hún
gera allt sem henni sýnist til að
gera svo. Vilji menn slíkt
„frelsi,” verða stjórnvöld að
vera búin að breyta hugsunar-
hætti þegna sinna fyrst.
Varðandi frelsishjalið
almennt, má deila um hve
langt eigi að fara. Persónulega
er ég þeirrar skoðunar. að við
höfum lítið að gera með að fá
frelsi af þessari gerðinni nema
þá hægt sé að taka undir með;
forsætisráðherra, að vaxta-
frelsið hafi verið ótímabært.
Samráðsleiðin
mikilvægust
í átt að meira frelsi, hefur
afskiptaleysi stjórnvalda í
kjaradeilum, verið mikilvægur
þáttur. Hið opinbera á ekki að