NT - 22.06.1985, Blaðsíða 6
Heiðdís Gunnarsdóttir fóstra, Selfossi
Um kosningarétt kvenna
Inngangur
Oft hefur vaknað sú spurn-
ing hver ástæðan sé fyrir því að
konur láti ekki meira til sín
taka í stjórnmálum. Ekki er
ætlunin að svara þeirri spurn-
ingu.
Fyrst skýri ég frá kosninga-
rétti kvenna, eins og hann var
fyrir aldamót og skýri frá
markmiði með stofnun Kven-
réttindafélags íslands. Segi frá
kvennaframboðum 1908 og
þeirri gagnrýni sem þær fengu
frá körlum og konum. Get
fundar sem konur héldu með
þingmönnum og hvað karl-
mönnum fannst mæla á móti
því að konur fengju jafnan
rétt. Að lokum er sagt frá
rýmkun kosningaréttar 1915
og framboði kvenna til Alþing-
is.
Kosningaréttur kvenna
um aldamót
Þjóðfélagsgerðin hafði tekið
örum breytingum um aldamót-
in. Nýjar stéttir urðu til, þótt
landbúnaðurinn væri enn það
starf sem flestir landsmenn
stunduðu. Verkalýðsstéttin
sem seldi vinnu sína og fékk
laun í staðinn, leit dagsins ljós.
Nokkuð fjölmenn embættis-
manna- og borgarastétt var
risin upp, en það var einmitt til
þeirra stétta sem kvenréttinda-
hrevfingar sóttu sér liðsafla.
A þeim tíma er konur tóku
að krefjast stjórnmálaréttinda
ríkti óvissa í stjórnmálum.
Deilur um sambandsmálið
höfðu áhrif á stjórnmálaum-
ræðu almennt. í maí 1882
gengu lög í gildi um takmark-
aðan kosningarétt kvenna þar
sem segir:
Ekkjur og aðrar ógiptar
konur, sem standa fyrir búi,
eða á einhvern hátt eiga
með sig sjálfar, skulu hafa
# kosningarrjett, þegar kjósa
á í hreppsnefnd, sýslu-
nefnd, bæjarstjórn og á
safnaðarfundum, ef þæreru
25 ára, og að öðru leyti
fullnægja öllum þeim
skilyrðum, sem lög ákveða
fyrir þessum rjettindum.
Eptir þessu eiga allir
hlutaðeigendur sjer að
hegða.
í nóvember 1902 voru þessi
lög rýmkuð þannig að þessar
tilteknu konur öðluðust líka
kjörgengi en heimiit var þeim
þó að skerast undan kosningu.
Kvennablaðið frá 20. ágúst
1902 skýrir frá þessum lögum
og segir m.a., að öðruvísi sé
farið að hér á landi en erlendis
vegna fenginna réttinda um
kjörgengi kvenna. Þar hafi
konurnar árum saman krafist
þessa réttar, en ekkert fengið.
En íslensku konurnar fengið
þetta hérumbil fyrirhafnar-
laust.
Það eru feður okkar og
bræður sem rétta okkur þenn-
an rétt upp í hendurnar nærri
því án þess vér biðjum um
hann. Einnigeru konurnar los-
aðar við þær skyldur sem rétt-
indunum fylgja. Síðan segir að
karlmenn séu búnir að sjá að
það sé óhætt að bæta þessum
rétti við þar sem þær hafi ekki
notfært sér kosningaréttinn
semskyldi. Síðarígreininnieru
konur hvattar til að nota þenn-
an rétt.
Stofnun Kvenréttinda-
Kvenréttindafélag íslands er
stofnað fyrir forgöngu Bríetar
Bjarnhéðinsdóttur, 1907.
Markmið með stofnun félags-
ins var fyrst og fremst að stuðla
að því að íslenskar konur
fengju fullt stjórnmálalegt
jafnrétti við karlmenn, kosn-
ingarétt og kjörgengi, einnig
rétt til embætta og atvinnu,
með sömu skilyrðum og þeir.
Einnig hafði hið íslenska kven-
félag pólitísk réttindi kvenna á
stefnuskrá sinni, áður en ís-
lenskar konur fengu kosninga-
rétt og kjörgengi til sveita-
stjórnaog Alþingis. 1907 fengu
konur og karlar 25 ára og eldri
kjörgengi til bæjarstjórna-
kosninga í Reykjavík og Hafn-
arfirði.
Kvennaframboð
í upphafi þessarar aldar
komu víða fram í Evrópu hug-
myndir um sérstakan kvenna-
lista eða kvennaflokk. Kvenna-
listarnir áttu litlu fylgi að fagna
nema á íslandi. í bæjarstjórn-
arkosningunum í Reykjavík
1908 var fyrst boðinn fram
kvennalisti og fékk hann
27,6% greiddra atkvæða.
Mörg félög og samtök lögðu á
það áherslu að eignast fulltrúa
því listarnir sem boðnir voru
fram voru 18. Á kvennalistan-
um voru 4 konur og komust
þær allar inn.
{ Kvennablaðinu 31. janúar
1908 er konunum þakkað fyrir
að hafa nýtt sér kosningarétt-
inn því kosningaþátttaka
kvenna var góð, þrátt fyrir
slæmt veður. Þess var vænst að
þetta bæri byrjun en ekki endir
á samvinnu kvenna til að koma
málum sínum áleiðis. Þetta
telja þær einustu aðferðina til
sigurs kvenna, fyrst um sinn:
Ekki af því að við viljum
ekki vinna saman með karl-
mönnum. En vér verðum
vandlega að gæta þess, að
við kosningar er enginn
annars bróðir í leik og þar
láta karlmennirnir oss ekki
eftir bestu sætin viljugir.
1910 voru kosnir fimm fulltrú-
ar í bæjarstjórn Reykjavíkur í
stað þeirra sem dregnir voru út
samkvæmt þeirra tíma fyrir-
mælum. Af þessum fimm sem
dregnir voru út voru tvær
konur. Fram kemur að ýmsar
raddir hafi heyrst um það að
konurnar í bæjarstjórn væru
ekki nógu duglegar að láta til
sín heyra. Sú gagnrýni kom
jafnt frá konum og körlum.
Kvennablaðið 29. des. 1909
talar til kvenna og segir að það
sé mjög venjulegt að nýir full-
trúar í bæjar- og sveitastjórn-
armálum láti ekki mikið á sér
bera. Einnig eigi þetta sér stað
með nýja þingmenn.
Karlmennirnir í bæjar-
stjórninni þurfi ekki síður
en konurnar að venjast
samvinnunni. Þaðeraðöllu
leyti undir þeim komið
hvort kraftar kvenna verði
notaðir þar.
Kvennafundur
með þingmönnum
Ýmis kvenfélög tóku sig
saman að forgöngu Kvenrétt-
indafélags íslands að halda al-
mennan kvennafund fyrir
þingbyrjun. Ræða skyldi
helstu meðferðarmál kvenna
og heyra skoðanir þingmanna
á jafnréttismálum kvenna og
karla. Fundurinn var mjög vel
sóttur. Ekki sáust nú allir þeir
þingmenn sem boðaðir voru.
Bríet Bjarnhéðinsdóttir var
frummælandi á fundinum og
gat þess að þótt konur væru
helmingur landsmanna væru
þær ekki taldar með þjóðinni
og benti á máli sínu til stuðn-
ings að þegar öll þjóðin ætti að
dæma mál væri aðeins átt við
kjósendur. Stjórnarfarslegu
réttindin væru jafn sjálfsögð
konum og körlum. Sagði hún
að konur vildu að ákvæðin um
það þær væru ekki skyldaðar
að taka við kosningu væru
felld niður.
Tillaga var borin upp:
Fundurinn skorar á Alþingi,
a. að samþykkja sem fyrst þá
breytingu á stjórnarskrá
landsins, að konur geti öðl-
ast kosningarrétt og kjör-
gengi til alþingis, með sömu
skilyrðum og karlmenn.
b. að taka upp á þessu þingi
almenn lög um kosninga-
rétt og kjörgengi kvenna í
sveitamálum öllurp og hér-
aðsmálum, jafnt karlmönn-
um.
c. að veita konum jafnrétti
við karlmenn við allar æðri
menntastofnanir landsins,
og til allra embætta og opin-
berra sýslana hér á landi.
(Kvennablaðið. 1909 no. 2)
í umræðunum kom fram hjá
séra Ólafi Ólafssyni að:
Það væri kominn tími til að
breyta þessu, og ekki sæti
vel á íslendingum sem
heimtuðu réttindi sín með
steyttum hnefa af dönum,
að kreppa liinn hnefann
fyrir aftan bakið utan um
réttindi kvenna þegar þær
krefðust þeirra. (Kvenna-
blaðið. 1909 no. 2)
Fundarstjóri óskaði eftir að
fá að heyra skoðanir þing-
manna um kosningarétt
kvenna. Tóku þrír þingmenn
til máls þar af voru tveir með-
mæltir kosningarétti kvenna. í
lok fundarins gat fundarstjóri
þess að þessi fundur væri varn-
arþing kvenna, þarna hefðu
þær tækifæri til að tala við
þingmenn og rökstyðja
skoðanir sínar.
Eftir lok þingsins var athug-
að hvort þessi fundur hefði
haft áhrif á gjörðir þess. Konur
höfðu verið vongóðar um að
inn í nýja stjórnarfrumvarpið
yrði bætt að allir sem greiddu
Hver er sú menntun sem
aldrei verður frá
einstaklingnum tekin?
■ I máli ágætrar manneskju í
mjög athyglisverðum sjón-
varpsþætti fyrr í vikunni kom
fram öflug hvatning til ung-
menna þessa lands, og þá ekki
síst stúlkna, að mennta sig, því
að menntun væri aldrei hægt
að taka frá einstaklingnum, þó
hægt væri að sverfa að honum
á öðrum sviðum. Þetta er út af
fyrir sig alveg rétt. Það sem
innan í höfðinu er tekur enginn
svo auðveldlega frá okkur
nema þá helst skaparinn. Hins
gætti að viðkomandi mann-
eskja talaði um menntun og
starfsþjálfun sem eitt og hið
sama og lagði meira að segja
áherslu á að ungt fólk leitaði
sem mestrar sérhæfingar því
sérhæfinguna tæki enginn frá
manni. Þarna gætti svolítið
lúmskrar hugsunarvillu því að
menntun í merkingunni starfs-
þjálfun er auðveldlega hægt að
taka frá einstaklingnum og það
er alltaf verið að gera, bæði í
okkar landi og löndunum
kringum okkur. Það gerist með
þeim hætti að einstaklingurinn
fær ekki að nýta sína starfs-
þjálfun vegna þess að fullskip-
að er í þau störf sem hann er
þjálfaður til og það gerist enn-
fremur með þeim hætti að
tæknin leysir einstaklinginn af
hólmi og er það því sárara sem
einstaklingurinn er eldri og á
erfiðara með að afla sér nýrrar
þjálfunar. Þetta er alltaf að
gerast og verður algengara í
löndum atvinnuleysis og ört
vaxandi tækni og er því misk-
unnarlausara og erfiðara við-
fangs sem sérhæfing einstakl-
ingsins er rneiri.
Þessi menntun er í sjálfu
sér ótengd lifibrauði
Það er hins vegar önnur
menntun sem aldrei er hægt að
taka frá einstaklingnum. Og sú
menntun er í fæstum tilfellum
um leið starfsþjálfun þó að
hluta geti þetta farið saman.
Það er sú menntun sem gerir
einstaklinginn hæfan til að hugsa
sjálfstætt. Það er sú menntun
sem opnar fyrir honum nýjar
víddir hugsunar. Það er al-
menn menntun sem miðar að
því að efla þroska og siðgæðis-
vitund einstaklingsins, og þar
með sjálfstæði hans. Þessi
menntun er í sjálfu sér ótengd
ITIMA
OG ÓTÍMA
lifibrauði og sérhæfingin er
óvinur hennar. Þessar mennt-
un er hægt að fá í skólum, en
hún fæst ekki eingöngu þar.
Einstaklingurinn vefður að
drekka í sig menningu og hugs-.
un umhverfis og hann verður
sjálfur að þroska sig með því
að gefa gaum að bókmenntum
og listum og hugsa út í trúar-
brögð.
Þessa menntun er ekki hægt
að taka frá einstaklingnum.
Hina almennu þekkingu og
þjálfunina til að hugsa
sjálfstætt. Og það er þessi
menntun sem gerir einstakling-
inn hæfari til að mæta erfiðleik-