Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.2004, Page 5

 

  
 
      

  
 

 
 
      
  

 

 
 

 





 

   
 
    
    !
"    "

 # 

 "  $%

    

&'

(

  


 ' #
 

'  #' 
 
 )
&'
* 
 

&
 
 
 + "
  
 


 
)'





&

 
 ,

 
  
)-
.)


 (




 

 
 



 %&   


   
 (

 
 '   
 +

 
 &
" 

-
/  


 "  &
"


  *     (

 .

 (
!
 (

  0  1   

   
 0    2 
 
 "   

&' 



% 2  4  
 5
 






 2
4  % 








 


&
" 
 

 &

6
 
 

#%     


6
 
 &

* 

 

 
  #






)



 


7
 2 + "

 

*     


1
 

 
*  
 
8
 
 (





9
 9
&   2*





 
 

(

     2    1 
   

   
  




      
 !
 "!#   $% % 


&
' (
!# )  $%%   ***+    !" #$ %  '(   )  "*"+++

(   )  ,%*++
#  
-$0 
-
) #
,

1 
  #
,

2,

 % "/,

3 
4   !

0" #
  %


- 
5


,

 


6
 


 #"!

7"/
 
 ) 8
 )
# # " 
0
  
þar sem þessu fólki yrði svarað.
Það merkilega við þessa óvenjulegu umfjöllun
um póstmódernismann sem enginn vissi hvaðan
kæmi þegar Jakob fór að hafa hann í flimtingum
á síðum Viðskiptablaðsins er að Björn Bjarnason
hafði nokkrum sinnum vikið að póstmódernism-
anum í ræðu og riti á síðustu misserum og jafnan
reynt að tengja hann við vinstrimenn, líklega í
þeirri vissu að best sé að hafa alla óvini sína á ein-
um stað (menn höfðu nefnilega reynt að ljúga því
upp að kalda stríðinu væri lokið!). Björn hefur
haldið úti vefsíðunni bjorn.is um árabil og þar
tjáir hann sig um menn og málefni með reglu-
legu millibili. Það var óneitanlega áhugavert að
fylgjast með pistlum hans á vefsíðunni þegar
„Stóra Hannesarmálið“ stóð sem hæst. Jakob F.
Ásgeirsson hefur, að því er virðist, sótt mikinn
andlegan innblástur á þær slóðir.
Athygli vakti hinn mikli þungi sem valdamiklir
einstaklingar lögðu í að verja þetta verk Hann-
esar Hólmsteins sem greinilega var unnið af
litlum metnaði. Staða Hannesar Hólmsteins í
samfélaginu sem helsta ráðgjafa Davíðs Odds-
sonar hefur trúlega ráðið þar miklu um, en þó
verður að teljast óvenjulegt hvað margir vildu
fórna miklu af sjálfum sér til að slá skjaldborg
um bók sem stenst illa fræðilega gagnrýni. Tæp-
lega hefur andstaðan við póstmódernismann
hrundið af stað þessari óáran!
Alvarlegar samræður
Áður var drepið á að fáir háskólamenn hafi tekið
þátt í rökræðunni um „Stóra Hannesarmálið“.
Vefritið Kistan (kistan.is) hóf hins vegar að
hvetja háskólamenn til að láta í sér heyra á þeim
vettvangi. Nokkrir brugðust við fyrirspurnum
Kistunnar. Mörg áhugaverð atriði komu þar
fram í máli háskólakennara en flestir virtust á
einu máli um að Hannes Hólmsteinn hefði gerst
brotlegur um alvarlegt athæfi með vinnslu bók-
arinnar um Halldór Kiljan Laxness.
Umræðan sem hér hefur verið rakin hefur
mjög afgerandi samhljóm við sams konar mál
sem komið hafa upp úti í heimi. Fræðimenn hafa
rætt þau af áhuga og leitast við að draga fram að-
alatriðin sem þeim tengjast. Í fréttablaði banda-
rísku sagnfræðingasamtakanna Perspectives
birtust umfjallanir í tveimur greinum sem „fag-
ráð“ („professional division“) samtaka sagnfræð-
inga í Bandaríkjunum stóð fyrir og litu dagsins
ljós í febrúar- og marsheftum tímaritsins í ár.
Ástæðan var fjölgun tilfella þar sem virtir pró-
fessorar jafnt sem nemendur gerðu sig seka um
að taka ófrjálsri hendi hugverk annarra og eigna
sér þau. Fagráðið taldi af þessum ástæðum mik-
ilvægt að ræða vandamálið í þaula og skýra út
fyrir fagfólkinu í hverju ritstuldur fælist. Og höf-
undur greinanna tveggja, Peter Charles Hoffer,
virtur sagnfræðingur í réttarsögu við Georgíu-
háskóla í Bandaríkjunum, var fenginn til verks-
ins. „Ritstuldur er vanalega skilgreindur sem
óheimil eignartaka annarra manna verka. Sumar
skilgreiningar bæta ásetningarákvæði við sem
byggist á því að hlutaðeigandi hagnist á einhvern
hátt á gjörningnum. Aðrir fella inn viðaukann
„með ásetningi um blekkingu“.“ En eins og Pet-
er Charles Hoffer bendir á getur ritstuldur kom-
ið upp við ýmsar aðstæður og því er mikilvægt að
fjalla um hann með kerfisbundnum hætti og bera
kennsl á hvar meinið liggur. Þetta hefur Helga
Kress einmitt gert í sinni rúmlega 200 blaðsíðna
skýrslu um „aðferðir“ Hannesar Hólmsteins (sjá
einnig yfirgripsmikla grein Helgu um verklag
Hannesar í tímaritinu Sögu vorið 2004 en síðari
hluti hennar er væntanlegur nú í haust). En
grundvallarskilgreiningin á fyrirbærinu sem
sagnfræðingar styðjast helst við byggist á sið-
ferðislegri nálgun frekar en lagalegri eftir því
sem dr. Hoffer heldur fram: „Skilgreiningin á
ritstuldi er „eignarnám á annarra manna texta
sem kynntur er sem manns eigin“.“
Í netútgáfu bandaríska stórblaðsins New
York Times birtist yfirgripsmikil grein um sama
efni í janúar 2004. Höfundurinn, Robert S.
Boynton sem er fræðimaður við New York-
háskólann, gerði grein fyrir áhrifunum sem hert-
ar reglur um höfundarrétt hefðu meðal annars á
aðgengi fólks að upplýsingum sem áður hefðu
verið ókeypis:
Viðbrögð við þessari þróun er að hópur mótmælenda
er að myndast, en hann samanstendur af lögfræð-
ingum, fræðimönnum og andófsfólki sem er hrætt um
að harðnandi höfundarréttarvernd sem er ætlað að
hindra „sjóræningjastarfsemi“ muni hafa afar skaðleg
áhrif á samfélagið allt […]. Þennan hóp umbótasinna,
sem Lawrence Lessing, prófessor í lögum við Stanford-
háskóla, kallar „frjálsu menningarhreyfinguna“, væri
einnig hægt að nefna „Copy Left“ […].
Hannes Hólmsteinn og félagar taka sér þann-
ig óvænt stöðu með fólki sem hefur barist gegn
ofríki kapítalistanna, stórfyrirtækjanna, á mark-
aðnum í Bandaríkjunum.
Öll þessi mál skipta gríðarlega miklu fyrir fyr-
irtæki í iðnaði, í upplýsingageiranum og í marg-
víslegri þjónustu, svo ekki sé minnst á svið
mennta og menningar. Hugmyndir, hugverk og
vörur ganga kaupum og sölum og oft er tekist á
um ótrúleg verðmæti. Nægir að nefna höfund-
arrétt á uppgötvunum á sviði lífvísinda sem hafa
verið nokkuð til umræðu hér á landi. Tekist er á
um allt þetta víða í heiminum nú til dags en þó
gilda ákveðnar grunnreglur sem enginn hefur
áhuga á að sniðganga: Ekki er hægt að taka efni
frá öðrum án þess að auðkenna það með greini-
legum hætti eða jafnvel greiða fyrir notkun þess.
Rétt höfundarins er ekki hægt að sniðganga
hvernig sem í pottinn er búið.
Síðasta orðið?
Lokahnykk þess rúmlega eins og hálfs mánaðar
„darraðardans“ sem fram fór í fjölmiðlum kring-
um áramótin 2004 átti síðan þáverandi forsætis-
ráðherra landsins, sjálfur Davíð Oddsson. Eins
og áður hefur komið fram er vitað að Hannes
Hólmsteinn hefur verið í miklu vinfengi við Dav-
íð síðustu áratugi og hefur jafnan verið talinn
einn af helstu ráðunautum hans. Í þætti Jóns Ár-
sæls Þórðarsonar dagskrárgerðarmanns á Stöð
tvö um Hannes Hólmstein Gissurarson sem
sýndur var rétt fyrir jól – á meðan allt lék í lyndi
– bar til dæmis fyrir augu atriði þar sem Davíð
Oddsson hyllti Hannes í afmælishófi hans með
margföldu húrrahrópi. Á viðskiptaþingi Versl-
unarráðs Íslands í byrjun febrúarmánaðar rak
Davíð síðan smiðshöggið á vasklega varnarbar-
áttu Hannesar og félaga með góðum brandara:
Góðir fundarmenn.
Það var eitt sinn haft á orði að okkur Íslendingum væri
ekki sérlega lagið að ræða kjarna máls svo vel færi á.
Þrætulist um ýmiskonar tittlingaskít lægi betur við
okkur. Þetta er auðvitað hér sagt utan gæsalappa og
vona ég að gæsalappalandsliðið hrökkvi ekki úr hjöru-
liðnum þó ég leyfi mér nokkra ónákvæmni er ég orða
hugsun skáldsins. Það má vissulega til sanns vegar
færa að okkur Íslendingum þykir mörgum nokkuð
gaman að pólitískri þrætu og karpi og sannarlega finn-
ast þess dæmi að smámál, lítil og ómerkileg, hafi
bólgnað svo mjög að halda mætti að veröld öll væri
undir og þarf svo sem ekki að leita langt aftur í sam-
tíma sögu okkar til að finna vitlausustu dæmin. Sú
saga er sögð að Þórbergur Þórðarson hafi sagt Hall-
dóri Laxness að hann hefði lesið um rannsókn er sýndi
að konur notuðu ekki nema um 500 orð í allar sínar
samræður. Já, svaraði hinn, það er ekki mikill höf-
uðstóll en alveg gríðarleg velta.
Hér var það forsætisráðherra Íslands sem af-
greiddi málið og þingheimur Verslunarráðsins
skellihló! Írónían blasir við ísköld og nöpur þar
sem lokasenna „Stóra Hannesarmálsins“ átti sér
stað í sjálfu vígi eignarréttarins, Versl-
unarráðinu, fyrir framan nefið á þeim sem lang-
mestra fjárhagslegra hagsmuna hafa að gæta í
öllu þessu máli. Jafnvel þeir urðu leiksoppar ör-
laganna í sögum úr samtímanum.
Höfundur er einsögufræðingur og vinnur að riti um
sjálfsbókmenntir þar sem nánar er fjallað um efni
þessarar greinar.
’Því miður náði Hann-es aldrei að flytja rök sín
af stigi áróðurslistar-
innar og yfir á svið fag-
legrar umfjöllunar. Og
það sem meira er, þessi
tilhneiging ágerðist eftir
því sem samræðan dróst
á langinn í janúarmán-
uði. Gífuryrði urðu sí-
fellt meira áberandi í
allri umræðunni og at-
hygli vakti að Morgun-
blaðið þagði þunnu
hljóði, greip aldrei til
þess ráðs að gera ræki-
lega úttekt á málinu
sjálfu og skýra fyrir les-
endum sínum hvað
gengi eiginlega á.‘