Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.2004, Blaðsíða 6

6 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 30. október 2004
É
g kann ekki að meta þetta
veggspjald frekar en flestar
þær kynningarmyndir og aug-
lýsingar sem gerðar voru fyrir
myndina í Bandaríkjunum.
Það er verið að reyna að gera
eitthvað úr myndinni sem ekki á sér stoð í
raunveruleikanum. Gera því skóna að hér sé á
ferð einhver krúttleg Disneymynd fyrir börn.
Ég sá aldrei fyrir mér að myndin væri fyrir
börn. Þurfa myndir með dýrum í aðalhlutverki
endilega alltaf að vera ætlaðar börnum?“
Þessi hvíthærði, kurteisi og hvatvísi Frakki
er staddur í kjallaraherbergi á 101 hóteli í
Reykjavík, hallar sér upp að ballskákborði og
virðir fyrir sér kynningarveggspjald fyrir nýj-
ustu mynd sína Two
Brothers – eða Bræður
tveir – sem kynning-
arstjóri myndarinnar
hér á landi hefur hengt
upp í tilefni af viðtali blaðamanns við þennan
kunna kvikmyndaleikstjóra. Þetta var fyrir
nokkrum vikum þegar Annaud var staddur hér
á landi í einkaerindum, aðallega til að njóta
lands og náttúru með eiginkonu sinni, en þó
einnig, svona í aðra röndina, til að skoða mögu-
lega tökustaði „fyrir einhver óráðin framtíð-
arverkefni“.
„Ég er alltaf með augun opin. Það er kækur
okkar kvikmyndagerðarmannanna.“ Hann not-
aði einnig ferðina til að kynna fyrir blaðamönn-
um þessa umræddu nýjustu mynd sína, „mynd-
ina sem ég er stoltastur af“ eins og hann kemst
sjálfur að orði.
Sér á báti
Hann er maður með ákveðnar skoðanir og það
orð fer af honum að hann sé einn allra óútreikn-
anlegasti kvikmyndagerðarmaður samtímans, í
það minnsta úr röðum þeirra sem fá almenna
heimsdreifingu á myndum sínum. Kannski ein-
mitt þess vegna eru myndir hans svona vinsæl-
ar, út af því að þær eru algjörlega sér á báti,
ólíkar öllum öðrum myndum sem rata í almenn
kvikmyndahús. Enginn annar hefur komist
upp með að gera vinsælar myndir sem svo gott
sem eru án tals – Leitin að eldinum (Quest For
Fire) – gerast í munkaklaustri – Nafn rósarinn-
ar (The Name of The Rose) – eða skarta dýrum
í titilhlutverkum – Björninn (The Bear) og
Bræður tveir (Two Tigers). En þrátt fyrir að
vera sífellt að ögra viðteknum gildum og spám
markaðssénía um hvernig myndir fólk vilji sjá í
bíó virðist hann einhvern veginn alltaf – eða oft-
ast nær – afreka að fanga áhuga fólks, jafnvel
hinna ólíklegustu hópa, með, að því er virðist á
pappírunum, æði langsóttri hugmynd. Grunn-
hugmyndirnar á bak við Leitina að eldinum og
Björninn geta varla hafa þótt girnilegar eða
gróðavænlegar; raunsæ mynd um samskipti og
lífsbaráttu fornaldarmanna sem ekki tala stakt
orð í „mannamáli“ og raunsæ mynd um sam-
skipti og lífsbaráttu skógarbjarna sem ekki tala
stakt orð í „mannamáli“. En samt, samt slógu
myndirnar báðar í gegn og skiluðu Annaud
nægilegum tekjum og trausti til að geta haldið
áfram að gera djarfar og metnaðarfullar mynd-
ir á skjön við meginstraum kvikmyndanna.
Hann segist vanur því að vera misskilinn,
einkum af dreifingaraðilum og framleiðendum.
„Þeir hafa gjarnan ekki hugmynd um hvernig
ber að markaðssetja myndir mínar, í hvaða dilk
skal draga þær. Er þetta heimildarmynd?
Náttúrumynd? Ævintýri? Búningadrama?
Barnamynd? Fjölskyldumynd? Fullorð-
insmynd? Fræðslumynd? Klóra sér í hausnum
og búa síðan til kynningarplott sem er mér
sjaldnast að skapi. Þeir eru t.d. búnir að vera
með þessa nýjustu sem einhvers konar alvöru
Konung ljónanna, Disney-teiknimynd með lif-
andi dýrum og mönnum. Það hvarflaði aldrei að
mér að ég væri að gera einhverja Disney-
mynd. Fjarri því.“
En markaðsmönnunum er svolítil vorkunn.
Að segja myndir einstakar og ólíkar öllum öðr-
um dugir bara ekki alveg alltaf. Það er eins og
markaðurinn, almennir bíógestir, þurfi að fá
einhverja tryggingu, treysti sér ekki lengur til
að láta koma sér á óvart. Við hverju má ég bú-
ast? Get ekki farið í bíó til að sjá bara eitthvað.
Verð að geta gengið að einhverju vísu.
„Það má ganga að því vísu með mínar mynd-
ir að þar séu sagðar sögur af einlægni og fullri
virðingu fyrir þeim sem um er fjallað. Það má
ganga að því vísu að ekki sé hægt að ganga að
neinu vísu,“ segir brögðóttur Annaud og glott-
ir.
Ástríðan leynir sér ekki, ástríðan í garð kvik-
myndanna og þess er hann fæst við hverju
sinni. Hér er sannarlega maður sem ber virð-
ingu fyrir fagi sínu og sköpunarverkum. Tekur
við þau ástfóstri, nærir þau og ræktar eins vel
og honum er unnt. Honum liggur mikið á
hjarta, baðar út höndum, eins og sannur Frans-
maður, notar allan líkamann til tjáskipta, líkt
og helstu stjörnur mynda hans, dýrin.
Margverðlaunaður
Jean-Jacques Annaud fæddist 1. október 1943 í
Essonne í Frakklandi. Hann lærði bókmenntir
við Sorbonne-háskóla áður en hann lærði kvik-
myndagerð. Hann hóf kvikmyndaferil sinn með
glæsibrag er fyrsta mynd hans Svart og hvítt í
lit (La Victoire En Cahantant) fékk Ósk-
arsverðlaunin árið 1977 sem besta erlenda
myndin. Myndin var framlag Fílabeinsstrand-
arinnar til Óskarsins en í myndinni fjallar Ann-
aud á mjög gagnrýninn hátt um nýlendustefnu
og yfirgang Frakka í Afríku. Næsta mynd hans
Skaphundur (Coup de tête) frá 1979 var gam-
anmynd sem vakti ekki eins mikla athygli en
það var með þriðju myndinni Leitinni að eld-
inum (Quest For Fire) sem nafn Jean-Jacques
Annauds varð heimsþekkt. Þessi forsögulega
saga um leit frumbyggjaættbálks að eldi vakti
mikla athygli og gekk vel í kvikmyndahúsum
um heim allan árið 1981, þótt ekki hafi verið
mælt eitt einasta kunnuglegt orð í myndinni.
Hann hlaut franska Césarinn fyrir auk þess
sem myndin vann til Óskarsverðlauna fyrir
förðun og var tilnefnd til Golden Globe-
verðlauna.
Næsta mynd hans, Nafn rósarinnar (1986)
sem hann gerði eftir metsölubók Umbertos
Ecos, vakti ekki síðri athygli en hún skartaði
Sean Connery í hlutverki hins snjalla frans-
iskusmunks Vilhjálms frá Baskerville sem
fenginn var til að rannsaka hrottafengin morð í
Benedikts-klaustrinu árið 1327.
Enn hlaut Annaud César-verðlaun fyrir leik-
stjórn árið 1989 fyrir Björninn, mynd sem al-
mennt var talin valda straumhvörfum fyrir það
hvernig hann gat fengið dýr, í þessu tilfelli
alaskabirni, til að leika aðalhlutverk með svo
sannfærandi hætti í heilli kvikmynd. Flestum
að óvörum naut myndin að auki mikilla vin-
sælda, einkum í Evrópu.
Næstu myndir Annauds vöktu kannski ekki
eins mikla athygli en þóttu samt athyglisverð-
ar, hver á sinn hátt. Elskhuginn (L’amant) þótti
djörf mynd, Á vængjum þöndum (Wings of
Courage) var fyrsta kvikmyndin sem gerð var í
þrívídd fyrir IMAX-kvikmyndahúsin, Sjö ár í
Tíbet (Seven Years in Tibet) skartar Brad Pitt í
einu af hans kröfuhörðustu hlutverkum og síð-
asta mynd Annauds á undan Bræðrum tveim
er sögulega stríðsmyndin Óvinur í nánd
(Enemy at the Gates) frá 2001 með Jude Law,
sem enn í dag er eitthvert stærsta og kostn-
aðarsamasta verkefni sem evrópskur kvik-
myndagerðarmaður hefur nokkru sinni ráðist
út í.
Fílabúgarður við rætur Heklu
Af öllum myndum Annauds er Leitin að eld-
inum trúlega hans kunnasta hér á landi. Hún
var sýnd við miklar vinsældir í Háskólabíói,
óvenju miklar vinsældir reyndar. Ástæðan, fyr-
ir utan hversu góð og sérstök hún þótti, var sú
að myndin hafði fengið mikla kynningu í ís-
lenskum fjölmiðlum meðan á gerð hennar stóð
– eða réttara sagt áður en gerð hennar hófst.
Þannig er að það var lengi vel ætlun Annauds
að taka upp stóran hluta myndarinnar hér á
landi enda þótti honum hin ósnortna íslenska
náttúra tilvalið sögusvið fyrir hina forsögulegu
mynd sína.
„Ég hef alltaf séð mjög eftir því að hafa ekki
getað tekið myndina á Íslandi,“ segir Annaud.
Hann segir tvennt hafa ráðið því að hætta
þurfti á síðustu stundu við að taka myndina hér
á landi.
„Það fyrsta er að Hekla tók upp á því að
gjósa um það leyti sem við vorum að hefja tök-
ur. Svo vildi til að tökustaðurinn var nálægt og
fílabúgarðurinn sem við höfðum byggt hvarf
undir öskufallið og eyðilagðist ásamt leikmynd-
inni sem reist hafði verið.
En það sem þó aðallega réð því að við neydd-
umst til að hætta við Íslandstökurnar á síðustu
stundu var að skyndilega skall á verkfall leik-
ara í Bandaríkjunum. Leikararnir mínir ætluðu
fyrst að hunsa verkfallið og halda sínu striki en
þá greip stúdíóið sem framleiddi myndina, 20th
Century Fox, inn í og meinaði leikurunum að
vinna. Við neyddumst því til að finna annan
framleiðanda til að geta haldið áfram og mynd-
in varð að fransk-kanadískri framleiðslu. Út af
þessum vandræðum urðu tafir á því að tökur
gætu hafist og endurskipuleggja þurfti töku-
tímann og tökustaðinn. Það munaði svo mjóu
að við hæfum tökur hér á landi að við vorum
meira að segja búnir að flytja fílahjörð til Ís-
lands, sem var um borð í flutningaskipi við
Reykjavíkurhöfn, þegar endanleg ákvörðun
var tekin um að hætta við allt saman og skipta
um tökustað. Ég man að það var háð ströngum
reglum að geta flutt slík dýr inn til landsins og
við fengum íslenskan dýralækni til að skoða
dýrin í Lundúnum áður en þau voru flutt yfir
hafið til Íslands. Hann var indæll og ég man
hvað ég dáðist að því hversu nákvæmur hann
var í rannsókn sinni á dýrunum og sá að þar fór
greinilega maður sem var annt um dýravernd.
En þessi dýraverndunarlög á Íslandi þýddu
það líka að við gátum einungis verið með dýrin í
landi í takmarkaðan tíma og við sáum fram á að
vegna allra tafanna sem myndu verða vegna
verkfallsins og endurfjármögnunarinnar
myndu öll leyfin renna út. Þessa helgi sem allt
þetta dundi yfir okkur fór ég til Skotlands, fann
þar hentugan tökustað og ferjaði fílhjörðina
aftur til baka, til Skotlands, þar sem við á end-
anum skutum þau atriði sem skjóta átti á Ís-
landi.“
Annaud segist muna vel hversu erfiðlega
gekk að finna gistingu fyrir hið fjölmenna töku-
lið í nágrenni Heklu. En það mál hefði fengið
farsæla og gleðilega lausn.
„Eftir að við höfðum leitað til þrautar að
gistiplássi í þéttbýliskjörnum í nágrenninu án
árangurs brugðum við á það ráð að gera fólki á
bæjunum í kring tilboð. Við buðum því í ferða-
lag til Karíbahafsins gegn því að við fengjum að
nota hús þeirra. Margir þáðu það og fóru til
Karíbahafsins. En svo varð náttúrlega úr að við
þurftum aldrei á húsum þeirra að halda. Mér
hlýnaði því mjög um hjartaræturnar þegar við
fengum sendan fjölda bréfa frá eigendum
húsanna sem tilkynntu okkur að við ættum inni
hjá þeim gistingu og mættum nýta okkur hana
hvenær sem við vildum. Ég á því inni gistingu
hjá fjölda manns hér á Íslandi,“ segir Annaud
og hlær dátt að þessari sögu sem greinilega
rifjaðist þar upp fyrir honum í fyrsta sinn í
langan tíma.
„Þetta var afar vinalegt samfélag sem við
komumst í kynni við.“
Annaud segist enn dreyma um að geta tekið
upp kvikmynd hér á landi, hann sé enn hug-
fanginn af íslenskri náttúru.
Bíómyndir eru ferðalag
Það er því kannski eðlilegt að spyrja hvort
þetta yndi hans á náttúrunni ráði mestu um
verkefnaval hans og sé kveikjan að þeim hug-
myndum sem hann fær.
„Nei, í raun ekki. Það er alltaf sagan. Góð
saga. Réttara sagt þá eru það samverkandi
áhrif þriggja þátta; góðrar sögu, tímabils í sög-
unni eða staðar sem kemur draumum mínum af
stað. Það má segja að með því að gera kvik-
myndir sé ég að uppfylla drauma mína. Það er
mín helsta nautn sem kvikmyndagerðarmanns
að geta lifað öðru lífi í gegnum myndir mínar.
Þess vegna læt ég myndir mínar aldrei gerast í
París, því þar bý ég. Ég nýt þess að búa þar,
ekki misskilja mig, en kvikmyndirnar eru
flóttaleið, rétt eins og þetta ferðalag mitt hing-
að til Íslands. Bíómyndir eru ferðalag.
Draumar. Þær flytja mig yfir í aðrar víddir en
þær sem ég lifi og hrærist í, víddir sem ég vildi
óska að ég gæti upplifað. Ef og þegar ég kemst
á hugarflug reyni ég að endurskapa áning-
arstaðinn í kvikmyndum mínum.“
Annaud hefur þar lög að mæla því myndir
hans eiga það allar sammerkt að gerast á öðr-
um tíma, í öðru rúmi en hann lifir sjálfur í.
Jafnvel þegar hann segir ástarsögu í borginni á
hún sér stað í Saigon á þriðja áratug síðustu
aldar (Elskhugi, sem Annaud gerði eftir skáld-
sögu Marguerite Duras).
„Sumir eru heimakærir og óttast ferðalög.
Þeir notast við töframátt kvikmyndanna til að
stunda sín ferðalög. Þegar ég var ungur dreng-
ur var ég hrifnastur af þeim myndum sem tóku
mig burt frá heimahögunum, hversdagsleik-
anum. Ég hef lítið breyst, er sama manneskjan.
Finn mig knúinn til að gera nákvæmlega þann-
ig myndir. Hluti af mér er ennþá þessi litli
drengur í París sem þráir að ferðast. Ekki
endilega til fjarlægra staða heldur líka til fjar-
lægra tíma. Ég undra mig oft á að hafa aldrei
gert framtíðarmynd. Ætli það sé ekki vegna
þess að mér finnst það kvikmyndaform orðið
heldur útjaskað, alltaf verið að reyna að draga
einhverjar ályktanir, fella einhverja spádóma
um að framtíðin verði góð eða slæm.“
Aðspurður segist Annaud sannarlega hafa
heillast af norrænum sagnaheimi og söguöld-
inni. Hann segist hafa lesið nokkrar Íslend-
Af björnum, tígrum og
„Það er algengur mis-
skilningur að dýr geti
ekki fundið og upplifað,
hafi enga sál,“ segir sér-
legur málsvari dýra og
náttúru í bíóheimum,
franski kvikmyndagerð-
armaðurinn Jean-
Jacques Annaud, sem
ræðir hér um dýrin, nýj-
ustu mynd sína Two
Brothers og tökur sem
fóru næstum því fram á
Íslandi.
Eftir Skarphéðin
Guðmundsson
skarpi@mbl.is
Ævintýramaðurinn Aidan McRory (Guy Pearce) handsamar