Morgunblaðið - 23.11.2004, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 23. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÁLAG á barnaverndaryfirvöld og
geðdeild Landspítalans mun
aukast vegna niðurskurðar á
Sjúkrahúsinu
Vogi sem boð-
aður var á
sunnudag. For-
stjóri Barna-
verndarstofu
segir að barna-
verndaryfirvöld
geti tekið á móti
þeim ungling-
um sem annars
hefðu lagst inn
á Vog. Yfirlæknir á vímuefnadeild
geðdeildar Landspítalans segir lík-
legt að sparnaður á Vogi valdi auk-
inni eftirspurn eftir meðferð þar.
Í erindum til fjárlaganefndar Al-
þingis og heilbrigðisráðherra í
haust óskaði Þórarinn Tyrfingsson
yfirlæknir á Vogi eftir 30 milljóna
króna aukafjárveitingu vegna þess
að reksturinn á Sjúkrahúsinu Vogi
hefði tekið veigamiklum breyting-
um og Vogur veitti nú ýmsa þjón-
ustu sem ekki kæmi fram í þjón-
ustusamningi við ríkið. Ítrekað
hefði verið óskað eftir leiðrétting-
um en án árangurs.
„Skýringarnar eru svo sem eng-
ar. Það eru engin viðbrögð og lítil
svör. Það er sagt að þetta sé allt
það sama, þetta sé sífelldur söngur
og að við viljum alltaf meira og
meira og þetta sé botnlaus hít. En
menn vilja ekki fara í faglegu um-
ræðuna, sem snýst um að það er
verið að færa þjónustu til okkar frá
öðrum stofnunum og það er að
koma til ný meðferð og ný lyf. Og
það kostar peninga að taka að sér
aukna þjónustu,“ segir Þórarinn
um þau viðbrögð sem hann hefur
fengið.
Fækkað um sjö stöðugildi
Hin aukna þjónusta sem Þórar-
inn vísar til er fyrst og fremst við-
haldsmeðferð ópíumfíkla. Einnig
hafi stóraukinn vímuefnavandi
ungmenna kostað mikið fé og kall-
að á stóraukna þjónustu og þá hafi
Landspítalinn minnkað þjónustu
við áfengis- og vímuefnafíkla sem
hafi valdið auknu álagi á Vog. Ekki
hafi verið gert ráð fyrir þessu í
þjónustusamningi sem var gerður
við ríkið árið 1999. Þetta þurfi að
leiðrétta.
Með sparnaðaraðgerðum sem
ákveðið hefur verið að grípa til á
næsta ári verður hætt að leggja
inn unglinga sem eru 16 ára eða
yngri, ekki verður bætt við sjúk-
lingum í viðhaldsmeðferð vegna
ópíumfíknar og ekki tekið á móti
vímuefnaneytendum sem einnig
eiga við geðræn vandam
stríða. Fækkað verður um
stöðugildi á sjúkrahúsinu en
arinn á ekki von á því að star
verði sagt upp störfum. Með
á að spara 45 milljónir.
Þórarinn segir að árið 200
29 unglingar 16 ára og yngr
lagðir inn á sjúkrahúsið.
hafi komið oftar en einu sin
alls voru innlagnirnar 43. M
legutími sé níu til tíu dagar.
Aðspurður hvers vegna
sé til niðurskurðar í nákvæ
þeim málaflokkum sem sagt
að ofan segir Þórarinn að SÁ
skyldum að gegna, samk
þjónustusamningnum við r
öðrum flokkum og verði að s
við þær.
Spurður um hvar unglin
fái meðferð eftir að hætt ver
taka á móti þeim á Vogi segi
arinn að væntanlega mun
fara á meðferðarheimilið S
sem rekið er af Barnarver
stofu. Þar geti þau vænta
fengið svipaða meðferð og á
Þá verði geðdeild Landspí
Niðurskurður á Vogi veldur auknu álagi á Stuðla og g
„Það kostar peninga
að sér aukna þjón
Á næsta ári mun Vogur skera niður þjónus
við ópíumfíkla, unglinga yngri en 16 ára o
geðsjúklinga í vímuefnavanda. Hvers vegn
er gripið til niðurskurðar og hver mun
veita þessa þjónustu? Rúnar Pálmason
grennslaðist fyrir um það.
Þórarinn
Tyrfingsson
JAFNVÆGI VINNU
OG EINKALÍFS
Í könnun, sem Gallup gerði fyrr áárinu og sagt var frá í Morgun-blaðinu í gær, kemur fram að stór
hluti Íslendinga á vinnumarkaði á í erfið-
leikum með að samræma vinnu og einka-
líf. Það er fyrst og fremst vinnan sem
bitnar á einkalífinu; þannig sagðist meira
en helmingur svarenda hafa komið of
þreyttur heim úr vinnunni nokkrum sinn-
um í viku eða nokkrum sinnum í mánuði
til að vinna þau verk, sem þurfti að sinna
heima fyrir. Það er hins vegar fátítt að
álag í einkalífinu bitni á frammistöðu
fólks í vinnunni.
Mörgum kann að þykja mælingar af
þessu tagi segja sjálfsagða hluti; auðvitað
komum við öðru hvoru þreytt heim úr
vinnunni og getum þá ekki sinnt fjöl-
skyldunni sem skyldi. En mælingarnar
eru engu að síður mikilvægar, vegna þess
að með þeim fæst samanburður við önnur
ríki og á milli þjóðfélagshópa. Niðurstöð-
urnar segja okkur einhverja sögu um það
hvernig gengur að koma hér á því fjöl-
skylduvæna samfélagi, sem er sæmileg
samstaða um að sé æskilegt markmið.
Samkvæmt niðurstöðum könnunar
Gallup standa Íslendingar betur hvað
varðar árekstra vinnu og fjölskyldulífs en
bæði Bretar og Portúgalir en talsvert
verr en nágrannar okkar, sem við berum
okkur oftast saman við, Norðmenn og
Finnar.
Þegar niðurstöðurnar fyrir Ísland ein-
vörðungu eru skoðaðar og rýndar nánar,
stendur tvennt upp úr, samkvæmt grein
Tómasar Bjarnasonar hjá Gallup á vef
Hins gullna jafnvægis. Annars vegar
upplifa konur meiri togstreitu milli vinnu
og einkalífs en karlar. „Niðurstöður
benda einnig til að starfstengt álag
kvenna og álag sem konur búa við á heim-
ili og í einkalífi hafi sameiginlega meiri
neikvæð áhrif á konur en karla. Þetta
styður aðrar kannanir og rannsóknir sem
sýna að konur bera meginábyrgð á heim-
ili og börnum þrátt fyrir vaxandi atvinnu-
þátttöku og vinnutíma,“ segir Tómas í
greininni.
Hins vegar gerir langur vinnutími á Ís-
landi, lengri en í öllum öðrum Evrópu-
löndum, það að verkum að jafnvægi vinnu
og einkalífs er ekki meira en raun ber
vitni hér á landi. Tómas kemst þó að
þeirri niðurstöðu að sveigjanleiki á vinnu-
stöðum, samhjálp fjölskyldna og góð dag-
vist dragi úr neikvæðum áhrifum langs
vinnutíma á jafnvægi vinnu og einkalífs.
Ýmislegt í þessum niðurstöðum mætti
gjarnan verða okkur umhugsunarefni.
Mikið vinnuálag og tímaskortur foreldra
er t.d. ein ástæða ýmissa vandamála, sem
hrjá börn og unglinga. Evrópumet Ís-
lendinga í vinnutíma er því miður ekki
met, sem við getum verið stolt af. Hinn
langi vinnutími hefur verið til umræðu
um allmörg ár en lítið gengur að stytta
hann.
Rannsóknir hafa sýnt að Íslendingar
afkasta minna í vinnunni en flestar aðrar
Evrópuþjóðir; framleiðni hefur með öðr-
um orðum verið hér minni en annars stað-
ar. Á undanförnum misserum hefur hins
vegar orðið gífurleg framleiðniaukning,
sem forystumenn í atvinnulífinu hafa
fagnað. Landsframleiðslan hefur aukizt
en störfum á vinnumarkaði fækkað.
Vinnutíminn hefur aftur á móti lengzt um
leið. Má ekki velta því fyrir sér hvort
ástæða hefði verið til að haga málum
þannig að framleiðniaukningin skilaði sér
að einhverju leyti í styttri vinnutíma?
Myndu ekki einhverjir launþegar kjósa
meiri tíma með fjölskyldunni umfram
fleiri krónur í launaumslaginu? Getur
verið að í harðnandi samkeppni, þar sem
sífellt eru gerðar meiri kröfur til starfs-
manna, hafi það gleymzt að það er til líf
utan vinnunnar? Það er fleira lífsgæði en
beinharðir peningar.
Það er sömuleiðis ástæða til að velta
því fyrir sér hvernig jafna megi árekstr-
um á milli vinnu og einkalífs með sann-
gjarnari hætti á milli kynjanna. Íslenzkir
karlar vinna 49 klukkustundir að meðal-
tali á viku – sem flestum nágrönnum okk-
ar þætti fráleitlega löng vinnuvika – en ís-
lenzkar konur 38 stundir. Samt gengur
konum verr að samræma vinnu og einka-
líf en körlum, sem bendir til að verkefnin
heima fyrir hvíli þyngra á þeim en körl-
unum. Það er löngu orðið tímabært að
þetta breytist. Íslenzkir karlmenn eru
byrjaðir að axla meiri ábyrgð á börnum
og heimili en áður og fá til þess ný tæki-
færi með lögunum um fæðingar- og for-
eldraorlof. En það er enn langt í land að
jafna ábyrgð og vinnuálag kynjanna
heima fyrir, sem er lykill að jafnrétti
þeirra á öðrum sviðum.
ÓTÍÐINDI FRÁ ÍRAK
Fréttirnar sem berast frá Írak umþessar mundir eru ekki ýkja upp-
örvandi. Ekkert lát er á átökum her-
sveita Bandaríkjamanna og írösku
bráðabirgðastjórnarinnar við uppreisn-
armenn og margir óttast að áform um að
halda þingkosningar í landinu 30. janúar
næstkomandi séu óraunhæf.
Þá var dapurlegt að lesa frétt Wash-
ington Post í fyrradag, þess efnis að
hlutfall íraskra barna sem þjást af al-
varlegri vannæringu hafi nær tvöfaldast
frá innrásinni fyrir 20 mánuðum. Sam-
kvæmt rannsókn á vegum íraska heil-
brigðisráðuneytisins, í samvinnu við
Þróunarstofnun Sameinuðu þjóðanna og
norska rannsóknastofnun, er nú talið að
7,7% íraskra barna undir fimm ára aldri
þjáist af alvarlegri vannæringu og kvill-
um sem henni fylgja, eða um 400 þúsund
börn. Þessar tölur sýna hve brýnt er að
alþjóðasamfélagið, og einkum auðvitað
þau ríki sem aðild áttu að innrásinni í
Írak, leggist á eitt um sinna nauðsyn-
legu neyðar- og uppbyggingarstarfi í
landinu.
Mikilvægur áfangi náðist á sunnudag,
þegar nítján ríki komust að samkomu-
lagi um að afskrifa 80% af þeim skuldum
við þau sem stjórn Saddams Husseins
skildi eftir sig. Á meðal lánardrottna í
Parísarklúbbnum svonefnda eru nokkur
Evrópulönd, Bandaríkin, Japan og
Rússland, en skuldir Íraka við þá nema
samtals um 42 milljörðum dollara. Það
er um þriðjungur af erlendum skuldum
íraska ríkisins, en vonir eru bundnar við
að samkomulag Parísarklúbbsins greiði
fyrir afskriftum annarra lánardrottna.
Það er mikilvæg forsenda þess að efna-
hagsuppbygging geti hafist af alvöru,
sem aftur er skilyrði þess að takist að
tryggja stöðugleika í landinu.
George W. Bush Bandaríkjaforseti lét
þau ummæli falla á sunnudag að hann
væri sannfærður um að lýðræði ætti eft-
ir að festa sig í sessi í Írak og að dómur
sögunnar yrði á þá leið að aðgerðir
stjórnar hans þar hafi verið réttmætar.
Eins og sakir standa virðist rík ástæða
til að telja að Bandaríkjamönnum hafi
mistekist að allmörgu leyti. En vonandi
reynist forsetinn sannspár, írösku þjóð-
arinnar vegna.
BRAGI Guðbrandsson forstjóri
Barnarverndarstofu segir að
barnaverndaryfirvöld geti tekið við
þeim hópi ung-
linga sem á
næsta ári kom-
ast ekki inn á
Vog, miðað við
áform SÁÁ um
sparnað, en
mjög lítið megi
út af bregða. Á
Vogi sé aug-
ljóslega besta
þekkingin á
vímuefnameðferð og meðferð þar
henti ákveðnum en fámennum hópi
unglinga best.
Bragi segir að þar sem Vogur sé
opið sjúkrahús henti innlögn þar
helst þeim unglingum sem eru til-
búnir til að láta af vímuefnaneyslu
en síður þeim sem eru andvígir
meðferðinni. Rannsóknir hafi sýnt
að til að taka á vímuefnavanda
yngsta hópsins þurfi að taka á að-
stæðum unglinganna heildstætt,
jafnt félagslegum aðstæðum þeirra
sem aðstæðum í fjölskyldum. Slíkt
sé erfitt að gera inni á sjúkrahúsi
og því geti barnaverndaryfirvöld
að mörgu leyti boðið upp á árang-
ursríkari meðferð.
Bragi segist raunar hafa blendn-
ar tilfinningar til þess að leggja
unglinga undir 16 ára aldri inn á
stofnun, hvort sem er Vog, Stuðla
eða aðrar stofnanir. Það sé mun
betra ef hægt sé að fást við vand-
ann án þess að unglingarnir séu
lagðir inn. Erlendar rannsóknir
hafi sýnt að á stofnunum komist
unglingar í kynni við jafnaldra sína
sem einnig hafi neytt fíkniefna en
það geti síðar meir leitt til þess að
unglingarnir haldi áfram neyslu og
herðist jafnvel í henni, að sögn
Braga.
Á hinn bóginn sé afar þýðing-
armikið að hægt sé að leggja ung-
linga inn á stofnun í bráðatilfellum
og slíka neyðarvistun sé hægt að fá
á Stuðlum.
Forstjóri
Barnaverndarstofu
Of mikil
áhersla á
stofnanir
Bragi
Guðbrandsson
FÍKN í ópíum er gríðarsterk og
líklegar sterkari en fíkn í önnur
eiturlyf. Með viðhaldsmeðferð á
Vogi, sem felst í því að fíklarnir fá
reglulega ópíumlyf, halda um 40
manns ópíumfíkninni í skefjum og
er þannig gert kleift að lifa eðli-
legu lífi, stunda vinnu og sjá fyrir
fjölskyldum. Án lyfjanna myndu
þeir án efa falla aftur í fíkniefna-
neyslu. Þetta segir Sverrir Jóns-
son læknir á Vogi.
Ópíumfíklum hefur fjölgað
hröðum skrefum hér á landi síð-
ustu ár. Vegna sparnaðaraðgerða
á Vogi, sem greint var frá á
sunnudag, verður nýjum sjúkling-
um ekki boðið upp á viðhalds-
meðferð á sjúkrahúsinu heldur
verða þeir að leita annarra úr-
ræða. Þeir sem þegar eru í með-
ferðinni halda henni áfram.
Ópíumfíknin erfiðust
Algengustu ópíumlyfin eru
morfín, contalgín og kódein. Þar
sem fíklarnir verða sér yfirleitt
úti um efnin með því að fá ávísun
lækna eru þessi lyf stundum köll-
uð læknadóp. Viðhaldmeðferðin
felst í því að fíklarnir fá önnur og
hægvirkandi ópíumlyf, oftast lyfið
suboxone, en einnig metadon.
Sverrir segir að þeir sem fari í
viðhaldsmeðferð hafi yfirleitt not-
að efnin mest og lengst. Nánast
undantekningarlaust hafi áður
verið reynt að losa fólk við þörf
fyrir lyf en án árangurs. Sá elsti
sem er í viðhaldsmeðferð er á átt-
ræðisaldri en sá yngsti rúm
tvítugur. Flestir eru í kring
fertugt. Ungir fíklar fara he
aldrei í viðhaldsmeðferð, m
vegna þess að meðferðin er
varandi og jafnvel ævilöng.
Sverrir segir að ópíumfík
sú fíkn sem erfiðast sé að rá
við. „Ópíumfíknin er mjög s
fíkn og fólk á erfitt með að h
henni í skefjum, að standast
ið. Í fráhvörfum er það nána
vonlaust, fólk fer nánast allt
leitar uppi efni,“ segir hann
veldara sé að ráða við fíkn í
áfengi, kannabisefni, amfet
og önnur örvandi efni, þá er
afeitrað og látið vera án nok
urra lyfja. Viðhaldsmeðferð
ópíumfíkn kostar um 20 mil
á ári, að meðaltali um 500.0
krónur á hvern sjúkling. Vo
greiðir kostnaðinn allan, án
framlaga frá ríkinu, en sjúk
arnir greiða komugjöld á sj
húsið. Þessi þjónusta er hve
annars staðar veitt hér á lan
Þórarinn Tyrfingsson yfi
læknir á Vogi segir að þega
fyrst var boðið upp á þessa m
ferð árið 1999 hafi ekki veri
samstaða um hver ætti að sj
að veita hana. Því hafi ekki
gert ráð fyrir henni í þjónus
samningi við ríkið. Síðar ha
ið samkomulag um að Vogu
um viðhaldsmeðferðina. Ek
fjármagn hafi á hinn bóginn
ist frá ríkinu til að standa un
kostnaði.
Yfir 40 manns fá ópíumlyf reglulega á Vogi
Geta stundað vinnu og
séð fyrir fjölskyldum