24 stundir - 26.07.2008, Blaðsíða 24

24 LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 2008 24stundir
Eftir Ásu Baldursdóttur
asab@24stundir.is
„Einstaklingarnir mæta ótal fyrir-
stöðum í lífinu og ættu ekki að
þurfa að standa frammi fyrir
óþörfum hindrunum í kerfinu,“
segir Guðrún Dögg Guðmunds-
dóttir, framkvæmdastjóri Mann-
réttindaskrifstofu Íslands. „Brýnt
er að gera ýmsar lagabreytingar hér
á landi til að bæta stöðu og réttindi
transgender fólks,“ segir Guðrún
og bætir við að setja ætti heildar-
löggjöf um málefni fólksins, eins
og gert hefur verið víða í nágranna-
löndunum.
Nafnalögum ætti að breyta
„Fólkið getur ekki breytt nafninu
sínu í samræmi við það kyn sem
það lifir í, t.d. í undirbúningsferli
leiðréttingar kyns síns,“ segir Guð-
rún og bætir við að einstaklingar
upplifi mikil óþægindi vegna þessa.
„Fyrstu skrefin gætu verið að
gera nauðsynlegar breytingar á
nafnalögum og reglum um Þjóð-
skrá,“ segir Guðrún og bætir við að
nauðsynlegt sé að líta til jákvæðra
breytinga í nágrannalöndunum.
Í lögum Hollands og Bretlands
er kveðið á um heimild til að breyta
nafni á meðan enn er verið að und-
irbúa meðferð en í Þýskalandi taka
lögin tillit til aðstæðna fólks bæði
fyrir og eftir kynleiðréttingu.
„Það á ekki að skilgreina fólk eft-
ir aðgerðinni sjálfri en það vantar
ennþá gott íslenskt orð fyrir enska
orðið transgender,“ segir Guðrún.
Í skýrslunni eru skilgreiningar
um kyngervi útskýrðar. „Þegar við
hittum fólk í fyrsta sinn þá úthlut-
um við því strax kyni og kyngervi.
Nýbakaðir foreldrar eru alltaf
spurðir: er það strákur eða stelpa?
En kynsamsemd (eða kynhlutverk,
e. gender identity) er breytileg og
hafa ber hugafast að kynhneigð er
annað en kynsamsemd. Þar sem
„transgender“ er regnhlífarhugtak
er hugtakið „TS“ notað til að að-
greina þá sem vilja gangast undir
kynskiptaaðgerð frá öðrum með
breytilegt kyngervi (e. gender vari-
ants).“
Nafn samræmist ekki útliti
Einnig kemur fram að þegar
nafn manns er í ósamræmi við útlit
einstaklings getur það leitt til
óþæginda í hvert skipti sem við-
komandi þarf að sýna vegabréf eða
ökuskírteini, nota greiðslukort,
sækja um starf o.s.frv. „Ísland er
,,kennitölusamfélag“ þar sem gefa
þarf upp kennitölu, tengda nafni,
af minnsta tilefni. Það er einnig
alltaf verið að skoða skilríki þegar
fólk ferðast,“ segir Guðrún. Nið-
urstöður skýrslunnar sýna fram á
að fólk er á undirbúningstímabili
fyrir hina eiginlegu aðgerð, sem
getur verið mjög langt, án þess að
eiga rétt á því að skipta um nafn.
Sum lönd leyfa nafnbreytingu áður
en kynskiptaaðgerðin er fram-
kvæmd og í löndum þar sem þetta
er ekki leyft geta TS-einstaklingar
víða tekið upp kynhlutlaust nafn.
Fornöfn og eftirnöfn á Íslandi eru
lýsandi um kyn og því er þetta ekki
mögulegt hérlendis.
Óttar Guðmundsson, geðlæknir
á Landspítalanum, sem leiðir hóp á
vegum landlæknis sem fer með mál
transgender einstaklinga hefur sagt
að orðið transgender sé alþjóðlegt
orð og eigi við um einstaklinga sem
eru á milli kynja og að talað sé um
„þriðja kynið“ en að það sé að sjálf-
sögðu mismunandi hvernig fólk
skilgreini sig.
Niðurgreiða ætti meðferð
„Niðurgreiða ætti meðferð ein-
staklinganna, t.d. eyðingu líkams-
hára og raddmeðferð en þessir
meðferðarþættir eru oft á tíðum
mjög kostnaðarsamir,“ sagði Óttar
Guðmundsson geðlæknir í 24
stundum í vikunni. Hann tók fram
að aðgerðin sjálf sé kölluð leiðrétt-
andi aðgerð en ekki kynskiptaað-
gerð. „Það er algjörlega hætt að tala
um kynskiptinga og kynskiptaað-
gerðir,“ segir Óttar.
Niels Christian Nielsen, lækn-
ingaforstjóri á Landspítalanum,
nefnir að aðgerð vegna leiðrétting-
ar kyns hafi verið í boði í um 10 ár.
„Það eru tveir einstaklingar sem
hafa farið í aðgerðina á Íslandi eða
þrír í allt á Íslandi,“ segir hann og
bætir við að auk ráðgefandi teymis
á vegum landlæknis séu þær í
höndum þvagfæraskurðlæknis og
lýtalæknis. „En auðvitað er það
metið af teyminu hvort viðkom-
andi sé sálfræðilega undir þetta bú-
inn,“ segir hann.
Kyngervi einstaklinga
Í skýrslunni kemur fram að TS-
einstaklingum sem fæddir eru með
einkenni ákveðins kyns finnst kyn-
gervi sitt (e. gender) annað en kyn
(e. sex). Einnig kemur fram: „Þetta
ósamræmi kynsamsemdar og lík-
amlegs kyns kemur nær alltaf fram
snemma á lífsleiðinni og veldur
mikilli vanlíðan. Það er sorgleg
staðreynd að helmingur TS-ein-
staklinga sem ekki fær viðhlítandi
aðstoð deyr fyrir þrítugt – flestir
falla fyrir eigin hendi.“
Í skýrslunni er tekið fram að
hlutfallið minnki umtalsvert þegar
TS fær stuðning, virðingu og skiln-
ing og að með viðeigandi meðferð
er hægt að auka lífsgæði fólksins til
muna. Í skýrslunni kemur einnig
fram að brýnt sé að skýrar reglur
verði settar um réttindi transgen-
der fólks er varða heilbrigðisþjón-
ustu og niðurgreiðslur aðgerða er
tengjast kynleiðréttingarferlinu.
Fá ekki nafni
sínu breytt
➤ Að skapa transgender fólkiog fjölskyldum þeirra menn-
ingarlegan vettvang og
styrkja þannig sjálfsvitund
þeirra, samkennd og sam-
stöðu um sérkenni sín.
➤ Vinna að laga- og rétt-arbótum í málefnum trans-
gender fólks á Íslandi og
auka fræðslu og skilning al-
mennt.
MARKMIÐ TRANS-ÍSLANDSMálefni transgender
fólks á Íslandi hafa mætt
lagalegu tómarúmi og
skapað óvissu um rétt-
indi einstaklinga. Mann-
réttindaskrifstofan legg-
ur nú lokahönd á skýrslu
sem vonast er til að nýtist
við gerð heildstæðrar
löggjafar um málefni
þessa hóps á Íslandi. Hve-
nær eiga einstaklingar
rétt á aðstoð? Hver er
lagaleg staða þín meðan
á undirbúningsmeðferð
fyrir leiðréttingu kyns
stendur? Það eru ekki til
lög um málefni trans-
gender fólks á Íslandi því
ekki eru til lög um þessi
málefni. Skýrslunni er
ætlað að fjalla um og
skoða réttindaleysi þess-
ara einstaklinga.
a
Þegar nafn manns
er borið saman við
ósamræmandi útlit ein-
staklings getur það leitt
til óþæginda í hvert
skipti sem viðkomandi
þarf að sýna skilríki
 Það veldur óþægindum þegar nafn fólks er í ósamræmi við kyn
 Mannréttindastofa telur breytingar á nafnalögum og reglum um
Þjóðskrá nauðsynlegar og að auka þyrfti fræðslu um transgender
FRÉTTASKÝRING
frettir@24stundir.is
„Þegar ég þurfti mest á því að halda að fara í skegg-
eyðingarmeðferð í Danmörku var mér meinaður
aðgangur að biðlista í aðgerðina vegna þess að ég
var ekki komin með kennitölu sem sagði að ég væri
kona,“ segir Anna Jonna og bætir við að slíkar
hindranir séu byggðar á skilgreiningu á kyni.
Hún segir að heilbrigðiskerfið þar geri transgender-
fólki ekki kleift að komast í slíka meðferð enda hafi
hún endað á að fara á einkarekna stofu því hún upp-
yllti ekki skilyrðin. „Vandamálið er að það er ekki
gert ráð fyrir þessu í heilbrigðiskerfinu, fólk hefur
víða ekki aðgang að þessu, lagalega séð er skilgrein-
ing á kyninu röng miðað við lögin,“ segir hún. Anna
Jonna tekur fram að vandamálið sé viðameira því
fæstir hafi efni á slíkri aðgerð.
„Baráttumál okkar eru þau að fólk fái þau félagslegu
réttindi sem tilheyra því kyni sem þau lifa sem,“
segir Anna Jonna. „Ég veit ekkert hvort það verður á
þessum áratug eða næsta, en þau mun koma. Þetta
er það sem hindrar allt annað.“
Fræðslu ábótavant
Anna Jonna segir umræðuna í samfélaginu ekki
vera nógu upplýsta. „Fólk á það til að halda að allt í
sambandi við transfólk hafi með kynskipti að gera
en það er alls ekki rétt,“ segir hún og tekur fram að
orðið kynskiptingur sé orðskrípi í ætt við kynvilling
og kynblending en að ekkert íslenskt orð sé notað
yfir transgender. „Fyrst og fremst vantar skilning á
hvað er verið að tala um,“ segir hún
„Það þyrfti að kynna þetta betur en við erum fá
og höfum því ekki mikið bolmagn,“ segir hún en
telur að oft þegar umræða fari í gang þá sé fólk búið
að gefa sér einhverjar niðurstöður fyrirfram. „Það
ætti að vinna að aukinni fræðslu og upplýsa um-
ræðuna,“ segir Anna Jonna.
Barátta fyrir félagslegum réttindum sem tilheyra því kyni sem einstaklingar lifa sem
Réttarstaða einstaklinga er óljós
Anna Jonna Ármanns-
dóttir Telur upplýstri um-
ræðu ábótavant.