Eintak - 04.08.1994, Síða 29

ur. 1 kjölfarið var verðlista dreiít
um vinnusvæðið: „gella“ kostar kr.
24.500, „grybba“ kr. 63.000 og
„pussulúinn" kr. 87.000. Nokkrir
samúðarfullir samstarfsmenn hafa
stofnað hjálparsjóð David Nyhans.
Það þarf minna til. Donald Silw-
ia prófessor við New-Hamshire há-
skólann vildi leiða nemendum fyrir
sjónir nauðsyn þess að vera hnit-
miðaður. Því miður varð honum á
að nota samfaralíkingu til þess að
koma lexíunni til skila. „Fókus í
skrifum er eins og kynlíf. Þú finnur
takmarkið, þú stillir sigtið inn á
viðfangsefnið, þú vaggar þér til
hliðar. Þú kemur viðfangsefninu
betur fyrir og rammar það inn.
Fókusinn tengir saman reynslu og
tungu. Þú og viðfangsefnið verða
eitt.“ Þetta nægði til að fylla mæl-
inn. Sex kvenstúdentar lögðu fram
kæru á hendur honum fyrir kyn-
ferðislegt áreiti. KÁF (Stofnun fyr-
irbyggjandi nauðgana og kynferðis-
legs áreitis við skólann) tók mál
þeirra upp og heimtaði að skólaráð
tæki til sinna ráða. Silvia var fúnd-
inn sekur. Honum var fyrirskipað
að biðjast formlega afsökunar á því
að hafa skapað „fjandsamleg og
særandi akademískt umhverfi“ og
Og ekki stoðar að beita
rökum. Femínistar
hafa nefnilega kornist
að því að rökleiðsla
og þekking sé
ka rllegt fyrirbæri.
gert skylt að greiða 140 þúsund
krónur í skaðabætur. Þar að auki
þarf hann að sækja tíma hjá sál-
fræðingi og gefa yfirmanni deildar-
innar mánaðarlega skýrslu um
framförina.
Slíkar siðferðisaftökur eru næsta
daglegt brauð. Utsendarasveitir
kvennatrúboðsins, nemendurnir
sjálfir, hafa vakandi eyru og láta yf-
irklerkana strax vita, verði ein-
hverjum á í messunni. Menn þurfa
ekki einu sinni að hafa brotið af sér
til að teljast refsingarverðir. í fyrra
voru nokkrir karlkyns nemendur
við Vassar-háskólann ranglega sak-
aðir um nauðganir á stefnumótum
(date rape). Aðstoðardeildarfor-
stjóri skólans, Catherine Comins
hafði eftirfarandi um eldraun
þeirra að segja: „Þeir hafa kvalist
mikið, en það er kvöl sem ég hefði
ekki endilega þyrmt þeim við. Ég
held að þetta fái þá til að líta í eigin
barm og hugleiða viðhrof sín til
kvenna: Hvernig lít ég á konur? Ef
ég beitti hana ekki ofbeldi, hefði ég
getað gert það? Hef ég tilhneigingu
til að hegða mér eins og þær sögðu?
Þetta eru gagnlegar spurningar."
Diana Scully, höfundur bókarinnar
„Understanding Sexual Violence“,
tekur óbeint undir skoðanir Com-
ins, þegar hún skrifar: „í ljósi þess
hve nauðganir eru algengar og hvað
þjóðfélagsstrúktúrinn ýtir mikið
undir kynferðislega árásargirni og
ofbeldi gegn konum, ættum við
kannski að spyrja karlmenn sem
aldrei hafa nauðgað, því í ósköpun-
um ekki?“
Nútíma femínismi og trúar-
brögð eiga ýmislegt sameig-
inlegt. Hugmyndin um
srfðasyndina lifir í það minnsta
róðu lífi hjá predikurum kvenna-
ryggjunnar, nema hvað þeir hafa
æitt söfnuði sínum aflausn allra
nála og skellt skuldinni eins og
íún leggur sig yfir á óþokka-kynið.
dinn guðhræddi játar syndir sínar.
\hangendur femínismans bera
lins vegar vitni um það hvernig
;egn þeim hefur verið syndgað.
?eir eru krónískt móðgaðir.
Það er ekki nóg með að kennarar
og nemendur þrufi að vera sérlega
orðvarir. Ef þeir breyta ekki í anda
femínismans vofa ásakanir um örg-
ustu afturhaldssemi yfir þeim. Og
það getur leitt til brottrekstrar eða
komið í veg fýrir að menn fái inn-
göngu. Áður en kennari er ráðinn
verður hann að svara ýmsum
spurningum frá Bandalagi amer-
ískra háskóla (AAC), meðal annars:
„Hefur þú veitt málefnum kvenna
tilhlýðilega athygli í núverandi
stöðu þinni? Hvert er samband þitt
við kvennamiðstöðina? Hvernig
FIMMTUDAGUR 4. ÁGÚST 1994.
tengir þú ný fræðiskrif á sviði fem-
ínismans inn í námsskrána? Hvern-
ig hjálpar þú kollegum þínum að
gera það? Hvernig fæst þú við baks-
lag og afneitun á femínismanum?"
Fáir malda í móinn því það
myndi stofna atvinnuöryggi þeirra í
hættu. 1 sístækkandi paradís femín-
ismans vaxa forboðnir ávextir á
hverju strái og háskólarnir eru þétt-
skipaðir trúboðsstöðvum, fólki til
varnaðar. Til dæmis hefur Minnes-
ota-háskólinn, fýrir utan Kvenna-
rannsóknardeild, Miðstöð fyrir
framhaldsnám í femíniskum fræð-
um, Miðstöð fyrir alþjóðleg þróun-
armál kvenna, Miðstöð kvenna,
Samband ungra kvenna, Aðsetur
kvenna í framhaldsnámi og Rann-
sóknardeild Humphreys um konur
og opinber stefnumál. Á þeim stað
er einnig ritstjórn femíníska tíma-
ritsins „Signs“ til húsa og bók-
menntablaðið „Hurricane Alice“
sem gefið er út af enskudeildinni.
Þá er þar Stofnun gegn kynferðis-
legu áreiti og Stöðuveitingaeftirlit
kvenna.
Með þessar „leyniþjónustur" að
bakhjarli eiga sökudólgarnir litla
undankomuleið. Menn fá það
óþvegið ef femínistum mislíkar.
engum inn nema þeir séu vissir um
að það sé pottþétt.. .Sé tilgáta borin
undir þá, reyna þeir strax að finna
eitthvað að henni - glufu, stað-
reyndavillu, rökfræðilega þver-
stæðu, úrfellingu gagnstæðra sönn-
unargagna."
„Aðskilin þekking" er borin sam-
an við æðra stig „samtengdrar
þekkingar“ sem höfundarnir telja
kvenræns eðlis. Af hverju, spyrja
þeir, einbeita skólarnir sér svona
mikið að fólkinu á toppnum - „að
fjallavígum hins hvíta karlmanns"
- þegar við þurfum að gefa gaum
að „dalbótagildum" kvenna og
minnihlutahópa? Andstætt „lóð-
réttu hugsuðunum“ er takmark
„láréttu hugsuðuanna“ ekki að
vinna, heldur að vera í auðmjúku
sambandi við höfuðskepnurnar.
Sandra Harding hefur gert vísinda-
heimspeki femínismans að sérgrein
sinni. Hún segir femíníska gagn-
rýni á „karl-vísindin“ hafa leitt til
kvenlegra úrbóta. „Þegar við byrj-
uðum að mynda kenningar um
reynslu okkar, vissum við að verk-
efni okkar yrði erfitt. En ég efa að
við hefðum, jafnvel í villtustu
draumum okkar, getað ímyndað
okkur að við þyrftum að endur-
við og hræra saman.“ Samkvæmt
Buch verður að ráðast að rótum
vandans með því að „umturna
karlmenningunni“ og „endur-
byggja heiminn út frá sjónarmið-
um kvenna.“ Við verðum með öðr-
um orðum að hafna þeim stöðlum
sem skipað hafa evrópskum körl-
um á borð við Michaelangelo og
Shakespeare í efsta sæti og falið
systur þeirra á vit gleymskunnar.
Með tilkomu póststrúktúr-
alismans, manna eins og
Derrida, Foucaults og
Althussers, er nú sprautað inn í
nemendur að ekki sé til hlutlægur
mælikvarði á nokkurn skapaðan
hlut. Allt er afstætt, þar með talin
listræn gæði. Meistaraverk (bann-
orð) bókmennta og lista þjóna að-
eins þeirn tilgangi að viðhalda yfir-
ráðum feðraveldisins. Hormóna-
femínistar líta miklu hornauga á
hugmyndina um „mikla list“,
„rniklar bókmenntir“ og „mikil vís-
indi“. Trúin á „mikilfengleika" og
„meistaraverk" felur í sér flokkun
eftir ákveðnu tröppukerfi, sem er
ótækt vegna þess að það niðrar hina
tignarminni. Hugmyndin um
„snillinginn“ vekur sömuleiðis
tímabilið, þegar skilningur og við-
horf manna til umheimsins tók
stakkaskiptum. Látum það eiga sig.
En úthúðun þeirra á „karlhefðinni“
er komin út í þvílíkar öfgar að
óþvinguð skoðanaskipti og menn-
ingararfleifð liðinna kynslóða eru í
veði.
1 könnun sem gerð var árið 1970
kom í ljós að mannkynssögubækur
vörðu minna en einu prósenti í
umfjöllun um konur; að flest lista-
sögutímarit höfðu ekki að geyma
neinn kvenlistamann og að í bók-
menntakúrsum voru aðeins átta
prósent höfundanna að meðaltali
konur. Staðreyndin er hins vegar
sú, jafn sorgleg og hún kann að
þykja, að karlmenn voru næsta ein-
ráðir um pólitík, menntun og list-
sköpun langt fram á okkar öld. Við
því er ekkert að gera, þó flúxus-
hreyfingin hafi teygt svo mikið úr
sköpunarhugtakinu að þeim þótti
kökubakstur listgrein. Eigum við
að hætta að stúdera Sixtínsku kap-
elluna og einbeita okkur að vatter-
uðum rúmábreiðum, lögun brauð-
hleifa og stöguðum sokkum? Leita
logandi ljósi að kvenfólki sem eitt-
hvað fékkst við myndlist og taka
þær fram yfir Rembrandt? Svo vill
Eigum við að hœtta að
stúdera Sixtínsku kap-
elluna og einbeita okk-
ur að vatteruðum rúm-
ábreiðum, lögun
brauðhleifa og stöguð-
um sokkum? Leita log-
andi Ijósi að kvenfólki
sem eitthvað fékkst við
myndlist og taka þær
fram yfir Rembrandt?
hugsun, þörfin að flokka og skilja,
er ekki aðeins á valdi karla. Það er
sammannlegur hæfileiki. Sam-
kvæmt Matsstofu bandarísku
landsprófsnefndarinnar (NAEP)
standa konur á háskólastigi sig
næstum jafn vel og karlar á prófum
í stærðfræði, efnafræði og eðlis-
fræði, einu greinarnar þar sem þær
eru í minnihluta, og mun betur í
lestri og skrift. Og í grunnskólun-
um skara þær fram úr á öllum svið-
um.
Fimmtíu og fimm prósent
bandarískra háskólanema er kven-
fólk og í húmanískum greinum
eins og listfræði og myndlist hefur
hlutfafl karla og kvenna gjörsam-
lega snúist við. Árið 1989 hlutu
konur 52 prósent B.A. gráða, 52
prósent M.A. gráða og 36 prósent
allra doktorsgráða. Þessar tölur fara
hækkandi. Samt halda femínistam-
ir hverja könnunina á fætur annarri
til að sýna hvað kvenfólk stendur
illa að vígi. Hvenær verða þær
ánægðar? Þegar þær eru orðnar 65
prósent háskólanema, 85 prósent?
Þegar þær hafa sölsað undir sig
fleiri ráðastöður en karlar? Ein-
hvers staðar á leiðinni gleymdi
femínisminn að hann var að berjast
fyrir jafnrétti, ekki forréttindum.
Ofríki og hleypidómar hafa í aukn-
um mæli sett mark sitt á stefnu
hans, sami yfirgangurinn og feðra-
veldinu er sífellt núið um nasir.
Grátbrosleg umskipti? Að minnsta
kosti vitum við nú að frekja, græðgi
og valdafíkn hefur ekkert með kyn-
ferði að gera. Mannskepnan er söm
við sig.
Hvernig snertir þetta myndlist
Schneemanns, kann einhver
að spyrja að lokum? Heil-
mikið. Verk hennar endurspegla þá
hatrömmu menningarlegu og pól-
itísku baráttu sem átt hefúr sér stað
á milli kynjanna á síðastliðnum 30
árum. Þau hafa átt stóran þátt í að
brjóta upp myndsýn karla, dregið
athyglina að þjóðfélagslegri virkni
hennar og veitt kvenfólki áður
óþekkta möguleika til að tjá sig. Á
sama tíma einkennast verkin af
vissri hugmyndafræðilegri stöðn-
un, kreddublindu. Andi hippatím-
ans svífur yfir vötnum. Það er
stundum eins og Schneemann sitji
föst einhvers staðar aftur í sjöunda
áratugnum. Hins vegar má hún
eiga að hafa aldrei látið ofstækina
troða á sinni eigin kynferðistilfinn-
ingu og verið sjálfri sér samkvæm í
bæði hegðun og verki. Getur kven-
maður lakkað á sér neglurnar,
gengið í háhæluðum skóm og
stuttu pilsi, og samt litið á sig sem
gallharðan femínista? Ekki í augum
Vatikans kvennahyggjunnar.
Kannski að myndlist Schneemanns
búi yfir einhverjum svörum sem
geta vísað okkur veginn að meira
jafnræði og persónulegu valfrelsi í
framtíðinni. Hitt er víst að barátta
kynjanna verður seint til lykta
leidd. ©
Getur kvenmaður lakk-
að á sér neglurnar,
gengið í háhæluðum
skóm og stuttu pilsi, og
samt litið á sig sem
gallharðan femínista?

Hins vegar eiga þeir afskaplega bágt
með að taka gagnrýni sjálfir. Þeir
hafa hvort eð er alltaf á réttu að
standa. Viðkomandi er álitinn þjást
af kvenhatri, kynþáttafordómum,
hómófóbíu og bældum komplex-
um í garð samhygðar og fjölbreytni
ef hann vogar sér að vera á öðru
máli. Og ekki stoðar að beita rök-
um. Femínistar hafa nefnilega
komist að því að rökleiðsla og
þekking sé karllegt fyrirbæri. Þekk-
ing snýst einungis um að dylja yfir-
gang karla: „Þeir urðu að yfirheyra
passíva náttúruna, fletta hana
klæðum, bora sig inn í hana og
neyða hana til að afhjúpa leyndar-
mál sín,“ kveður femíníski theorist-
inn Elizabet Fee. Aðrir, Mary
Ellman og Catherine McKinn-
ono, staðhæfa að karlar nálgist
náttúruna á sama hátt og nauðgari
nálgast konu, þeir fái nautn út úr
því að „rannsaka og þjösnast á
henni.“
Gagnrýni á hefðbundna
menningu er því komin út í
stórskotaárás á reglur og
aðferðafræði skynsemishyggjunn-
ar, sem verið hefur aðaleinkenni
vísindalegra framfara. Höfundar
bókarinnnar „Woman’s way of
knowing“, skilgreina þekkingu sem
ópersónulega röksemdafærslu, leik
sem tilheyrt hefur körlum öld fram
af öld: „Áðskilin þekking [separate
knowledgej grundvallast á smá-
smugulegri aðfinnslusemi. For-
mælendur hennar eru eins og dyra-
verðir við einkaklúbb. Þeir hleypa
Aðrir staðhœfa að karl-
ar nálgist náttúruna á
sama hátt og nauðgari
nálgast konu, þeirfái
nautn út 1irþví að
„rannsaka ogþjösnast
á henni. “
uppgötva bæði vísindi og kenni-
myndun til að gera félagslega
reynslu kvenna skiljanlega." Það
væri forvitnilegt að vita hvort fem-
ínískar flugvélar geti haldið fem-
ínískum verkfræðingum á lofti.
Sú jafnræðishugsjón sem var
femínistum að leiðarljósi í byrjun
aldarinnar hefúr á síðustu tveimur
áratugum vikið fyrir einhvers kon-
ar hormóna-femínisma, róttækri
uppstokkun á skipulagi og náms-
dagskrá æðstu menntastofnana
landsins. Tugum milljóna dollara
er varið árlega til þessara breytinga.
(I fýrra fékk Kvennamiðstöðin við
Wellesley-háskólann 270 milljónir
króna til að spila úr.) Bókmenntir,
listir, vísindi, heimspeki og sagn-
fræði eftir (og aðallega um) karla,
með öðrum orðum hinar venjulegu
kennslugreinar, eiga undir högg að
sækja. Eins og umbyltingarsinninn
Charfotte Buch hefur lýst yfir, þá
er „ekki bara hægt að bæta konum
grunsemdir. Hún markast af dilka-
drætti og því karllegrar náttúru.
Á bókmenntaráðstefnu sem
haldin var í Boston árið 1991 voru
háskólakennarar beðnir að nefna
hvaða fimm bandarískir rithöfund-
ar væru mikilvægastir til að nem-
endur fengju góða menntun. John
Steinbeck, Ernest Hemingway
og Walt Whitman höfnuðu neðar-
lega, Hermann Melville, höfund-
ur „Moby Dick“ og Henry James
komust ekki einu sinni á listann.
Séu verk karla á annað borð tekin
fýrir í kennslu, er það ósjaldan til
að brýna fyrir nemendum að ekki
sé allt sem sýnist - né heyrist. Tón-
listarfræðingurinn Susan Mc-
Clary við Minnesota-háskólann
hefur til að mynda opnað glænýjan
skilning á Níundu sinfóníu Beet-
hovens: „Itrekun grunnstefsins í
fýrsta kafla þeirrar níundu er einn
af ógeðslegustu tilburðum í saman-
lagðri tónlistarsögunni. Vandlega
smíðuð kadensan tekur að ókyrr-
ast, safnar upp gremju og springur
svo út í kæfandi, morðóðri reiði
sáðstíflaðs naugðara." McClary
varar okkur einnig við karllegum
sjálfsfróunar-þemum í tónlist Ri-
chard Strauss og Gustavs Ma-
hler.
N
Íauðganir og ofbeldi karla er
alvarlegt mál, því miður of
algengt. Samkvæmt femín-
istum mætti þó halda að ekkert
annað kæmist fýrir í hausnum á
þeim. Femínistar líkja gjarnan
framlagi sínu við endurreisnar-
Peggy Mclntosh, einn helsti leið-
togi hormónafemínismans, meina.
Aðspurð hvort hún væri virkilega á
því að rúmteppagerð væri sam-
bærileg við, eða jafnvel betri, en
myndlist Rembrandts og Michae-
langelos svaraði hún játandi til:
„Karlmenn eiga flestir erfitt með að
kyngja þessu. En er þetta ekki það
sem öll listasagan snýst um; að
hrófla við hefðbundinni skynjun?“
Mclntosh er ekki ein á báti. Fyrir
skömmu sendi menntamálaráðu-
neyti Kaliforníu frá sér nýja reglu-
gerð í sambandi við undirbúning
kennsluefnis, en þar segir: „Þegar
kennsluefni fjallar um sögulega
þróun eða yfirstandandi atburði,
eða nýnæmi á sviði vísinda og lista,
er kennurum skylt að kynna fram-
lag kvenna og karla nokkurn veg-
inn til jafns.“
Margt í útsaumi verður að flokka
til glæsilegrar listar, eins og til
dæmis refilsaumaða altarisklæðið
frá Hólum í Hjaltadal (ca.1550) á
Þjóðminjasafni Islands. Hver veit
nema snilligáfa Rembrandts hafi
blundað í einhverri konunni, sem
þar átti hlut að verki. Engu að síður
voru það karlar, ekki konur, sem
bjuggu til meginþorra myndlistar-
innar. Að brytja niður þetta fram-
lag sviptir nemendur ekki einungis
dýrmætum sjóði, það gefúr þeim
brenglaðan skilning á sögunni.
Femínistar hafa fallið í þá
gryfju að aðgreina konur frá
körlum líkt og þetta væru
tvær gjörólíkar dýrategundir. Rök-
29