Vikublaðið


Vikublaðið - 08.04.1994, Qupperneq 14

Vikublaðið - 08.04.1994, Qupperneq 14
14 Flokksstarflð VIKUBLAÐIÐ 8. APRIL 1994 Fundur ABR um utanríkismál: Nýtt og notað um NATO Ólafiir Raguar Grímsson: „Hér hefnr baráttan gegtt hernum og NATO ríkt íára- tugi og það eni miklar tilfinningar í gangi við að hugsa sig inn í nýjan vcnileika. Eg bið um nýtt raunsæi. I öryggismálnm eigum við að vera ófeimin að vega og meta hreytingar og takast á við erftðar ákvarðanir um hvað við viljum gera. “ Miklar breytingar á alþjóða- málum voru í forgrunni á fundi ABR um utanríkismál sem haldinn var nýverið, ekki síst hjá frummælandanum Olafi Ragnari Grímssyni. Það hefur ekki farið fram- hjá alþjóð að áherslur Olafs í utanrík- ismálum hafa verið aðrar en hafa ver- ið ríkjandi innan Alþýðubandalagsins um árabil. Ekki síst hefur Olaíur hoð- að nýja hugsun gagnvart garnla slag- orðinu um herinn burt og Island úr NATO. Þetta hefur valdið umróti innan flokksins og muna menn sjálf- sagt vel eftir átökunum á síðasta landsfundi Alþýðuhandalagsins. A fundi ABR var fjallað um fleira en öryggis- og friðarmál, t.d. unt Evr- ópusatnbandsraálin. I lér verður frá- sögnin hins vegar takmörkuð við ör- yggismálin og NATO. Litla bláa bókin loks að komast í gagnið Ólafur hóf inál sitt á því að rifja upp hinar gífurlegu breytingar sem orðið hafa í alþjóðainálum frá 1984. Þá var kalda stríðið botnfrosið, Bandaríkin og Sovétríkin gám ekki talast við. Þá var stjörnustríðsáætlunin gefin út og kjarnorkuvopnatilraunir voru gerðar nánast á hverjum degi. Þá hafði AJ- þýðjjbandalagið nýlega gengið úr rík- isstjóm og gerður hafði verið samn- ingur um hyggingaframkvæmdir flug- stöðvarinnar. Þá var Evrókommún- isininn kominn ffam. „Allt annar heimur hlasir við í dag, án þess að það veki ntikla athygli. Menn taka höndum sairian um eyð- ingu kjarnörkuvopna. Vandamálið er það helst, að það fæst ekki fjármagn til að eyða þeim nógu fljótt. Og nú er loksins farið að framkvæma „litlu bláu bókina". Þetta er 50 ára gömul bók sem ég veit ekki hvort sé fáanleg hér. Þetta er stjórnarskrá þjóða heims, sáttmáli Saineinuðu þjóðanna. A síð- ustu tveim til þrem árum hafa verið stigin ný og ánægjuleg skref. I áratugi boðaði Alþýðuhandalagið að alþjóð- legt öryggiskerfi byggt á þessari bók væri það sem koma skyldi. Við enda- lok kalda stríðsins var eins og hlutirn- ir leystust úr læóingi. Þegar öryggis- ráð S. Þ. kom saman í janúar 1992 var það í fyrsta skipti sem leiðtogar ríkj- anna sátu sjálfir í sætum sínum, en ekki lægra settir fulltrúar. Þeir ákváðu að reyna að skapa nýtt öryggiskerfi stigafstigi. Ummittár 1992 opinber- aði Butros Butros Ghali síðan „Starfs- skrá í þágu friðar“ og nú er í hverri viku verið að ffamkvæma þessar til- lögur og stefnu litlu bláu bókarinnar." Olafur sagði að fyrir rúmlega tv'eiin árum hefðu tvær leiðir helst þótt koma til greina. Annars vegar að fá þjóðir heims til að leggja það stóran hluta af herafla og hergögnum sínum undir S. Þ. að hægt yrði að byggja upp herafla sem gæti gegnt friðargæslu- hlutverkinu. NATO sem þjónustuaðili íþágu S.Þ. „Þessi leið hefúr reynst ófær. Hin leiðin var að svæðisbundin samtök á borð við NATO og Einingarsamtök Afríku yrðu burðarásar í friðargæslu í umboði S.Þ. Og það merkilega gerð- ist fyrir einu og hálfu ári síðan að NATO lýsti sig reiðubúið til að taka slíkt að sér. Og það sein meira er. Menn veltu fyrir sér hvort NATO ætti sjálft að geta ákveðið hvort her- valdi skyldi beitt. Bandaríkin lögðu fram tillögu um slíkt, en það var fellt, jafnvel þótt Davíð Oddsson styddi til- löguna fýrir hönd íslands. Niðurstað- an er að NATO hreyfir hvorki legg né lið án samþyklds S.Þ.“ Hann nefndi ákvörðunina um hernaðaraðgerðir gagnvart Serbum sem dætni uin þetta. Olafur sagði að í fréttabréfi ABR hefði verið rifjuð upp sú ávirðing að formaður Alþýðubandalagsins hafi ekki viljað svara því hvort ísland ætti að segja sig úr NATO. „Eg hef ekki svarið í dag. Eg horfi til þess í dag að Rússar eru að taka formlegt skref inn í „Félagsskap f þágu friðar" (Partner- ship for peace). Ætlum við úr NATO og vera líka fyrir utan Partnership for peace? Segjum við okkur ein þjóða frá þessari þróunr Hver er tillaga okkar? Ætlum við að segja að allir hinir hafi rangt fyrir sér en við einir rétt fyrir okkur? Ef það gerist í raun að NATO breytist í þjónustuaðila f\TÍr S.Þ. þá er það mikill og góður áfangi. Eigum við að velja öryggisbandalag Evrópusam- bandsins eða nýtt ogúiflugt alþjóðlegt öryggiskerfi S.Þ.? Seinni kosturinn er betri að mínu mati. Virk starfsemi S.Þ. í þágu friðar er það sem tekur við. Ilér hefur baráttan gegn hernum og NATO ríkt í áratugi og það eru mikl- ar tilfinningar í gangi við að hugsa sig inn í nýjan veruleika. Eg bið um nýtt raunsæi. I öryggismálum eigum við að vera ófeimin að vega og ineta breyt- ingar og takast á við erfiðar ákvarðan- ir um hvað við viljum gera.“ * Herinn burt og Island úr NATO ífullu gildi Ragnar Þórsson sagði að umræðan innan Alþýðubandalagsins um utan- ríkismál hefði verið frekar dauf und- anfarið. Hann talaði um öll þau stríð sem háð eru í heiminum og í því sain- bandi um langan og skítugan slóða Bandaríkjanna. „Það hefur síast inn í okkur að sum- ir séu vondir en aðrir góðir. Sum stríð réttlát en önnur ekki. Hvað felst í al- þjóðlegu örygggiskerfi? Júgóslavía er gott dæmi. Öryggiskerfi NATO og S.Þ. mun ekki skila árangri. Frekar meiri og útbreiddari átökum. Júgóslavía er dænii um hvernig ekki á að miðla málum. Þarna hafa verið sáttaumleitunarmenn, Stoltenberg, Owen, Vance og að manni skilst hafa þeir ekki alltaf fylgt sömu línunni. Og ekki haft fullt umboð. Innan EB er bullandi ágreiningur um Júgóslavíu og innan NATO líka. Það er skýr á- greiningur inilli V-Evrópu og Rúss- lands. Það er ekki vænlegt að mynda enn 'eina alþjóðlegu lögreglusveitina. Það tókst að koma írak út úr Kúwait, en það var fyrst og fremst vegna olíu- hagsmuna. Alþjóðlegt öryggiskerfi mun eimnitt vega og meta hvort átök skipta stóru ríkin ináli eða ckki út frá slíkum hagsmunum. Tyrkir fengu óá- reittir að ganga í skrokk á Kúrdum og öllum var sama. Það gilti ekld um Saddam Hússein og olíuna." Ragnar sagði að hlutirnir væru fljótir að breytast í heiminum. „Eg treysti því mátulega þegar Clinton og Jeltsín skrifa undir að hætta kjarn- orkutilraunum. Það þarf bara viku til að breyta þessu. Stefnan um herinn burt og ísland úr NATO er í fullu gildi. Það verða mjög fljótt rnistök með þeirri leið sem Ólafur Ragnar boðar. Island á að standa utan hernað- arbandalaga.“ Flaraldur Jóhannesson tók næstur til máls og varaði m.a. við þeirri hættu sem stafar af uppgangi heittrúar- manna í Múhammeðslöndum. Vax- andi hatur væri í garð hvítra manna og Ragnar Þórsson: „Stefnan nm herinn burt og lsland ár NA TO er ífullu gildi. Það verða mjögfljótt mistök meðþeirri leið sem Ólafur Ragnar boðar. Island á að standa utan hernaðarbandalaga. “ Garðar Mýrdal: „Mitt raunstei sýnir allt aðra heimsmynd en hjá Olafi Ragnari. Mér hugnast ekki að sjá am- eríska herinn sem löggu. “ ekki víst að NATO sé rétti aðilinn til að takast á við þessi mál. Friðarmál, umhverfismál ogjafnari skipting auð- ævanna Garðar Mýrdal undirstrikaði þá skoðun sína að það ætti ekki að tala niður til flokksmanna eins og gert hefði verið á landsfúndinum og ætla að gera stórfelldar breytingar á stefnuskránni án sainráðs. „Mitt raunsæi sýnir allt aðra heims- mynd en bjá Ólafi Ragnari. Mér hugnast ekki að sjá ameríska herinn sem löggu. Við fögnum þeim breyt- ingum að austurblokkin láti af hern- aðaruppbyggingu og umhverfisspjöll- um. En vestræn ríki hafa setið á pen- ingum sínum sem áttu að styrkja þessi ríki. Því þar hafa menn veriö að kjósa fólk sem vill sporna við markaðsþró- uninni." Garðar velti fyrir sér hlutverki ís- lands. „Eigum við að taka þátt í her- starfsemi í myridbreytingu á NATO? Er það okkar hlutverk að hlaupa fyrst- ir tii og blanda .okkur í deilur? Eiguin við að taka þátt í umræðunt sem hern- aðarlega óháð þjóð? Við eigurn auð- vitað að rusla burt ameríska hernum. Og beita okkur fyrir kjarnorkulausum svæðum. Auka þannig öryggi okkar og annarra í kring. Það eru ærin störf fyr- ir Alþýðubandalagið. En ekki það að koma okkar fólki í utanríkisráðuneyt- ið.“ Svavar Gestsson sagði að það hefði ekki verið fyrr en á níunda áratugnum að menn fóru að þróa hugmyndir um alþjóðlegt öryggis- og friðarkerfi. Spurningin sé hvernig best rnegi nálg- ast slíkt kerfi. Er endilega skynsam- legt að fara sömu leið og í kalda stríð- inu eða er hægt að hugsa sér aðra leið? T.d. að skilgreina hlutleysiskröfuna á nýjan hátt. Hlutlaus ríki gætu beitt sér fyrir kjamorkuvopnalausum svæðum og þau gætu orðið alþjóðlegir sátta- semjarar. Það ríki vantraust á Banda- ríkjunum sem slíkum þótt S.Þ. ráði miklu. „Það er þrennt sem mér finnst að leggja beri áherslu á í þessu sambandi. I fyrsta lagi er það alþjóðlegt öryggis- og friðarkerfi, sem ég hef minnst á. I öðru lagi nefni ég nýtt kerfi umhverf- ismála með víðtæku neti umhverfis- samstarfs. I þriðja lagi þarf þjóð eins og okkar að stuðla að jafnari skiptum á auðævum heimsins. Það geruin við ekki í alþjóðlegum lúxusklúbbi. Þetta eru þær áherslur sem ég vil sjá í rót- tækri utanríkisstefnu. Við verðum að þróa þetta til sameiginlegrar lending- ar. Það er ekki boðlegt að forystu- menn flokksins séu með hugmyndir sem félagarnir upplifa sent gegn stefnu flokksins, með réttu eða röngu.“ Vill hann verða fyrsti ut- anríkisráðherra flokks- ins? Einar Valur Ingimundarson sagði að undanfarin ár hefði umræða um ut- anríkismál legið í láginni f Alþýðu- bandalaginu, þótt ekki hafi vantað skoðanirnar. „En mér finnst afstaða Ólafs birta of mikla bjartsýni. I lún er ekki raunsæ. Eg sé að sala vopna er að taka við sér eftir hægagang. Þjóðir eins og Bretland og Bandaríkin njóta góðs af. Það eru eininitt viðskipta- hagsmunir sem knýja bandalög í dag. Margir segja að markaðskerfið hafi sigrað. Fjnrmagnið æðir um, en ekki er hirt nægilega um velferðarkerfið sem víða er að molna undan markaðs- kerfinu." Einar Valur sagðist vona að flest af Svavar Gestsson: „Það er ekki boðlegt að forystumenn flokksins séu mcð hug- myndir sem félagamir upplifa sem gegn stefnu Jlokksins, með réttu eða röngu. “ því sem Olafur talaði um geti rætst. „Kannski talar hér maður sem á eftir að verða fyrsti utanríkisráðherra Al- þýðubandalagsins. Þessa umræðu verður að taka upp í flokknum. Eg er ekki að lýsa yfir vantrausti á Olaf Ragnar, heldur tel ég að flokksmenn hafi þörf á að ræða þessi mál, sem hafa legið í dvala. Eg vil opna ráðstefhu um þessi mál og bjóða fulltrúum annarra flolcka." Siilvi Sveinsson sagði Ólaf djarfan í málflutningi. „Hann veit að margir hafa gengið til liðs við Alþýðubanda- lagið út á slagorðið um herinn burt og Island úr NATO. Getur verið að það sé best að vera áfram í NATO? Þá verður að skoða það. Eg held að menn séu ekkert langt frá því að vera sam- rnála. En ég spyr ÓlaÞRagnar: Þegar þú lentir í minnihluta á landsfúndin- um, gerðir þú þér grein fyrir þeim möguleika að þú myndir lenda upp á kant við stóran hluta flokksmanna? Er mögulegt að taka svona áhættu?“ NATO og gamla Varsjár- bandalagið í eina sæng Ólafur Ragnar viðurkenndi að hann væri bjartsýnn. „Eg er tilfinningalega þannig innstilltur að ég tel þetta hægt. Varðandi NATO hef ég tekið að mér það hlutverk að benda á ýmsar breyt- ingar sem ekki hafa verið mikið rædd- ar hér. Eg skipti þessum breytingum í fimm atriði. Það fyrsta er að fyrir tveimur árum var stofnað samstarfs- ráð NATO og fyrrum aðila Varsjár- bandalagsins um mótun sameigin- legrar stefnu. Um er að ræða virka stofnun sem getur borið í sér þróun- arferil. Annað er að Alþýðubandalagið er eini flokkurinn í V- og A-Evrópu sem ekki sendir fulltrúa á þing þing- mannasamtaka NATO. Fulltrúarnir frá A-Evrópu hafa ekki atkvæðisrétt, cn flytja tillögur og eru virkir á þing- unum. Ég hitti nýverið fulltrúa fyrr- um Kommúnistaflokks Póllands sem bafði tekið þátt í þessu. Þriðja atriðið er að það er stefria NATO að taka að sér friðargæslustörf fyrir S. Þ. Margir í NATO vildu þetta ekki. Fjórða er að það eru fulltrúar S. Þ. sem taka á- kvarðanir uin aðgerðir. Ekki Wörner hjá NATO heldur Butros Butros Ghali hjá S.Þ. Og í fimmta lagi hefur NATO fengið formlega aðild að RÖSE, ráðstefnu um öryggi og sam- vinnu í Evrópu. Ef einhver hefði sagt fyrir fjórum árum, hvað þá tíu, að þetta myndi gerast hefði svarið verið að slíkt væri út í hött. Eg er ekki með endanlegt svar við því hvað við eiguin að gera, en við getum rætt þessi mál opið.“ %

x

Vikublaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vikublaðið
https://timarit.is/publication/310

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.