Vikublaðið - 15.03.1996, Blaðsíða 5

VIKUBLADIÐ 15. MARS 1996
5
Pólitíkin
Meiri framleiðsla
vem
Þjóðfélagsástand hefur á
næstliðinni tíð mótast af því
að svotil allir fengju nokkuð í
sinn hlut af auknum afköstum
og auði samfélagsins.
Peir tímar eru hjá liðnir hér
og þar í heiminum.
Hvað bíður okkar?
Við höfum nokkra hríð hlustað á
þá kenningu, að við værum stödd í
hinum besta heimi allra heima.
iVhnnkandi afskipti ríkisvalds af at-
vinnulífi, minnkandi álögur á fyrir-
tæld, aukið ffelsi til að láta fjármagnið
streyma um heiminn - allt tryggði
þetta aukin afköst, aukna ffamleiðslu,
hagvöxt, framfarir. Og velmegun um
leið. Vegna þess, að eina leiðin til að
bæta kjörin væri sú að gera allan
rekstur skilvirkari og afkastameiri. Því
væru minnkandi umsvif kjörinna
stjómmálamanna til góðs, sem og
skerðing á valdi verklýðsfélaga - því
hvorutveggja truflaði hin ffjálsu og
skilvirku áhrif markaðslögmálanna.
Um nokkurt skeið virtist sem þetta
gengi allt eftir. Vesturlönd nomðu
sinn kapítalisma dável til framleiðslu-
aukningar og félagshyggja ýmisleg
var nógu sterk til þess að allir eða
svotil allir fengu einhvem skerf af
hagvexti í sinn hlut. Fyrirtækin tóku
enn mið af því, að nauðsynlegt var að
kveða niður róttækar kröfur um
breytt þjóðfélag með því að kapítal-
isminn sýndi sem best sitt mannlega
andlit. Þau tóku í verulegum mæli á-
byrgð á sínu fólki, lögðu sitt til vel-
ferðarkerfis, létu ekki ýtrustu arðsem-
iskröfur sldpa svo fyrir að segja skyldi
upp starfsmönnum um leið og hag-
ræðing og tæknivæðing gaf tækifæri
ril.
Harðari heimur
En nú er heimurinn miklu einsleit-
ari en hann var. Sósíalismi er eins og
dottínn uppfyrir, bæði í sínu komm-
úníska og sínu sósíaldemókratíska af-
brigði. Þetta hefur - ásamt svonefndri
alþjóðavæðingu fjármagns - leitt til
þess, að þeir sem fyrirtækjum og at-
vinnu ráða telja sér bæði skylt og
óhætt að láta hagsmuni fjármagnseig-
enda einna ráða ákvörðtmum sínum.
Þetta hefur þýtt grimmara samfélag.
Áður töldu menn nauðsynlegt og
mögulegt að berjast gegn atvirumleysi
- nú segja menn opinskátt að það sé
„komið til að vera” eins og hvert ann-
að náttúrulögmál. Bandarísk vikublöð
eru full með það, að starfsöryggi sé
endanlega úr sögunni. ( Nema helst
efet í forstjóraklúbbunum). íslenskur
starfehópur skilaði nýlega tíl fjármála-
ráðherra álitsgerð sem segir, að eigin-
lega ætti að segja upp 10 þúsund
manns í fyrirtækjum og stofnunum -
með aukinni ffamleiðni megi gera þá
alla „óþarfa“. Lögmál frjálsrar sam-
keppni eru notuð miskunnarlaust til
að berja á verklýðsfélögum. Því er
óspart haldið að mönnum, að verka-
fólk í iðnríkjuntim verði að standa í
harðri samkeppni við margfalt ódýr-
ara vinnuafl í þróunarlöndum þar sem
hvorki er til verkfallsréttur né velferð-
arkerfi ( „launatengd gjöld“). Stjóm-
málamenn (sem em í talsverðum
mæli gerðir út af stórfyrirtækjum sem
leggja drjúgt í þeirra kosningasjóði)
em víða búnir að skerða rétt verklýðs-
samtaka að mun með löggjöf. Eða þá
að grafið er undan allri samstöðu með
því að neyða verkafólk til að fara af
samningum og gerast verktakar, eins
og alþekkt er á Islandi. I Bandaríkjun-
um er þetta einatt gert með því, að
fyrirtækin leggja niður framleiðslu-
deildir hjá sjálfiim sér (vegna þess að í
grónum fyrirtækjum era allmargir
enn í verklýðsfélögum) og flytja verk-
efnin til smárra undirverktakafyrir-
tækja þar sem engin verklýðsfélög
starfa. Það hlálega er að síðast þegar
menn á Vesturlöndum byrstu sig til
þess að styðja rétt frjálsra verklýðsfé-
laga, þá vom þeir að styðja Samstöðu
í Póllandi - rétt á meðan þau samtök
áttu í höggi við kommúnistastjóm.
En ekki heldur lengur.
Að tapa á framförum
Allt leiðir þetta til þess að drjúgur
hluti almennings nýtur ekki lengur
góðs af ffamförum. I Bandaríkjunum
hefur atvinnulífverið á uppleið, ffam-
leiðni hefur vaxið helmingi hraðar en
á næstliðnum áratug, fjárfestingar
hafa aukist verulega. Sömuleiðis arð-
ur af hlutabréfum, laun og ffíðindi
stjómenda fyrirtækja sem era aldrei
jafngífurleg og nú. En meðaltekjur
vinnandi manna hafa verið á niðurleið
næstliðin ár. Á árunum 1973-1995
jukust afköst vinnandi fólks í einka-
geiramum um 25% en kaupið lækk-
aði í raun um 12% á klukkustund. Á
sama tíma lækkuðu meðaltekjur
þeirra 80% vinnandi manna sem ekld
era „á toppnum" um 18%. Ásvipuð-
um tíma hækkuðu tekjur stjómenda
og forstjóra um 19% - en um 66%
eftir skatta! Það eina prósent þeirra
allra ríkustu í Bandaríkjunum á nú
helmingi meira af þjóðarauðnum en
árið 1975 - eða um 40%. Atvinnu-
leysi hefur ekld verið eins mikið og í
Evrópu (of h'tið er reyndar gert til að
ffæða menn um það hvort atvinnu-
leysistölur ffá Bandaríkjuntun og
Evrópu séu í raun sambærilegar). En
„sveigjanleildnn'1 á bandarískum
vinnumarkaði sem allir era að lofa,
líka tiltölulega saklausir ungkratar
hér, er einkum í því fólginn, að störf
sem gefið hafa millstéttarkjör hverfa í
stóram stíl og í staðinn koma lág-
launastörf og hlutastörf.
Það er ekki hægt að treysta því að
auknar fjárfestingar fjölgi störfum,
fjárfestingar era ekki síst í tækni sem
útrýniir störfum, auk þess sem kröfur
hluthafa um skjótan arð hafa tilhneig-
ingu til að draga úr fjárfestingum.
Það er eldd heldur hægt að treysta
því að lausnin á vanda þeirra sem
verða „óþarfir” sé sú að endurmennta
þá. Oll menntun er að sönnu til hins
betra, og hjálpar einhverjum hluta at-
vinnulausra að finna sér starf. En eitt
einkenni þeirrar tæknibyltingar sem
nú gengur yfir er það, að þessi bylting
krefet úrvalssveitar mjög vel mennt-
aðra manna. En hún gerir óþörf mörg
áður sérhæfð störf - hinn almenni
vinnukraftur þarf ekki að kunna neitt
sérstakt annað en að vera „sveigjan-
legur“ - þ.e.a.s. gera það sem honum
er sagt og halda kjafti.
Pólitískar afleiðingar?
Með öðram orðum: tæknivæðing
og alþjóðavæðing gerir þá ríku ríkari,
rétt eins og á nítjándu öldinni. I sum-
um þróunarlöndum hefur almenn
kaupgeta aukist nokkuð við þessa
þróim, en hún skerðir um leið h'fekjör
alþýðu manna í þeim löndum sem
áður vora kennd við velferð og vel-
megun. Hvað þetta þýðir innan sam-
félaga eða innan blakka eins og ESB
vita menn ekki enn. I bandarískum
tímaritum má lesa áhyggjugreinar
eftir menn sem óttast, að vaxandi bil
milli þeirra sem græða og þeirra sem
tapa á þróuninni sh'ti frið í landinu,
valdi keðjusprengingum í stórborg-
um, kannski sé sjálft lýðræðið í hættu.
Ein hættan er sú, að vegna þess hve
ráðvilltir vinstrisinnar era nú um
stundir, þá fæst enginn stjórrunála-
maður til þess að tala um þá sem tapa
- hvað þá að gera eitthvað fyrir þá -
annar en trítilóður lýðskrumari á
borð við Pat Buchanan.
Hér heima og í Evrópu er eins og
viss eyða í allri pólitískri umræðu. Við
blasir sú þversögn, að sú hagræðing
sem er hagstæð hverju fyrirtæki út af
fyrir sig er stórslys fyrir samfélagið í
heild. Ef allir era á sama tíma að segja
upp störfum öllum þeim sem nokkur
leið er að vera án - hvemig á samfé-
lagið að ráða við afleiðingamar? Með
20-30% ungra manna á götunni.
Með öll húsnæðiskaup í uppnámi.
Með sparifé til elliára upp urið fyrir
tímann. Með þá þversögn, að þótt all-
ir séu nauðsynlegir sem kaupendur
vöra og þjónusm, er ekld þörf fyrir
nema tiltölulega fáar hendur til að
búa til vöruna.
Það heyrist að vísu hér og þar
(franskir sósíalistar, þýskir sósíalde-
mókratar) að menn verði að skipta
vinnunni milli fleiri en nú. Þetta er
ágæt hugmynd og jákvæð - átti það
eldd að vera tilgangur framfaranna að
allir ynnu minna og fengju meiri tíma
til að lifa sjálfum sér og bömum sín-
um? Það hefur sumsstaðar gerst, að
verkamenn hafa sjálfir komið á kerfi
sem hleypir fleiri að - eins þótt það
kostaði þá sjálfa nokkum tekjumissi.
En rnórall markaðslögmála og sér-
drægrar samkeppni er ekld hlynntur
slíkum aðgerðum. Fyrirtækin vilja
helst kjósa sér vinnuafl á besta aldri
Hve lengi
hefur þú
verið
atvinnulaus,
góða?
(23-45 ára) og skítnýta það og losna
svo við það sem fyrst. Onnur tilhögun
býður upp á aukakostnað við þjálfum
fólks og fleira. Þá hafa þeir sem enn
hafa fasta vinnu kannski velflestir þá
afetöðu, að hver sé sjálfum sér næstur
- og vilja sem minnst á sig leggja í
samstöðuátt.
Nauðsynlegt mótvægi.
Altént er það ljóst, að á þessum
markaðarins óvissu tímum er mikil-
vægt að ekld takist að grafa undan því
mótvægi gegn „miskunnarlausri hag-
stjóm“ ( svo nefnist nýleg grein um
efnið í New York Book Review) sem
áhrif verklýðshreyfingar era. Hún er
syndug um margt, en hún er nauðsyn
og annað kemur ekki í staðinn.
Því miður skilur margt yngra fólk
þetta alls ekld. Fyrir síðusm kosning-
ar mátti til dæmis lesa í Morgunblað-
inu grein eftir ungan krataffambjóð-
anda sem taldi vænlegast til kjarabóta
að hver maður semdi út af fyrir sig um
kaup og kjör. Hann virtist ekki einu
sinni kunna skil á því að jafnaðar-
mennskan byrjaði á þeirri augljósu
staðreynd, að hver og einn verkamað-
ur má sín h'tils andspænis vinnuveit-
anda - ekki síst þegar atvinnuleysi er í
Iandi. Þegar krati sldlur ekki einu
sinni lágmarkskratisma þá er ekki von
á góðu. Og þeir era miklu fleiri út um
allt hið pólitíska litróf sem taka hugs-
unarlaust undir þann söng, að allt
muni reddast - bara ef póhtíldn og
verklýðshreyfingin dragi sig sem allra
mest í hlé og lúti í auðmýkt Iians Há-
tign Markaðinum. En það er hann
sem nú á dögum er látinn koma í
staðinn fyrir Guð sem allt veit, Nátt-
úrulögmálin, Lögmál Sögunnar, Or-
lögin og alla aðra nauðhyggju.
Ami Bergmaxm
UTBOÐ
F.h. Byggingadeildar borgarverkfræðings er óskað eftir tilboð-
um í lóðarframkvæmdir við leikskólann Ásgarð ásamt frágangi á
sameiginlegri lóð leikskólans og íbúðarblokkar í eigu Félags-
stofnunar stúdenta.
Heildarstærð lóðar er um 2.100 m2.
Útboðsgögn afhent frá skrifstofu vorri gegn kr. 5.000.- skilatr.
Opnun tilboða: Miðvikud. 27. mars nk. kl. 14:00.
F.h. Byggingadeildar borgarverkfræðings er óskað eftir tilboð-
um í frágang viðbyggingar að utan og gerð lóðar við Grandaskóla.
Helstu magntölur eru:
Plötuklæðning útveggja
Múrkerfi á útveggi
Frágangur þaka
Gluggar, gler og hurðir
Lóð
455 m2
580 m2
1.120 m2
240 m2
2.500 m2
Verkinu á að vera lokið 1. ágúst 1996.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri frá og með þriðju-
deginum 12. mars nk. gegn kr. 15.000,- skilatryggingu.
Opnun tilboða: Fimmtud 28. mars nk. kl. 14:00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Simi 552 5800