Lesbók Morgunblaðsins - 19.11.2005, Blaðsíða 7

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 19. nóvember 2005 | 7
U
ppsetning Vesturports á leik-
riti Jóns Atla Jónassonar
Brim hefur ekki gert síður
víðreist en sýning hópsins á
Rómeó og Júlíu. Síðan Brim
var frumsýnt í gamla véla-
salnum í Vestmannaeyjum 2004 hefur sýn-
ingin ferðast á leiklistarhátíðir í Þýskalandi
og Finnlandi auk sýninga á Ísafirði, Akureyri
og í Hafnarfirði. Skemmst er frá því að segja
að líkt og með Rómeó og Júlíu hafa viðtökur
áhorfenda og gagnrýnenda síst verið af verri
endanum, heima og heiman.
Hinn 24. september síðastliðinn gerði Vest-
urport hlé á æfingum og forsýningum á Woy-
zeck og lagði á ný land undir fót með Brimið
í farteskinu. Nú var förinni stefnt til Moskvu
í þeim erindum að viðra sýninguna á leiklist-
arhátíðinni Golden mask – Novaja Drama,
hátíð nýrra leikverka og alþjóðlega hluta
Gullnu grímunnar, stærstu leiklistarhátíðar
rússneska málsvæðisins. Þess má geta að
leikstjórinn Rimas
Tuminas, sem sett hef-
ur upp nokkrar sýn-
ingar hér á landi, vann
til verðlauna á Gullnu grímunni 2003 og af-
henti Pútín, forseti Rússlands, viðurkenn-
inguna í eigin persónu.
Reyndar hafði verið tvísýnt um þessa ferð
Vesturports austur á bóginn því þó að Gullna
gríman sé virt hátíð stendur það í engu sam-
hengi við fjárhagslegt svigrúm aðstandenda
hennar. Framlag þeirra dugði engan veginn
fyrir þeim kostnaði sem óhjákvæmilegur er
þegar leikarar, tæknimenn, höfundur og leik-
stjóri þurfa að komast á fjarlægan stað, svo
ekki sé minnst á flutning leikmyndar, toll-
skjalagerð, símtöl fram og til baka, gistingu
o.s.frv. En með fulltingi menntamálaráðs og
dyggum stuðningi Erlu, Laufeyjar og Jónu
hjá Icelandair Cargo tókst að koma til móts
við Rússana og sunnudaginn 25. september
stóð messi úr íslensku fiskiskipi fullbúinn á
leiksviði Meyerhold-leikhússins í Moskvu, í
300 sæta sal á sjöttu hæð. Reyndar ekki al-
veg fullbúinn því rottur höfðu tekið sinn toll
þegar leikmyndin var stöðvuð í ítarlegri
rannsókn rússneskra tollþjóna, eyðublað
vantaði í tollskjölin og þó að útflutningsráð
Íslands héldi öðru fram varð að borga „sekt“
og stimpla eitthvað og undirrita annað.
Skipuleggjendur ferðalagsins urðu óþægilega
varir við það að hið alræmda skrifræði fyrr-
um Sovétríkjanna virðist lifa góðu lífi enn
þann dag í dag á flestum stigum rússnesks
samfélags – þannig tók t.d. góða klukkustund
að komast í gegnum vegabréfseftirlit She-
remetyevo-flugvallar, og þar voru öll eyðu-
blöð á rússnesku, þó að gera megi ráð fyrir
því að útlendingar séu í miklum meirihluta
þeirra sem lúta þurfa vegabréfsskoðun.
Einnig var það svo að þrátt fyrir titilinn Int-
ernational Hotel Molodyojnaya var það sama
upp á teningnum þar, öll eyðublöð og upplýs-
ingar á rússnesku og á öllu hótelinu starfaði
bara ein stúlka sem gat tjáð sig á eng-
ilsaxnesku.
Sannast sagna er vistin á International
Hotel Molodyojnaya efni í heila bók en fátt
eitt skal nefnt hér sem verður að teljast sér á
parti. Fyrir það fyrsta virtist hvert herbergi
hafa fengið sinn eigin innanhússhönnuð, þ.e.
þau voru öll innréttuð í mismunandi stíl,
hvert út af fyrir sig. Allir hönnuðir hótelsins
hafa þó líklega verið sérútlærðir í samsetn-
ingu brúnna litatóna, notkun grófra næl-
onteppa í hólf og gólf og sérviskulegri stað-
setningu ljósarofa. Einnig virtist mikið hafa
verið lagt upp úr pípulögnum sem skreyt-
ingu, hvort heldur sem var á miðjum veggj-
um eða upp við loft. Þó verður að hrósa sér-
lega frumlegri hönnun veggfóðurs,
undirritaður gisti t.d. í svarthvítum bjálka-
kofa. Ástandið á herbergjunum er svo annar
kapítuli útaf fyrir sig, helst datt manni í hug
að einhver hefði lagt töluvert á sig til þess að
rústa mublur og allt annað sem innanstokks
mátti finna. Á herbergi 1107 var t.d. fer-
metrastórt gat í baðherbergisveggnum, speg-
illinn var sprunginn, sturtuhengið horfið,
sturtuhausinn lak stöðugt, líklega eftir að
hafa verið notaður til þess að berja sturtu-
hausfestinguna af veggnum, niðursturtarinn
á klósettinu var snúinn úr hálsliðnum og
klóaksfrárennslið lak út á gólfið. Eins og til
þess að storka hótelgestum lá svo papp-
írsmiði ofan á sprungnu og ýldulegu klósett-
inu sem á var letrað „Disinfected“ þó ým-
islegt benti til annars. Ég sleppi því að lýsa
svefnherberginu.
Reyndar virðist Moskva öll frekar nið-
urnídd, grá og skítug svo International Hotel
Molodyojnaya stakk ekki sérlega í stúf við
umhverfi sitt, það gerði hins vegar hið ný-
reista og neonljósaprýdda spilavíti og diskó-
tek New generation sem áfast var hótelinu.
Nafnið vísaði væntanlega í þá stétt nýríku
Rússa sem hafa efni á því að leggja stórt
undir við spilaborðin og svo síðla nætur lyst
á því að borga einhverjum fyrir að leggjast
undir sig, en það er allt önnur saga.
Frá International Hotel Molodyojnaya að
Meyerhold-leikhúsinu er um 30 mínútna
ferðalag með neðanjarðarlestarkerfi Moskvu-
borgar, stór hluti kerfisins er frá því á tímum
Stalíns og stórglæsilegt auðvitað á stórkarla-
legan hátt, þó að það sé nokkuð farið að láta
á sjá. Snjáðar veggmyndir af hetjulegum
verkamönnum og konum, gylltir hamrar og
þreskiáhöld skreyta veggi og gólf ásamt
bronslágmyndum og stálskúlptúrum Sov-
étríkjunum fyrrverandi til dýrðar. Ég veit
ekki hvernig Moskvubúar upplifa þessar
skreytingar í dag en sjálfum fannst mér eitt-
hvert rétt samhengi vera í því að þær skuli
vera grafnar djúpt í jörðu, án þess að ná að
velta því of lengi fyrir mér, því okkur lá á.
Sérlegur fulltrúi hátíðarinnar og umsjón-
armaður hópsins Sonja Durova, dóttir Vla-
dimir Ershov leikara og Ekaterina Durovu
leikkonu, sonardóttir Lev Durov leikara,
leiddi íslensku hersinguna af festu í gegnum
ranghalana neðanjarðar eins og hún væri að
leikstýra sljóum aukaleikurum í rússneskri
grínmynd um útlendinga í Moskvu en ekki
leikurum með þrautþjálfuð skilningarvit og
virka athyglisgáfu. Að vísu komst undirrit-
aður ekki hjá því að sakna leiðsagnar Sonju
þegar hann ætlaði seinna meir að skoða sig
um í borginni á eigin spýtur og komst að því
að það er enginn leiðarvísir til og flest skiltin
eru bara skrifuð með kýrilísku letri svo jafn-
vel þó að þú vitir hvert ferðinni er heitið hef-
urðu ekki hugmynd um það hvert þú átt að
fara til þess að komast þangað og verður að
reiða þig algjörlega á aðstoð nálægra
Moskvubúa sem segja má að stökkvi ekki
beinlínis hæð sína yfir tækifæri til þess að
rétta mállausum og villtum Íslendingi hjálp-
arhönd. Moskva er tólf milljóna manna stór-
borg og þar er lögmál frumskógarins í fullu
gildi: Hver hjálpar sjálfum sér sem best
hann getur og hirðir ekki um hina. Það virð-
ist lítið eftir af samvinnuhugsjónum í hinum
dæmigerða Moskvubúa.
Meyerhold-leikhúsið er hin þokkalegasta
bygging, nokkuð miðsvæðis í Moskvu, það
eru fimm ár síðan leikhúsið var reist og að
sögn Ivans Vinogradovs, tæknistjóra sviðsins
á sjöttu hæð, er það „Privat“ leikhús, „Not
state?“ er spurt á móti, „Njet“ svarar Ivan
með áhersluþunga, „Privat“! Ivan er íturvax-
inn maður með grásprengt skegg og nokk-
urra kílóa lyklakippu í beltinu, á nefinu tróna
gleraugu sem minna helst á framrúður lang-
ferðabifreiðar og gera augu Ivans að und-
irskálum sem fljóta aðeins framan við andlit-
ið. „Poster“ eru næstu tjáskipti, „Ha?“ er
hváð. „Poster“ endurtekur Ivan og bendir á
leikarana og leikmyndina. „No poster“ svör-
um við forviða á því að manninum skuli detta
í hug að við höfum látið prenta plaköt á Ís-
landi til þess að auglýsa sýninguna í Moskvu.
„No Poster“ endurtekur Ivan, kveikir sér í
sígarettu og virðir okkur fyrir sér hugsi, í
Moskvu er reykt alls staðar, líka uppi á sviði
rétt fyrir sýningu.
Klukkan átta eru allir komnir í búningana,
sem lykta illilega af löngum ferðalögum og
súrri svitalykt; allt eins og það á að vera, og
svo er lagt í hann. Jónas stýrimaður rokkar
salinn í gang með brælublús: „Káeta, her-
bergi í skipi, herbergi sem drepur menn …“
Áhorfendur vita ekki alveg hvað er að fara í
gang en fyrr en varir klappa allir í takt við
áhöfnina á Albatrossinum RE.
Eftir fyrsta lagið byrjar ballið með bar-
smíðum og látum. Við leikum við „undirleik“
Tatiönu Sheniavskayu, kennara í íslensku við
háskólann í Moskvu, sem þýðir það sem við
segjum uppi á sviðinu hástöfum í míkrafón
og þaðan berst rússneskan í heyrnartól
áhorfenda. Þulan okkar hrópar reyndar á
köflum og þó að hún sé stúkuð af með plex-
ígleri heyrist í henni alla leið inn í messann.
Það er eins og að heyra bergmálið af sjálfum
sér berast utan úr myrkrinu, á rússnesku.
Áhrifin á sýninguna eru reyndar þau að
hún hægist aðeins niður, við verðum að halda
aftur af hraðanum svo Tatiana Sheniavskaya
hafi tækifæri til þess að koma þýðingunni að
en það verður einhvern veginn að fylla upp í
þögnina sem myndast, sekúndubrotin sem
bætast við augnatillitin og meiningarnar. Við
höldum dampi nokkra hríð en fljótlega fara
brotin að telja og einhver þungi magnast
upp.
Undiralda, svelgur sem niðar fyrir eyrum
okkar og magnast með hverri setningu.
Persónur leiksins taka algerlega yfir og
það er gott að gleyma sjálfum sér, hverfa og
sökkva í löðrið, í 45 mínútur. Hlé. Hik í
mykrinu og svo lófatak.
Óþreyja eftir því að halda áfram. Er hægt
að fá vatn baksviðs? Nei, en Ivan Vinogradov
bendir á 3 lítra vodkakút með krana sem
stendur til boða.
Seinni hluti hefst eftir dúk og disk, áhorf-
endur skeggræða sín á milli í makindum á
meðan þeir streyma í salinn og eru lengi að
koma sér fyrir. En um leið og ljósin dofna
hverfa allir í sameiningu norður að heim-
skautsbaug, um borð í dallinn með strákun-
um. Stemningin er órofin frá fyrri hluta sýn-
ingarinnar, undiraldan þyngist og eflist í takt
við vaxandi túlkunarhita rússnesku þýðing-
arþulunnar okkar sem hermir nú beinlínis
eftir röddum leikaranna á sviðinu af mikilli
innlifun, skræk- eða dimmrödduð á víxl.
Áfram veltur dallurinn, það gerir vitlaust
veður og Benni kokkur er að hugsa um að
skella í köku, lífsins ólgusjór rís og hnígur.
Áhorfendur hlæja og þegja á víxl í takt við
ölduna. Undirritaður fær tækifæri til að líta
fram í áhorfendasalinn eitt augnablik og tek-
ur eftir nokkrum rauðum glömpum af vídeó-
upptökuvélum innan um þéttsetna bekkina.
Setningu fyrir setningu tifar leikurinn að há-
punkti verksins og þegar allt vegur að lokum
salt á hnífsblaði mætti heyra saumnál detta í
salnum. Áhorfendur og leikendur eru tengdir
í augnablikinu. Það er eins og allir skilji, eitt-
hvað. Ljós út, áhorfendur þakka kröftuglega
fyrir sig og leikendur sömuleiðis, einhver
færir Nínu Dögg blómvönd og segir eitthvað
á rússnesku, risið úr sætum, klappað meira,
hrópað og flautað. Svo tekur þorska-
charleston Bubba við sem útgöngulag. Stór
hópur áhorfenda fer hvergi en nálgast sviðið
til að blanda geði við aðstandendur sýning-
arinnar sem tvístíga örlítið ringlaðir og gera
sitt besta til að endurgjalda ábendingar og
ánægjuþakkir á rússnesku, misskiljanlegri
ensku eða táknmáli. Við brosum og tökum í
hendur, skrifum á leikskrár og stöndum á
myndum. Það lítur út fyrir að túrinn hafi
bara verið nokkuð góður í þetta sinn en við
erum öll fegin að vera komin í land.
Á leiðinni út úr leikhúsinu grípur Ivan
tæknistjóri undir handlegginn á mér og leiðir
mig afsíðis, „Minut.“ Hann opnar inn á verk-
stæðið sitt með lyklakippunni og kveikir ljós-
ið. Uppi um alla veggi hanga veggspjöld leik-
sýninga, rússneskra, pólskra, kínverskra,
ótölulegur fjöldi. „Poster,“ segir hann útskýr-
andi og réttir mér miða með heimilisfangi
leikhússins. „Post, poster.“ Ég kinka kolli og
tek í höndina á honum upp á það.
Íslenskur háseti á rússnesku leiksviði
International Hotel Molodyojnaya „Á herbergi
1107 var t.d. fermetrastórt gat í baðherberg-
isveggnum, spegillinn var sprunginn, sturtu-
hengið horfið, sturtuhausinn lak stöðugt, líklega
eftir að hafa verið notaður til þess að berja
sturtuhausfestinguna af veggnum, niðursturt-
arinn á klósettinu var snúinn úr hálsliðnum og
klóaksfrárennslið lak út á gólfið.“
Leiksýning Vesturports, Brim eftir Jón Atla
Jónasson, hlaut nýlega verðlaun sem „Besta
sýningin“ á Novaja Drama-hátíðinni í
Moskvu. Hér er ferðasagan sögð en margt
bar til tíðinda annað en verðlaun í Moskvu.
Fyrirhugaðar eru nokkrar sýningar á Brimi í
Þjóðleikhúsinu í nóvember samhliða sýn-
ingum Vesturports.
Höfundur er leikari í leikhópnum Vesturporti.
Eftir Ólaf Egil Egilsson
olafur@internet.is