Morgunblaðið - 23.07.2005, Blaðsíða 8

8 | HNLFÍ 50 ÁRA
Jónas Kristjánsson, læknir (1870–
1960) var einn helsti hvatamað-
urinn að stofnun Náttúrulækn-
ingafélags Íslands. Að hans frum-
kvæði tók Heilsustofnun NLFÍ í
Hveragerði til starfa í júlí 1955.
„Hann var hetja starfsins, óbilandi
hugsjónamaður, framsækinn full-
hugi, um leið og hann var mildur
mannvinur,“ segir í minningar-
orðum Gretars Fells að Jónasi látn-
um. Jónas Kristjánsson, læknir,
fæddist að Snæringsstöðum í
Svínadal 20. september 1870 og
lést í Heilsuhæli Náttúrulækninga-
félags Íslands í Hveragerði 3. apríl
1960.
Jónas varð fyrir þeirri miklu sorg
að missa móður sína, þegar hann
var barn að aldri og hét hann þá
föður sínum því að hann skyldi
verða læknir mætti það verða til
þess að sem fæst börn misstu
móður sína á unga aldri. Með
dugnaði og þrautseigju lauk hann
ætlunarverki sínu með aðstoð
ættingja og vina, en öll ævi Jón-
asar bar merki þess eldmóðs sem
með honum bjó. Eiginkona Jón-
asar var Hansína Benediktsdóttir
frá Grenjaðarstað, en þau Jónas
voru bræðrabörn.
Læknishjónin settust fyrst að á
Austurlandi og bjuggu lengst af
að Brekku í Fljótsdal. Jónas ávann
sér fljótt virðingu og hylli fyrir
störf sín, en hann var talinn ein-
hver fremsti skurðlæknir sinnar
samtíðar. Jónas var skipaður hér-
aðslæknir á Sauðárkróki árið 1911
og var hann mjög vel látinn af
samferðafólki sínu og minnast
margir fullorðnir íbúar Sauð-
árkróks hans með hlýju og virð-
ingu. Honum voru öll framfaramál
mjög hugleikin og lagði hann víða
hönd á plóg til góðra verka. Þá sat
hann á Alþingi um skeið. Jónas
kom víða við, hann átti þátt í því
að vatnsveita var lögð til Sauð-
árkróks, hann var einn af stofn-
endum Framfarafélags Sauð-
árkróks og forseti þess meðan
hans naut við, hann stóð að stofn-
un skátafélagsins Andvara 1922
og stofnaði Tóbaksbindindisfélag
Sauðárkróks 1929 og var því frum-
kvöðull í tóbaksvörnum hér á
landi, eins og í svo mörgum öðr-
um málum.
Mesta afrek Jónasar á þessum
árum var þó framganga hans í því
að koma á samgöngubanni yfir
Holtavörðuheiði þegar spænska
veikin gekk yfir landið. Með þess-
ari aðgerð var fjölda mannslífa
bjargað bæði austanlands og
norðan. Jónas lét af embætti hér-
aðslæknis 1938 og fluttust þau
hjónin þá til Reykjavíkur, en börn
þeirra fjögur voru þá öll upp-
komin og flutt að heiman. Því hef-
ur verið haldið fram, að hið eig-
inlega ævistarf Jónasar hafi fyrst
hafist eftir að hann lauk störfum
sem embættismaður tæplega sjö-
tugur að aldri og fluttist suður.
Síðustu 20 ár ævinnar vann
hann að því að kynna náttúru-
lækningastefnuna, sem hann
hafði heillast af á ferðum sínum
erlendis, en stefnunni kom hann
fyrst á framfæri á fundi Framfara-
félags Sauðárkróks 1923. Jónas
stóð að stofnun Náttúrulækninga-
félags Íslands á Sauðárkróki 5. júlí
1937.
Kynnti sér heilsuhæli í
Bandaríkjunum og víðar
Jónas var langt á undan sinni
samtíð og barðist fyrir heil-
brigðum lífsháttum landsmanna.
Heilsustofnun er uppskera baráttu
þessa mikla atorku- og hugsjóna-
manns, en draumur hans rættist
þegar heilsuhælið var formlega
opnað 1955. Jónas lagði sitt lóð á
vogarskálarnar í því skyni að gera
fólki ljóst að heilsuna beri að virða
og öllum sé skylt að líta í eigin
barm og tileinka sér einkunnarorð
Náttúrulækningafélags Íslands:
„Berum ábyrgð á eigin heilsu“.
Jónas Kristjánsson var ritstjóri
Heilsuverndar sem Náttúrulækn-
ingafélag Íslands gaf út frá 1946,
en markmið tímaritsins var að
kenna mönnum „að verða sinnar
eigin heilsu og hamingju smiðir,“
eins og hann orðar það í fyrsta
tölublaðinu. Jónas sagði frá því í
tímaritinu árið 1959 þegar hann
lét af störfum sem læknir, hvernig
hann kynnist náttúrulækninga-
stefnunni: „Ég kynntist náttúru-
lækningastefnunni fyrst vestur í
Ameríku, á hinu heimsfræga
heilsuhæli Kelloggs. Árið 1921
dvaldi ég þar um þriggja vikna
skeið, sem gestur Kelloggs. Þeim
kynnum á ég mikið að þakka. Síð-
ar kynntist ég Sir Arbuthnot Lane.
Hann stofnaði félag til umbóta á
heilsu manna, og hann nefndi það
New Health Society. Löngu áður
hafði dr. Bircher-Benner byggt
heilsuhæli í Zürich, sem ennþá er
starfrækt eftir meir en 60 ár, og er
heimsfræg stofnun. Hér á Norð-
urlöndum, í Svíþjóð, kom Waer-
land af stað stofnun til heilsu-
ræktar, sem hann síðar ásamt
konu sinni útbreiddi um allt
Þýzkaland, og eru þau heimskunn
orðin.“ (Ávarp).
Margir hafa minnst Jónasar
með skrifum sínum. Benedikt
Gíslason frá Hofteigi skrifaði:
„Hafði hann [Jónas] nú um 60 ára
skeið verið einn af snillingum
læknastéttarinnar og brautryðj-
andi í heilbrigðismálum og í þeim
málum lá eftir hann stórvirki, þar
sem stofnun og starfræksla
Heilsuhælis Náttúrulækninga-
félagsins í Hveragerði er, ásamt
bóka- og tímaritaútgáfu, þar sem
hann ritaði stórum mikið um heil-
brigðismál, er flest laut að þeim
þætti heilbrigðismálanna, sem
snertir næringu manna og lifn-
aðarhætti. Hreyfing sú, sem hann
vakti í þessu efni, mun verða hon-
um óbrotgjarn minnisvarði, og
varðaði hann þó ekkert um þá
hlið málsins, heldur hina, hvaða
gæfu þjóðin gæti sótt til þeirrar
stefnu er hann taldi grundvall-
aratriði heilbrigðismálanna. Hann
grundvallaði næringar- og lifn-
aðarháttafræðina og taldi óhikað,
að þar væri að ræða um und-
irstöðu heilbrigðis og hamingju
manna. Af þessu var hann mann-
vinur og spámaður, sem komið
hefur á stað þróun í hamingjuleit
mannanna hér á jörð, og hefur í
því efni reist það merki, sem ekki
mun falla þótt að sjálfsögðu eigi
tíminn eftir að koma með margt
nýtt til viðbótar og upplýsingar.“
Á undan samtíð sinni
Gunnlaugur K. Jónsson, lang-
afabarn Jónasar og forseti Nátt-
úrulækningafélags Íslands, hefur
reglulega skrifað um afa sinn og
flutt erindi. Hann hefur skrifað:
„Barátta Jónasar fyrir hollum lifn-
aðarháttum hófst á öðrum tug
þessarar aldar, eftir að hann flutt-
ist til Sauðárkróks. Læknisfræðin
taldi sóttkveikjur aðalorsök flestra
þeirra sjúkdóma sem þá voru al-
gengastir. Kjörorð Jónasar var hins
vegar „Heilbrigð sál í heilbrigðum
líkama“. Hann hélt því fram að
það væru lífshættirnir sem þyrfti
að laga. Hann hvatti fólk til að
ástunda heilbrigða lífshætti, auka
neyslu á grænmeti, ávöxtum og
korntegundum með hýði. Þá var-
aði hann við hvítu hveiti, hvítum
sykri, áfengi og tóbaki.“ (Fyr-
irlestur, 11. júlí 1997). Gunnlaugur
segir einnig að náttúrulækn-
ingastefnan hafi ætíð mælt með
þeirri fæðustefnu og lífsstíl sem
síðar varð stefna Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar.
Nýlega hélt Jón Ormar Ormsson
erindi um Jónas á Sauðárkróki,
hann sagði þar meðal annars:
„Það segir kannski mest um Jónas
„Berum ábyrgð á eigin heilsu“
Jónas Kristjánsson læknir var
brautryðjandi í heilbrigðismálum
Jónas Kristjánsson læknir í dýragarði í Hamborg 1936.
Náttúrulækningastefna
HNLFÍ er byggð á heild-
rænum lækningum. Í því
samhengi er heilsuvandi
einstaklinganna skoð-
aður með það í huga að
líta þurfi á andlegt, lík-
amlegt og félagslegt
ástand í samhengi. Með-
ferðarstefnan felur m.a.
í sér þá viðleitni að
koma á og viðhalda eðli-
legum og heilbrigðum
tengslum á milli ein-
staklingsins og um-
hverfis hans og efla
varnir líkama og sálar
gegn hvers konar van-
heilsu og sjúkdómum.
Meginhlutverk Heilsu-
stofnunarinnar er að
vera endurhæfingar-,
heilsuverndar- og
kennslustofnun. Dvalargestir
þurfa að hafa fótavist og geta
bjargað sér að mestu sjálfir við
daglegar athafnir. Við meðferð er
lögð áhersla á markvissa hreyf-
ingu, hollt mataræði, slökun og
hvíld. Fræðsla og fagleg ráðgjöf
eru stór þáttur í starfinu og þar er
lögð mest áhersla á heilsuvernd
og bætta lífshætti. Náttúrulækn-
ingastefna Heilsustofnunar NLFÍ er
í fullu samræmi við markmið Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunarinnar
um bætt heilbrigði og heilsu-
farsþróun í heiminum og fellur
hún vel að íslenskri heilbrigð-
isstefnu.
Stefna Náttúrulækningafélags
Íslands hefur ávallt verið sú að
auka og efla þátt hugtakanna heil-
brigðis og heilsuverndar í umræðu
og verkum og víkja frá hinni ein-
litu sjúkdómaumræðu. Það eflir
heilbrigði og þroska að fara eftir
stefnunni, m.a. með fræðslu,
neyslu holls fæðis, líkamsþjálfun,
slökun og hvíld. Tilgangur og tak-
mark náttúrulækningastefnunnar
er því annars vegar heilsuvernd og
hins vegar heilsubót. Þessi mark-
mið eru enn í fullu gildi. HNLFÍ
forðast kennisetningar sem ekki
standast vísindalega gagnrýni.
Hófsemi í líferni, skilningur á
heildstæðum lausnum lækn-
isfræðinnar og heilbrigt líferni í
víðum skilningi verða meginhlut-
verk félagsins í nútíð og framtíð,
auk umhverfisverndar.
Leirböðin hafa alltaf verið stunduð frá upphafi á Heilsustofnun.
Náttúrulækningastefnan