Morgunblaðið - 23.07.2005, Blaðsíða 16

16 | HNLFÍ 50 ÁRA
Ásta Jónasdóttir er ein eftirlifandi
af börnum Jónasar Kristjánssonar
læknis og býr á heimili aldraðra í
Seljahlíð í Reykjavík, þar sem
blaðamaður heimsótti hana og
spurði um föður hennar og eigið
líf. Ásta er 93 ára gömul. Hún er
einbeitt og hefur augljóslega verið
kvik kona í hreyfingum og er enn.
Jónas Kristjánsson sem var einn
af brautryðjendum náttúrulækn-
ingastefnunnar á Íslandi, hafði for-
ystu um undirbúning og uppbygg-
ingu Heilsuhælis NLFÍ, eins og
stofnunin hét þá. Jónas læknir
fæddist að Snæringsstöðum í
Svínadal 20. september 1870 og
lést á Heilsuhæli Náttúrulækninga-
félags Íslands í Hveragerði 3. apríl
1960. Ásta segir svo frá að pabbi
hennar hafi orðið fyrir þeirri miklu
sorg að missa móður sína þegar
hann var barn að aldri og hét hann
þá föður sínum því að hann skyldi
verða læknir mætti það verða til
þess að sem fæst börn misstu móð-
ur sína á unga aldri. Með dugnaði
og þrautseigju lauk hann ætl-
unarverki sínu með aðstoð ætt-
ingja og vina, en öll ævi Jónasar
bar merki þess eldmóðs sem með
honum bjó. Eiginkona Jónasar var
Hansína Benediktsdóttir frá Grenj-
aðarstað, dóttir sr. Benedikts Krist-
jánssonar, en þau Jónas voru
bræðrabörn. Hjónaband þeirra var
farsælt, börn þeirra voru Rann-
veig, Regína Margrét, Guðbjörg,
Ásta og Kristján.
Regína og Kristján
Rannveig fæddist 18. október
1903, Regína Margrét 30. apríl
1905, Guðbjörg Birkis 7. maí 1908,
Ásta Jónasdóttir 9. nóvember 1911
og Kristján Jónasson 12. maí 1914.
„Regína dó 18 ára gömul 30. sept-
ember 1923,“ segir Ásta. „Við tvær
og mamma fórum þá um sumarið
ríðandi í kringum Mývatn, það var
geysilega skemmtilegt og gott
veður, en Regína kvartaði undan
höfuðverk. Ég verð eftir í Múla hjá
móðursystur minni Karólínu og er
þar í mánuð. Þegar ég kem heim á
Sauðárkrók aftur þá er Dolla eins
og Regína var kölluð, á engjunum,
en pabbi var með búskap, þrjár
beljur, tíu rollur og tíu hesta. Við
Anna, dóttir Steingríms læknis, er-
um að hasast með vatnsslöngu í
garðinum þegar ég sé Guðbjörgu
systur mína koma ríðandi og Dollu
hangandi fram á hesti sínum sem
Guðbjörg teymdi, því hún getur
ekki haft sig uppi. Hún er háttuð
inn í rúm og fær svo rosalegar
blóðnasir að ég hélt að henni
myndi blæða út. Hún var dáin eftir
fimm daga, hún fékk heilahimnu-
bólgu,“ segir Ásta.
Jónas var fyrst læknir á Brekku í
Fljótsdal frá 1900–1911, þá fór
hann í Skagafjörðinn eftir að Sig-
urður Pálsson læknir þar drukkn-
aði, og var til 1940. Ásta og Krist-
ján bróðir hennar eru fædd í
Skagafirði. Kristján lést af slysför-
um aðeins 33 ára gamall en hann
var kvensjúkdómalæknir og er
hann faðir Jónasar, ritstjóra DV.
Gunnlaugur Kristján Jónsson, son-
ur Regínu Birkis Guðbjargar systur
Ástu og forseti NLFÍ til margra ára,
hefur ritað nokkuð um langafa
sinn og kemur þar m.a. fram að
hjónin Jónas og Hansína hafi orðið
fyrir erfiðum áföllum á lífsleiðinni.
Lífsorkan er þó áberandi, því lækn-
ishjónin ólu einnig upp fjögur fóst-
urbörn; Pál Kristján Daníelsson,
Ingibjörgu Hólmfríði Jónsdóttur,
Hansínu Kristrúnu Sigurðardóttur
og Hansínu Margréti Bjarnadóttur.
„Móðir mömmu var hálfdönsk og
hét Regína Magdalena Sívertsen,
dóttir Hans Antons Sívertsen um-
boðsmanns,“ segir Ásta.
Jónas var þrælsterkur
og duglegur
„Pabbi var ungur sveitastrákur
sem missti móður sína úr tauga-
veiki í Húnavatnssýslunni og ákvað
að verða læknir,“ segir hún og að
Jónas hafi verið bæði geysilega
duglegur maður og útsjónarsamur.
„Við vorum með búskap heima,
vorum með tún þarna fyrir neðan
bæinn í Sauðárkrók. Það var mikið
að gera hjá pabba, en ég man að
hann kom stundum við í heyskapn-
um hjá okkur, tók þá hrífu augna-
blik og djöflaðist svoleiðis að það
varð verkfall hjá öðrum við að
horfa á hann. Pabbi var þræl-
sterkur og duglegur, hann ham-
aðist svo mikið að hann var á við
marga, energíið var svo mikið,“
segir hún. Hún segir að pabbi sinn
hafi verið geysilega mikill áhuga-
maður um margt og mikið um
andleg málefni. „Hann var vakinn
dag og nótt, hann fékk fæstar
nætur að sofa í friði. Hann var vak-
inn upp til að fara í vitjanir um
miðjar nætur,“ segir hún, en Jónas
var talinn með færustu skurðlækn-
um síns tíma.
Jónas stofnaði ásamt Birni Krist-
jánssyni, stórkaupmanni og góð-
vini sínum, og öðrum góðvinum,
Náttúrlækningafélag Íslands á
Sauðárkróki árið 1937 og hann
helgaði sig heilsuvernd til æviloka.
Hann flutti til Reykjavíkur og vann
að framgangi þess að stofna
heilsuhælið. „Pabbi seldi allt sem
hann átti til að stofna Heilsuhælið
í Hveragerði, hann seldi mér og
tengdasyni sínum Gunnarsbraut
28 til að fá peninga fyrir hælið og
hann gaf fyrsta áfangann,“ segir
Ásta. Húsið á Gunnarsbraut var
heimili Jónasar og Hansínu eftir að
þau fluttu til Reykjavíkur. Jónas
gaf, með samþykki erfingja sinna,
nánast aleigu sína til uppbygg-
ingar hælisins. Hann þáði aldrei
laun þann tíma sem hann starfaði
þar.
Umdeildar kenningar,
umdeildur maður
Ásta var við opnun heilsuhæl-
isins árið 1955. „Pabbi hélt ræðu
ásamt mörgum öðrum. Mjög
margir voru við opnunina, miklu
fleiri en hælið tók,“ segir hún og
að hún hafi oft síðan komið með
gesti sína á heilsuhælið til að bjóða
þeim í mat. „Hælið var óskabarn
pabba, og hugsjón sem hann helg-
aði sig síðustu árin,“ segir hún.
Ásta minnist læknanna sem
störfuðu á heilsuhælinu með vel-
þóknun, hún nefnir Úlfar Ragn-
arsson og Björns L. Jónsson. „Björn
var aðdáandi pabba og fór í
læknanámið eftir að hann kynntist
honum,“ segir hún. Björn fór um
fimmtugt í læknadeild, en hann
hafði verið veðurfræðingur áður.
Að loknu kandídatsári á sjúkra-
húsum og héraðslæknisskyldu hélt
hann til Þýskalands til að kynna sér
náttúrulækningar og starfaði á
bað- og nuddlækningahæli í eitt
ár. Við heimkomuna 1960 gerðist
hann aðstoðarlæknir borg-
arlæknis í Reykjavík og gegndi því
starfi í nær fimm ár en var jafn-
framt starfandi læknir í Reykjavík. Í
maí 1965 gerðist hann yfirlæknir á
Heilsuhæli NLFÍ í Hveragerði og
gegndi því starfi til æviloka. Björn
var í ritstjórn Heilsuverndar, tíma-
rits NLFÍ, frá stofnun þess 1946 og
ritstjóri frá 1961 til æviloka.
Björn sagði í minningargrein um
Jónas að nafni hans hefði verið
haldið á lofti því hann var einn
besti og vinsælasti læknir síns tíma
vegna þess að hann var öðlingur.
Jónas hefði aftur á móti valið bar-
áttuna og því verið umdeildur og
ekki verið hampað sem skyldi. Ásta
minnist þessarar baráttu, hún segir
að átök hafi átt sér stað, en að fað-
ir hennar hafi unnið persónulega
sigra. Læknar deildu um stefnu
Náttúrulækningafélagsins og
einnig voru átök innan félagsins.
Ásta segir að sumir læknar hafi
kallað pabba sinn arfalækninn, og
hugsjón Jónasar var stundum köll-
uð „heilsutrúboð“ í niðrandi merk-
ingu. Starf hans var aftur á móti
mikils metið af öðrum, því þeir
voru fullvissir um að með lífs-
háttum í samræmi við lögmál nátt-
úrunnar myndu menn öðlast heil-
brigðara og farsælla líf.
Gáfuð en ekki
námsmanneskja
Segja má að margar af kenn-
ingum Jónasar um heilbrigt líferni
hafi hlotið brautargengi á síðari
árum, því nú hafa heilsuvernd og
forvarnir hlotið sinn sess. Hann
lagði áherslu á grófmeti úr jurta-
ríkinu í mat og segir Ásta að pabbi
hennar hafi ekki borðað kjöt. „Ég
man þó eftir að hafa setið til borðs
með honum þar sem súrt selsspik
var á disknum hjá honum og borð-
aði kartöflur og smjör með en aldr-
ei kjöt,“ segir hún.
„Ég fór í nám, en stakk alltaf af,
ég nennti ekki að læra, ég gat það,
en nennti því ekki,“ segir hún og
henni hafi gengið vel í þeim próf-
um sem hún tók. „Ég las aldrei en
mundi allt utan að og var alltaf
efst, þannig að pabbi hélt að ég
væri svona gáfuð og ætlaði að láta
mig læra. Hann fór til systur sinnar
sem var gift Ögmundi Sigurðssyni,
skólastjóra í Flensborg, og fékk
skólavist fyrir mig. Ég fór í skólann
en veiktist eftir tæpan mánuð og
lá veik í tvo mánuði en kláraði
samt um vorið. En mér leiddist svo
mikið að ég neitaði að fara aftur.
Þetta var í eina skiptið sem var
stríð á milli okkar pabba. Hann
vildi að ég lærði, því ég var gáfaða
dóttirin. En það varð ekkert úr
mér, því ég nennti ekki að lesa,“
segir Ásta.
Mikilsmetinn starfskraftur
Ásta fór þó í Verzlunarskólann
1928 og 1929 og gekk vel og fékk
vinnu á skrifstofu Ríkisskipa. Hún
var fljót að öðlast virðingu á skrif-
stofunni sem dugnaðarstarfs-
kraftur enda kappsöm. Hún segist
hafa fengið góð bókaralaun og
verið ánægð. Ásta starfaði þar í
áratugi. Hún segir að Sigurður
Sveinsson, skrifstofustjóri Rík-
isskipa, hafi orðið 100 ára á árinu
og búi nú einnig í Seljahlíð eins og
hún, hann er bróðir Ásmundar
Sveinssonar myndhöggvara.
Eftir að Ásta hætti á Ríkisskipum
varð hún húsmóðir, hún var einnig
bókari hjá verslun Náttúrulækn-
ingafélagsins á Týsgötu 3. „Ég átti
þrjú börn og svo komu barnabörn-
in og þessi er elstur,“ segir hún og
bendir á Bjarna Þórarinsson, ráð-
gjafa hjá ÓB ráðgjöf, sem fylgdi
blaðamanni á fund Ástu ömmu
sinnar. „Bjarni minn, ég passaði þig
nú þónokkuð, er það ekki?“ segir
hún. „Já, ég man eftir því, ég var
mikill ömmustrákur,“ segir hann.
Bjarni var mikið hjá Ástu á Gunn-
arsbrautinni. Fyrri maður Ástu var
Bjarni Pálsson, sem jafnframt er afi
Bjarna. Börn þeirra eru Svanhildur,
Jónas og Svavar. Seinni maður Ástu
hét Skúli Guðmundsson kennari
sem kenndi í 40 ár í Austurbæj-
arskóla og var vinsæll kennari.
Fylgdi föður sínum
að málum
„Ég bjó víða, t.d. á Freyjugötu 39
og svo Gunnarsbraut 28 mjög
lengi,“ segir Ásta. Jónas pabbi
hennar keypti Gunnarsbraut í
byggingu og flutti inn í húsið nýtt.
Hann var með læknastofu niðri og
bjó sjálfur uppi á efri hæðinni og í
risinu. Jónas lagði ávallt mikið upp
úr baðlækningum og var m.a. með
heit böð og leirböð á Gunn-
arsbraut. Hann var einnig með
nuddstofu, þannig að segja má að
vísir af heilsuhælinu hafi verið á
Gunnarsbrautinni. „Hann lét fólk
„Það sem hefur unnist,
hefur ekki hopað“
Ásta, dóttir Jónasar Kristjánssonar, er 93 ára, ein eftirlifandi barna foreldra sinna
Fjölskylda Ástu í kringum 1921, fremri röð frá vinsti: Ásta, Hansína, Jónas, Kristján. Efri röð frá vinstri: Rann-
veig, Guðbjörg og Regína Margrét.
Ásta Jónasdóttir heima hjá sér í Seljahlíð í Reykjavík.