Tíminn - 27.02.1971, Side 8

r
TIMINN
LAUGARDAGUR 27. febniar 1971
Á hálfrar aldar afmæli Sambands íslenzkra barnakennara
17. júní n.k. ver8a 50 ár liðin
frá stofnun Sambands íslenzkra
barnakennaia (S.Í.B.). Hyggst
sambandið minnast þessara
tímamóla með margvíslegum
hætti, m.a. með því að stuðla
að umræðum um skólamál í
fjölmiðlum landsins.
Hafa forráðameau fjölmiðl-
anna tekið málaleitan sambands
ieí með afbrigðum vel, og skal
það hér með þakkað af heilum
hug.
Umræður og erindaflutning-
ur hafa þcgar farið fram í hljóð
varpl og sjónvarpi og stauda
vonir til þess, að eitthvað fram
hald verði þar á.
Við og við munu svo birtast
greinar í dagblöðunum um
ýmsa þætti skóla- og uppeldis-
mála.
Tíminn birtir hér grein, sem
ætti að vera kærkomin hug-
vekja fyrir foreldra og kenn-
ara.
Höfundurinn, Rannveig Löve,
lauk, kennaraprófi vorið 1951.
Árin 1952—1954 kenndi Rann-
veig við Landakotsskólann, en
hefur síðan verið kennari við
Mclaskólann.
Árið 1957 dvaldi hún í Sví-
þjóð og kynnti sér lestrar-
kennslu afbrigðilegra bama.
Prófi frá Statens speciallærer
skole í Osló lauk hún vorið
1967.
Rannveig Löve hefur verið
sérkennari í lestri í Melaskólan
um frá 1957. G. M.
Námferill barns byrjar ekki
við upphaf skólagöngu. í sjö ár
hefur það verið að læra. Að vísu
ekki samkvæmt námskrá og
stundaskrá, ekki heldur hluta
úr degi, helchí- alla daga frá
morgni til kvölds, kennarárn
ir hafa verið margir, þó fyrst
og fremst foreldramir, einnig
hefur barnið lært af eigin
reynslu. X
Sú reynsia og þekking, sem
barnið hefur hlotið á fyrstu
sjö æviárum sínum, ber for-
eldrum og umhverfi þess vitni,
að meira eða minna leyti, og
ræður miklu um gengi barns-
ins og líðan 1 skólanum
Við upphaf Skólagöngu verða
vissulega þáttaskil í lífi barns-
ins, mörgum börnum ánægju-
leg. öðrum erfið. Astæðurnar
til hinns mismunandi viðbragða
barna v«ð þessari breytingu í
lífi þeirra gfita verið margar,
bæði irppeldislegar og
lægar.
Barn sem mikið hefur verið
lesið fyrir og talað við, er betur
undir það búið að byrja í skóla,
en það barn, sem lítils hefur
notið á þvi sviði. Sögur, vísur
og þulur auka orðaforða og
auðga ímyndunaraflið. Sjálf-
stæð hugsun þröskast, spurning
ar vakna og krefjást svars. Fái
barnið góðæ undirtektir lærir
það snenuna að tjá sig skipu-
lega og það lærir einnig að
hlusta. Þeir foreldrar, sem hafa
gefið sér tima til að hlusta á
börn sín og jafnframt kenna
þeirn aó' ihlusta, hafa gefið þeim
ómetanlegt veganesti til skóla-
göngu. Annað þýðingarmikið
atriði er þjálfun bamanna. Um
leið og bamið fær í hendur
pappir, litl, leir, skæri og lim
lærlr það tvennt: A8 stjórna
hreyfingum handanna og að
eiúbeita sér, auk þess sem það
fær holla útrás fyrir athafna
og sköpunarþörf sína. Þetta
þrennt er þvi nauðsynlegt: í
fyrsta lagi, að kunna a0 hlusta
og h»fa éntP^hi af því, i öðru
lagi, að getu Ijað sl-g þokkale«a.
í þriðja lagi að r - - '
sér að verkefni v.ð hæíí. Þ:
hefur bamið þá sjálfstæðis- og
öryggiskennd, sem því er nauo'-
synleg til þess að geta notið,
og verið þátttakandi í því, sem
fram fer í skólanum. Foreldr-
arnir eru fyrirmyndir bamanna.
Allt er gott og rétt, sem for-
eldrarnir segja og gera, og á
líka að vera það. Hafi foreldr-
amir t.d. mætur á bókum, fá
börnin það venjulega líka, sér-
staklega ef þau fá að fylgjast
með og eru þátttakendur í notk-
un þeirra.
Hér er lítið daami um dreng
á spumingaaldri, sem ekki var
farinn að ganga í skóla. Hann
spurði um ótrúlegustu hluti,
einkum eftir að hafa setilð í
fangi föður síns og horft ig
hlustað á þáttinn um tækni og
visindi í sjónvarpinu. Faðirinn
hafði ánægju af að svara spum-
ingum drengsins og ef honum
fennst hann ekki geta getfið
fullnægjandi svar leitaði haan
VID UPPHAF
SK0LAG0NGU
í alfræðiorðabókum. Drengur-
inn fylgdist með af áhuga. Það
leið ekki á löngu þar til drene-
urinn fór sjálfur að sækja bæk
urnar og biðja föður sinn að
lesa fyrir sig um ákveðiri efni.
En þetta var ekki nóg, hann
vildi geta lesið sjálfur. Lestrar
námið hófst, j>að gekk eðlil., þótt
drengnum þækti það ganga
hægt, hann vildi geta lesi'ð
strax. Nú situr þessi drengur
og svalar forvitni sinni um him
intunglin Og undur veraldar í
stórum þungum bókum og er
aðeins tæpra 8 ára gamall.
Þetta er ekki einsdæmi, þess
vegna sannar það áhrifamátt
foreldranna, gildi góðrá undir-
tekta, og gildi góðmr fvrir-
myndar. Þarna skapaðist ÍÖng-
un og þörf fyrir að læra að
lesa, að vera sjálfbjarga eins
og fyrirmyndin.
Afstaða foreldra til skólans
og kennarans er veigamikið at-
riði, bæði vi'ð upphaf skóla-
gÖngu og endranær. Séu for-
eldrarnir jákvæðir og áhuga-
samir eru meiri líkur til þess
að börnin verði það líka.
Mörg börn bíða eftirvænting-
arfull eftir að hefja skólagöngu
og komast tiltölulega fljótt yfir
byrjunarörðugleika, sem oftast
eru einhverjir. Önnur eru hald
in kvíða og ótta. Þau geta verið
hrædd við að fara að heiman,
þau geta óttazt hið nýja óþekkta
umhverfi. Sem betur fer rjátl-
ast kvíðinn og óttinn af í flest-
um tílf en í sumum magn-
<; hann, einkum ef barnið
kemur úr fámennu, rólegu um-
hverfi, þá getur hávaði og hraði
hins mikla barnafjölda orkað
yfirþyrmandi. í slíkum undan-
tekningartilfellum er auðvitað
nauðsynlegt að móðirin eða fað
irinn eftir atvikum, hafi strax
samband við kennarann svo að
þau sameiginlega geti hjálpað
barninu yfir örðugleikana. Sum
börn kvíða því að fara í skúla
af því þau kunna ekki neitt, að
því er þeim finnst, og óttast að
áf þeim verði krafizt einhvers
sem þau ráði ekki við. Auðvelt
er að bægja þeim kvíða frá,
einfaldlega. með því að segja
böirnunum hvað gert er fyrstu
dagana og vikumar í skólanum.
Það eru sagðar sögur, sungið,
leikið og litað. Þá getur verið
gott að tengja skólann heimil-
inu meffi þ\d að segja sögu eða
syngja vísu og segja: „Það væri
gaman að vita hvort kennarinn
segir ykkur þessa sögu, eða
lætur ykkur syngja þessa vísu.“
Það er margt sameiginlegt með
heimili og skóla og sumum
börnum er nauðsynlegt að vita
það. Einstaka barn neitar að
fara eitt í skólann, neitar síðan
að skilja við móiðurina þegar
hún hefur fylgt því í skólann.
Þá má móðirin gjarnan sitja
inni og bezt er að hún gerist
þátttakandi í því sem fram fer.
Lengst hefur móðir setið hjá
mér í eina viku, hún söng og
lék með okkur, hlustaði á sögur
og dáðist að verkum barnanna,
varð ein af okkur. Barnið hætti
að gráta, fór að líta í kringum
Rannvelg Löve
sig, kynntist hinum börnunum,
og lífi og starfi bekkjarins, og
átti þessi kynni sameiginlega
með móðurinni. Eins og sakir
stóðu var það mjög þýðingar-
mikið fyrir barnið, því var
nauðsynlegt að mamma kynnt-
ist skólanum. Ef svona einföld
ráð duga ekki, er'sennilegt að
örðugleikarnir eigi sér dýpri
rætur, en þá erum við svo lán-
söm að eiga sálfræðiþjónustu
skóla að. Alltaf þurfa börn á
því að halda að foreldrar sýni
þeim umhyggju, og hafi áhuga
fyrir því sem þau gera, ekki
sízt við upphaf skólagöngu
Sýnið börnunum aukna um-
hyggju á meðan þau eru að
venjast skólalífinu. Gætið þess
að þau fái nægan svefn og sofi
róleg, forðiffi þeim að kvöld-
lagi frá öllu, sem veldur óróa
og hugavæsingi. Sendið barnið
í skólann vel klætt, satt og
hreint. látið það ganga erinda
sinna á salernið áður en það
fer að heimarn, sum böm hafa
ekki kjark til þess að biðja um
leyfi til þess að fara fram, og
þá getur hent slys, sem veldur
' skömm og sársauka. Fagnið
barninu vel þegar það kemur
heim. Spyrjið beinna spuminga,
sem auðvelt er að svara, ekki
þó með já eða nei heldur ofur-
lítilli firásögn. Ef þið segiB
t.d.: Mig langar til að vita hvað
þið sunguð í dag, hvaffi sunguð
þið? Á sama hátt: Um hvað var
sagan sem þið heyrðuð í dag?
Fóruð þið í leiki, var litað eða
klippt, hvað gerffiir þú? Hvaða
Jeiki fóruð þið í, í Mmínútun-
um? Sýnið börnunum að þið
hafjð ihuga.^því^.ggm.fram
fer í skólanum, að þið gleðj-
ist yfir því sem þau eru að
gera. Spyrjið ekki litlu bömin:
Hvaið lærðuð þið í dag? Slík
spurning getur komið illa við,
sérstaklega viðkvæmustu böm-
ín. Þau fóru í skólann til þess
að læra, það vita þau, en skýrt
svar við þessari spumingu
kunna þau sjaldnast og kannski
finnst þeim það miður. A fyrstu
vikum skólagöngunnar læra
börnin mikið án þess að gera
sér beinlínis grein fyrir þvi.
Þau læra nýjar reglur, sem
gilda innan skólans, þau læra
að lifa i stærra samfélagi en áð
ur, þau læra affi lúta lögum
bekkjarins, þau læra að vinna
samkvæmt ákveðnum fyrirmæl
umi þau læra að fara með liti,
blýant og skæri af vandvirkni,
þau læra söngva og sögur sem
eiga að stuðla að auknum orða-
forða — þannig fá þau alhliða
þjálfun áður en aftnörkuð
kennsla í ákveðnum námsgrein-
um hefst, og sú kennsla hefst
ekki fyrr en börnin hafa að-
lagazt sæmilega og kennarinn
kynnzt þeim að nokkru. Spyrj-
ið þvi ekki hvað lærðuð þið í
dag, spyrjið heldur: Hvað gerð-
uð þið í dag? En spyrjiffi um-
fram allt og sýnið barninu, og
því, sem það gerir, áhuga. Að-
lögunar og kynningartími er
mismunandi langur, þú alltaf
nokkrar vikur. Að þeim tíma
liðnum byrjar markviss kennsla
í undirstöðunámsgreinunum
lestri og reikningi. Hljóðlestr-
araðferðin er mikið notuð hér
á landi núorðið. Hinn ágæti
skólam. ísak Jónsson kenndi
þessa sðferð við Kennaraskóla
íslands fyrstur manna. Arið
1928 dvaldist hann í Svíþjóð og
kynnti sér smábarnakennslu,
og flutti heim með sér nýjung-
ar í kennsluaffiferðnm yngri
barna. Á þessum 40 árum hefur
hljóðlestraraðferðin fest hér
rætur. í Svíþjóð hefur hún ver-
ið notuð í meira en heila öld,
enda er sænska tiltölulega
hljóðrétt mál og það er ísleozk
an líka, eða nógu hljóðrétt til
þess að hljóðlestraraffiferðin nýt
ist mjöig veL Orðaaðferðin eða
orðmyndaaðferðin er vel þekkt
í enskumælandi löndum. Hún
er einnig notuð hér að vissu
marki, ás*mt hljóðlestraraffi-
ferðinni. Valin orð eru kennd,
arð sem hafa erflð hljóð, en
em svo algeng og nauðsynleg
í málinu að erfitt er að búa til
lestrartexta án þeirra. Byrjenda
kennsla í lestri fer hægt af stað.
Hljóðin era tekin fyrir smátt og
smátt, eitt a£ öðru og nýtt hljóffi
er ekki tekið fyrr eb öraggt er
að siðasta hljóð ee vel lært.
Oft þekkja bömin átafina, e.t.v.
ekki alla, en marga, þegar þau
koma í skólann. En þau vita
þá ekki að bókstafur er tákn
fyrir ákveðið hljóð, það læra
þau aú. Venjulega «r byrjað að
kenna nokkra sérhljóffia, því
þar fer saman heiti stafsins «g
hljóð hans, a heitir a og hljóð
hans er a. Öðru máli gegnir um
samhljóðana. Vissalega eiga
þeir sitt heiti eða nafn, en i
þeim felast lfka ákveðin hljóð.
sem þarf að einangra eða að-
skilja frá nafninu svo affi hægt
sé að tengja þaffi öðirum hljóð-
um og orð myndist. Við segjum
hvorki ell né ess þegar við
segjum orðið lás, vtð notum að-
eins hljóð þessara stafa við
orðmyndunina. Eftir að kennd-
ir hafa veriffi nokkrir sérhljdðar
og einn eða tveir samhljóðar,
hefst nýr þáttur lestrarkennsl-
unnar: tengingin. Við látum
hljóðin „heilsa" hveirt öðra, eða
„límum þau saman“ og mynd-
um þannig orð. Þetta er ekk-
ert áhlaupaverk, hvorki fyrir
börnin né kennarann. Kennar-
inn verður að vera þolinmóður
og tillitssamur, hann verður
líka að vera hugvitssamur, affi
finna upp ný brögð og leiki til
þess að festa hljóð, tákn og
tengingu vel í minni litlu nem-
endanna. Það gefur að skilja að
því betur sem unnið er með
fyrstu hljóðin og tengingarnar,
þvi betur gengur framhalds-
námið, þá er galdurinn lærður,
affiferðin numin, aðeins bætast
við ný tákn og hljóð, þau þarf
að læra og muna, en tengingin
er nú orðin vel þekktur leikur
og námið áreynsluminna.
Margir foreldrar vilja hjálpa
börnum sínum við lestramám-
ið, sem og annað nám, og það
eru líka þó nokkur böra sem
þarfnast afskipta og hjálpar
heima. Við þá foreldra sem
hafa einlæga löngun til að
hjálpa, ennfremur við foreldra
þeirra barna, sem þarfnast af-
skipta foreldra sinna, langar
mig til affi segja þetta: Reynið
ekki að hjálpa með þvi að kenna
stöfun, sé hljóðlestriaraðflerð
kennd í skólanum, það hefur
reynzt illa. Gerið annað: Látið
Framihald á bls. 12