Fréttablaðið - 05.06.2003, Qupperneq 12

Fjölskylda Hjálmars Björnsson-ar, unga drengsins sem fannst
látinn við árbakka í Rotterdam fyr-
ir um ári síðan, hefur í ellefu mán-
uði barist fyrir því að fá skorið úr
um dánarorsök hans. Fjölskyldan
hefur ekki sætt sig við rannsóknina
sem fram fór hjá hollenskum yfir-
völdum og leitað eftir stuðningi til
utanríkis- og dómsmálaráðherra.
Um mánaðamótin fékkst í gegn að
íslenskur réttarlæknir fengi að
komast í lífsýni Hjálmars sem
geymd eru í Hollandi. Þegar til kom
var þeirri beiðni hafnað. Í dag von-
ast fjölskylda Hjálmars eftir því að
ríkissaksóknari taki að sér málið og
óski með formlegum hætti eftir
samvinnu við yfirvöld í Hollandi.
Foreldrar Hjálmars sáu hann
síðast á lífi þegar hann fór á reið-
hjóli sínu í skóla sinn í Rotterdam
27. júní á síðasta ári. Tveimur dög-
um síðar fannst Hjálmar látinn við
árbakka í grennd við heimili sitt og
skóla. Skammt frá honum fannst
farsími hans og reiðhjólið lá í runna
60 metrum frá árbakkanum. Faðir
Hjálmars, Björn Hjálmarsson, hef-
ur sagt í viðtölum við fjölmiðla að
fjölskyldan hafi uppi grunsemdir
um að Hjálmari hafi verið ráðinn
bani. Telja þau ekki trúverðugar
skýringar hollensku lögreglunnar
að um reiðhjólaslys hafi verið að
ræða og vísa til margháttaðra
áverka sem voru á höfði Hjálmars.
Félagar Hjálmars voru þeir síð-
ustu til að sjá hann á lífi. Sam-
kvæmt framburði þeirra var
Hjálmar í miklu uppnámi og undir
áhrifum áfengis vegna slæms
gengis í skóla og ástarsorg. Í ljós
kom að sá framburður átti ekki við
nein rök að styðjast. Fengust hol-
lensk yfirvöld ekki til að leggja á
það trúnað. Þá hrakti Gísli Pálsson
hjá embætti ríkislögreglustjóra
enn frekar framburð félaganna
með því að kanna SMS-skilaboð í
farsíma Hjálmars. ■
Víðast hvar á Vesturlöndum hef-ur starfsumhverfi og sjálfs-
mynd stjórnmálamanna breyst
mikið á undanförnum áratugum. Á
fyrri helmingi tuttugustu aldar var
verkefni þeirra að halda samfélög-
unum saman á kreppu- og stríðs-
tímum. Á seinni helmingi síðustu
aldar reyndu þeir að veita forystu á
miklum bjartsýnistímum þar sem
almenningur var tilbúinn í endur-
skipulagningu og endurskilgrein-
ingu á öllum grunnþáttum samfé-
lagsins; mennta-, heilbrigðis-, fé-
lagskerfinu – hverju sem var. Að-
gangur að menntun var aukinn í
þeirri trú að menntun aflaði tekna
til að auka enn framboð á menntun.
Heilbrigðisþjónusta var efld þar
sem samfélagið hafði hag af því að
allir væru eins heilbrigðir og
frekast væri kostur. Og ef einhver
borgaranna fór út af sporinu og
gafst upp í lífsbaráttunni tók fé-
lagslega kerfið að sér að hvetja
hann áfram og aðstoða þar til hann
var kominn á góðan skrið aftur. Allt
var þetta hagkvæmt og mannúðlegt
og hlaut að leiða til miklu betra
mannlífs.
Eins og margar góðar hugmynd-
ir gekk þessi ekki eftir. Öll þessi
kerfi urðu að hálfgerðum skrímsl-
um sem ekki var hægt að metta.
Heilbrigðisástand almennings ætti
samkvæmt formúlunni að vera
miklu betra í dag en fyrir hálfri öld
– en svo er ekki. Í dag er stærri
hluti þjóðarinnar á lyfjum eða und-
ir læknishendi heldur en nokkru
sinni áður. Þótt almenningur hafi
aldrei áður átt jafn langa skóla-
göngu að baki hefur þörfin fyrir
betur menntað fólk aldrei verið
meiri. Og þótt allur þorri fólks hafi
aldrei haft meira á milli handanna
er síður en svo að lægra hlutfall
fólks gefist upp í lífsbaráttunni.
Skilgreiningarnar hafa elt kerfin
uppi. Við virðumst alltaf vera jafn
illa menntuð, alltaf jafn veik og
alltaf jafn blönk og ófullnægð. Ef
maðurinn menntast, hressist og
efnast breytir hann viðmiðun sinni
um hvað er menntun, heilbrigði og
góður fjárhagur um leið. Og þörfin
fyrir bót er alltaf sú sama.
Það er því ekki að furða þótt
stjórnmálamennirnir hafi misst
sjónar á hlutverki sínu þegar líða
fór á tuttugustu öldina. Þeir hættu
að horfa á heildarmyndina þar sem
hún bauð ekki upp á neina lausn.
Hún var eins og botnlaus tunna; því
meira sem heildarkerfin voru efld,
því meira vantaði upp á. Auk þess
var ekki lengur neinn sem hélt
heildarmyndinni að stjórnmála-
mönnunum. Það var enginn sem
kallaði á réttlæti lengur heldur að-
eins réttlæti handa sér og sínum
hópi. Kröfurnar um réttlátt samfé-
lag breyttust í kröfur um réttlátt
samfélag handa konum, fötluðum,
námsmönnum, barnafólki, öldruð-
um, unglingum, dreifbýlisfólki,
bændum, heilbrigðisstéttum, íbú-
um húsa við umferðargötur, hesta-
mönnum, kvartmíluökumönnum –
samfélagið var brotið niður í ör-
eindir sem þó rúmuðu hvorki ein-
staklinginn né samfélagið sjálft.
Gullöld þrýstihópanna var runnin
upp og þessir hópar urðu staðgengl-
ar samfélagsins í veröld stjórn-
málamanna. Kröfur þrýstihópanna
höfðu þann kost að þær voru skýr-
ari en óljósar kröfur um betra sam-
félag. Það var einnig auðveldara að
meta árangurinn í glímunni við þá
en við að hnika áfram lífsgæðum al-
mennra og illa skilgreindra borg-
ara. Á góðum degi gátu stjórnmála-
menn jafnvel litið út um gluggann
til að meta stöðuna. Ef þar var eng-
inn með kröfuspjöld á lofti var allt í
lagi. Á endanum varð þetta mæli-
kvarði stjórnmálamanna; þeir söfn-
uðu saman kröfugerðum þrýsti-
hópa og reyndu að raða þeim í for-
gangsröð og þá oftast eftir því
hversu hávaðasamur hver hópur
gat orðið.
Nú erum við líklega komin að
endamörkum þessa kerfis. Þrýsti-
hóparnir eru nefnilega sömu nátt-
úru og önnur kerfi; það er sama
hversu mikið er gert til að friða þá,
þeir heimta sífellt meira – og í
hvert sinn sem einn hópur nær ein-
hverju í gegn spretta upp fjórir
aðrir með ívið meiri kröfur. Auðvit-
að hafa ýmsir þrýstihópar náð fram
góðum málum en kerfið sjálft er
vont. Fyrir það fyrsta að verkefn-
um er ekki raðað eftir almennum
sjónarmiðum heldur sérstöðu
hvers hóps fyrir sig og síðan vegna
þess að mörg þörf verkefni sitja á
hakanum vegna þess að þau eiga
sér ekki afgerandi þrýstihóp.
Þannig er miðbærinn að deyja
vegna þess að þar býr enginn.
Þannig eru biðlistar eftir meðferð
við veikindum, vegna þess að sjúk-
lingum batnar eða þeir deyja.
Þannig fá námsmenn litla þjónustu
í skólakerfinu vegna þess að þeir
útskrifast en kennararnir halda
áfram í vinnunni. ■
Mín skoðun
GUNNAR SMÁRI EGILSSON
■ skrifar um breytingar á starfs-
umhverfi stjórnmálamanna.
12 5. júní 2003 FIMMTUDAGUR
Útgáfufélag: Frétt ehf.
Ritstjóri: Gunnar Smári Egilsson
Fréttastjóri: Sigurjón M. Egilsson
Ritstjórnarfulltrúar: Reynir Traustason
og Steinunn Stefánsdóttir
Auglýsingastjóri: Þórmundur Bergsson
Ritstjórn, auglýsingar og dreifing:
Suðurgötu 10, 101 Reykjavík
Aðalsími: 515 75 00
Símbréf á fréttadeild: 515 75 06
Rafpóstur: ritstjorn@frettabladid.is
Símbréf á auglýsingadeild: 515 75 16
Rafpóstur: auglysingar@frettabladid.is
Setning og umbrot: Frétt ehf.
Prentvinnsla: Ísafoldarprentsmiðja ehf.
Fréttablaðinu er dreift ókeypis á heimili á höfuð-
borgarsvæðinu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands-
byggðinni. Fyrirtæki geta fengið blaðið gegn greiðslu
sendingarkostnaðar; kr. 1.100 á mánuði.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum
án endurgjalds.
ISSN 1670-3871
Honum er ýmislegt til lista lagt,Tony Blair, forsætisráðherra
Bretlands, hann spilar á gítar, hann
var m.a.s. í rómaðri rokkhljóm-
sveit. Ekki veit ég, hvernig hann
syngur og spilar, en þegar hann tal-
ar, þá er hann áheyrilegur með af-
brigðum, finnst mér, og hann er far-
sæll og laginn stjórnmálamaður,
hlutirnir snúast yfirleitt ekki í
höndum hans. Sé honum þeytt á
loft, þá kemur hann niður stand-
andi, nú síðast í Íraksmálinu. Hon-
um tókst að því er virðist að sann-
færa mikinn hluta Breta um það, að
honum og ríkisstjórn hans gengi
gott eitt til með inn-
rásinni í Írak. Það
er ekki sízt hans
verk, við annan
mann, að Verka-
mannaflokkurinn
brezki hefur gengið
í gegnum endurnýj-
un lífdaganna og
gengið af Íhalds-
flokknum svo gott
sem dauðum; farið
hefur fé betra, eins
og nú er komið fyr-
ir þeim fornfræga
flokki.
Hinn frumkvöðullinn að endur-
reisn Verkamannaflokksins er
Gordon Brown fjármálaráðherra.
Þeir elda nú grátt silfur, hann og
Blair, þar eð Brown hefur teflt fyr-
irhugaðri upptöku evrunnar á Bret-
landseyjum í tvísýnu með því að
stilla henni upp sem tæknilegu,
hagrænu viðfangsefni. Með því að
blása upp kostnaðarhliðina og gera
lítið úr ávinningnum af því að láta
evruna leysa pundið af hólmi, getur
Brown hugsanlega átt eftir að koma
því til leiðar, að Bretar hafni utan
við myntsamstarfið – og verði þá
um leið smám saman utan gátta í
Evrópusambandinu. Blair lítur
málið öðrum augum: frá hans bæj-
ardyrum séð hverfist spurningin
um evruna um stjórnmál ekki síður
en um efnahag, og þá dugir ekki að
einblína á tekjur og gjöld. Nei, þá
þurfa menn einnig að hugsa t.d. um
það, að sælla er að gefa en þiggja.
Marxisti stjórnar umferð
Í einu máli skjöplaðist þeim báð-
um heldur illilega, Blair og Brown,
að ekki sé nú minnzt á Íhaldsflokk-
inn eins og hann leggur sig. Þannig
var, að Ken Livingstone, sem var al-
ræmdur óróaseggur í Verkamanna-
flokknum og hafnaði í ónáð flokks-
forustunnar, sóttist eftir því að
verða borgarstjóri í London. Flokk-
urinn lagðist gegn því og tefldi
fram öðrum manni, nema
Livingstone bauð sig eigi að síður
fram utan flokka og náði kjöri –
,,klikkaði Ken“ var hann kallaður,
enda gamall marxisti. Hann hafði
ekki verið borgarstjóri nema
skamma hríð, þegar hann komst að
því, að umferðaröngþveitið í
London var löngu orðið óþolandi.
Meðalhraði bílaumferðar um
London var kominn niður undir
gönguhraða: fótgangandi maður
gat verið allt að því eins fljótur að
komast á milli staða eins og annar
akandi bíl. Tafirnar, sem ökumenn
lögðu hverjir á aðra, voru ofboðs-
legar. Þessu fylgdi ekki einungis
tímasóun, og tími kostar peninga,
heldur einnig mikil mengun, en hún
var að vísu minni en útblásturs-
mengun fyrri alda af völdum afl-
gjafa þáverandi ökutækja, hrossa.
Hvað um það, borgarstjórinn nýi sá
það í hendi sér, að við þetta var ekki
lengur búandi. Hann vissi sem var,
að Singapúr er greiðfærasta stór-
borg heimsins: þar skjótast menn
hratt og örugglega milli borgar-
hluta á öllum tímum dags og nætur,
því að umferðinni er stjórnað með
því eina ráði, sem dugir í borgum
nútímans: með gjaldheimtu. Þar í
borg eru gjaldmælar í öllum bílum
eins og rafmagnsmælar í húsum, og
þykir engum mikið. Með líku lagi
hefur tekizt að greikka til muna
umferðina á svæðinu milli Sydney
og höfuðborgarinnar Canberra í
Ástralíu, að báðum borgum með-
töldum. Livingstone var ekki lengi
að leggja saman tvo og tvo.
Blair og Brown hafa gert víð-
tækar markaðslausnir að vöru-
merki Verkamannaflokksins, t.d.
með álagningu skólagjalda í ríkis-
háskólum, gegn sljórri andstöðu
Íhaldsflokksins. Ætla mætti, að þeir
hefðu stutt við bakið á borgarstjór-
anum, þegar umferðargjaldheimtu-
áformin hrepptu mótvind í upphafi.
En það gerðu þeir ekki, nei, þeir
sýndu framtaki borgarstjórans
engan áhuga, heldur horfðu þeir
fýlulega í aðrar áttir. Þeir treystu
því ekki, að tilraunin tækist.
Fimm pund á viku
Hvað svo? Ný skipan gekk í
gildi um miðjan febrúar á þessu
ári. Nú kostar það fimm pund á
viku, átta evrur, 700 krónur, að
aka bíl um miðborg London frá
klukkan sjö á morgnana til hálf-
sjö á kvöldin. Árangurinn lét
ekki á sér standa: umferðin
minnkaði um fimmtung eins og
hendi væri veifað, og umferðar-
hraðinn tvöfaldaðist og vel það.
Tafir strætisvagna hafa minnk-
að um meira en helming, svo að
farþegum vagnanna hefur fjölg-
að um sjöttung, og annað er eftir
því. Þetta þrælvirkar, og skilar
100 milljónum punda í borgar-
kassann á ári.
Og Blair og Brown eru von-
andi byrjaðir að skammast sín. ■
Lögreglu-
hundar og
fordómar
Amelía Hackert skrifar:
Ég er móðir fjögurra barna ogtel þróun mála í miðbænum
skelfilega í ljósi hins hörmulega
atburðar þegar ungur maður var
stunginn með hnífi í kjölfar
hópslagsmála síðustu helgi. Í
umræðunni síðustu daga hefur
verið talað um manneklu hjá lög-
reglunni. Sjálf hef ég búið mörg
ár í Bandaríkjunum og orðið
vitni að því hvað vel þjálfaðir
lögregluhundar geta skipt sköp-
um. Hvernig væri að brúa bilið,
ef ekki er til mannskapur, og
taka þýska fjárhunda, „schäfer“,
í ríkari mæli í þjónustu lögregl-
unnar? Þessir hundar eru þraut-
þjálfaðir og afar skarpir. Tel ég
ekki ólíklegt að þeir gætu
stemmt stigum við ef uppþot eru
í aðsigi.
Kynþáttafordómar virðast
hafa verið uppistaðan í
hópslagsmálunum um síðustu
helgi. Íslendingar verða að gera
sér grein fyrir að ný kynslóð
hörundsdökkra Íslendinga er að
vaxa úr grasi. Hvernig verður
ástandið þegar þessi krakkar
vilja gera sér glaðan dag og fara
í bæinn? Eiga foreldrar þessara
barna í vændum að bíða heima
hjá sér í skelfingarkasti hvort
börn þeirra skili sér aftur heim
heil á húfi? Sjálf á ég hörunds-
dökk börn og veit fullkomlega
hvernig sú tilfinning er.
Foreldrar unglinga hafa
áhyggjur af börnum sínum
hvort sem þau eru hvít eða hör-
undsdökk. Það verður að
stemma stigu við ofbeldinu.
Íslendingar verða að fara að
vakna upp af Þyrnirósarsvefn-
inum og viðurkenna hvernig
málin standa, ekki stinga hausn-
um í sandinn og hafa yfir hvað
eftir annað: „Svona er þetta ekki
á Íslandi“. ■
Um daginnog veginn
ÞORVALDUR
GYLFASON
■
skrifar um
umferðarstjórn.
Bylting í London
■ Bréf til blaðsins
Góð mál skortir
þrýstihópa
■ Af Netinu
Kynþáttastefna
„Hræðsla almennings við hryðju-
verk er notuð til réttlætingar á
gerræði í smáu og stóru, einkum
gagnvart þróunarríkjum. Á bak
við blundar kynþáttastefna og
hrokafull afstaða í garð annars
konar menningar og gilda en
þeirra sem viðtekin eru á Vest-
urlöndum.“
HJÖRLEIFUR GUTTORMSSON Á VEF SÍNUM
ELDHORN.IS/HJORLEIFUR/.
Fylkjum liði
„En oft veltir lítil þúfa þungu
hlassi og nú er svo komið að
feministar hafa fylkt liði og láta
nú heyra í sér svo um munar.“
EDDA JÓNSDÓTTIR Á Á VEFNUM TIKIN.IS
Margt óljóst í máli
Hjálmars Björnssonar Upprifjun
■ Blair og
Brown hafa
gert víðtækar
markaðslausnir
að vörumerki
Verkamanna-
flokksins, t.d.
með álagningu
skólagjalda í
ríkisháskólum,
gegn sljórri
andstöðu
Íhaldsflokksins.