Tíminn - 23.02.1972, Blaðsíða 8

iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiJiiiiiiiiiiiiiiiiniiiniiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiimiiiuiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiii
8
Miðvikudagur 23. febrúar 1972

..........................~ .......................-
1 u mSæSgaisBm
Skáld finna hljómgrunn
í þjóðarvitundinni
Einu sinni var ég send út að
prestssetrinu Völlum, sem er
næsti bær utan við Brautarhól.
Ég fór hægt og fékk mér ber á
leiðinni. Þegar ég er kominn um
það bil miðja vegu milli bæjanna,
sé ég blaðslitur, sem liggur
skammt frá þar sem ég gekk.
Blaðið er prentað og á því stóðu
þessar visur:
Mér vakti von i hjarta,
er varð að táli þó
En uppi hélt hún huga
Þá hál var braut og mjó.
Hvað stoðar mig gullið og
gimsteina fjöld
og gagnsæjar kristallaborgir?
Enginn höfundur var tilgreind-
ur. Ég tók blaðsnepilinn, stakk
honum niður hjá mér og hugðist
geyma hann vel.
Nú liða þrjú eða fjögur ár. Þá er
ég aftur á gangi þarna á sömu
slóðum. Og aftur finn ég blaðslit-
ur og á það eru prentaðar sömu
visurnar.
Allar lifandi verur þurfa
næringu. Ðýrin geta gengið
hlaupið, stokkið, synt eða
flogið til að ná sér i næringu.
Jurtirnar eru flestar fastar á
sinum stað og verða að ná þar
i næringu. Þær geta ekki fært
sig til i haganum eins og
kindur, hross og kýr eöa elt
uppi bráðina likt og rán
dýrin. Jurtirnar nærast á
efnum sem ekkert dýr getur
lifað á, það er steinefnum úr
jörðinni og kolefni úr loftinu.
Jafnvel stærstu tré lifa á
næringu sem þau framleiða,
úr lofti, vatni og steinefnum.
Við getum ekki leikið það
eftir. Hvernig færi fyrir okkui;
ef enginn gróður væri til á
jörðinni? Þið vitið að kýrnar
breyta grasi i kjöt og mjólk,
sem við notum Kindurnar gefa
af sér kjöt og ull. A hverju lifa
þær? Allur matur okkar er á
einhvern hátt ; tengdur
gróðrinum og á uppruna sinn
að rekja til hans: stundum
gegnum einn eða fleiri milli-
liði. Hugsið málið sjálf og þið
munið komast að mörgu
merkilegu. — Þú borðar
matinn þinn, hann meltist og
verður hluti af þér sjálfum.
Gróðurinn gerir sér mat úr
kolefni loftsins og vatni og
steinefnum (áöltum) jarð-
vegsins. Gróðurinn breytir
þessum hráefnum i næringu,
sem hann getur notað og fær
afl til þessarar starfsemi frá
sólinni. Gras, reyniviður,
garðblóm og allar aðrar
grænar jurtir, tré og runnar
fara svona að. Geta menn og
dýr lifað á moldinni einni
saman, vatni og loftinu eins og
gróðurinn gerir?
Þú situr á stól og ert að lesa.
Stóllinn er smiðaður úr viði:
pappirinn i bókinni er venju-
lega framleiddur úr greniviöi.
Þú andar að þér súrefni, en
súrefnið hefur grænn gróður
gefið frá sér, einhvers staðar 1
veröldinni: kannski úti á túni
og engi, eða kannski blæs
vindur utan af hafi og flytur
með sér súrefni fra
Greining æðastrengja I blöðum: (frá v. til h.) fjaðurstrengjótt
blöð, handstrengjótt, beinstrengjótt. Lengst. t.h. eru samsett
blöð, fyrst fjaðrað, þ.e. fjaðurstrengjótt og samsett, og svo
fingrað, þ.e. handstrengjótt og samsett.
svifþörungunum i sjónum.
Spyrjið kennarann um svif-
þörungana og gagnsemi
þeirra. Engum manni hefur
tekizt að búa til verksmiðju,
sem er eins gagnleg og undur-
samleg og næringarefna-verk-
smiðja gróðursins. Hið græna
lauf er eitt af undrum
veraldar. Blaðið (laufið) er
grænt. f þvi eru grænukorn,
sem eru hinar eiginlegu vélar
næringarstarfseminnar. Það
eru þau sem gera næringu úr
vatni, steinefnum og kolefni.
Þú hefur séð strengi, stundum
likt og strik, en stundum upp-
hleypta; þeir sját bezt neðan á
blaðinu. Þetta eru æðar eða
leiðslukerfi blaðsins og eru
einnig i stönglinum. Þetta er
svipað vatnsleiðslukerfi i húsi.
Strengirnir gera lika blaðið
stinnara en ella og halda þvi
útbreiddu. Þeir eru i senn
styrktarbjálkar og leiðslur.
Sólargeislarnir flytja orku
sem blöðin hagnýta. Þess
vegna þurfa þau að vera út-
breidd og snúa sem bezt á
móti birtunni. Ræturnar taka
til sin vatn og uppleyst efni úr
jarðveginum. Hefuröu skoðað
jurtarót? Grafðu varlega upp
sóley eða einhverja aðrað
jurt, og skolaðu moldina af
rótinni. Þú sérð bæði grófar og
fingerðar rætur. Fremst á fin-
gerðu rótargreinunum sitja
mjög fingerð rótarhár. Það
eru rótarhárin sem sjúga vatn
með uppleystum næringar-
efnum úr moldinni. Vökva-
straumurinn berst siðan upp
grófari ræturnar,upp stöng
ulinn og út til blaða og
blóma. Ef þú rifur jurt upp
með rótum, slitna fingerðu
ræturnar með rótarhárunum
af.' og áður en ný rótarhár
myndast, getur jurtin dáið af
hungri og þorsta. Grófu
ræturnar halda jurtinni fastri i
jafðveginum . Oft safnast lika
i þær forðanæring. Skoðaðu
gulrófur, gulrót eða rót
fifilsins. Taktu bók og mældu
ummál hennar. En hvert er þá
ummál allra blaðanna i
bókinni samanlegt? A sama
hátt er samanlagt ummál rót-
arháranna miklu, miklu
meira en rótargreinarinnar,
sem þau vaxa á. Hvaða
þýðingu hefur það að yfirborð
rótarháranna er svo stort?
Vatnið með næringar-
efnunum berst um stöngulinn i
litlum æðum eða pipum. Þetta
getur þú séð,ef þú gerir dálitla
tilraun t.d. með túlipan. Helltu
vatni og ofurlitlu af rauðu
Enginn, sem ég hef um það
spurt, hefur kannazt við visur
þessar eða höfund þeirra. Þetta
er mér þvi óráðin gáta og eitt með
þvi furðulegasta, sem fyrir mig
hefur borið.
— Hvort ég sé dulræn? Það veit
ég ekki. En oft verö ég fyrir
sterkum áhrifum frá þvi fólki,
sem á leið minni verður og ég um-
gengst.
Ég var alin upp i guðsótta og
góðum venjum, þvi að foreldrar
minir trúðu á handleiðslu æðri
máttarvalda. Sjálf öðlaðist ég
þessa trú, og finn mikinn styrk i
henni. Ég hef öölazt lifsfyllingu
fyrir mátt bænarinnar.
Þeir, sem trúa losna ekki við
erfiðleikana, heldur vita hvert
þeir mega leita og hvar þeir fá
styrk á erfiðum augnablikum.
Maður er ótrúlega smár og
skilningsvana frammi fyrir ýms-
um viðbrögðum alheimsins.
Þekktur maður islenzkur sagði
einu sinni: ,,Ef nokkur „dauður
bleki i glas eða annað ilát,og 1
láttu afskorinn túlipanin með =
blöðum og blómi standa i blek- s
vatninu nokkra klukkutima. =
Þú getur gáð að öðru hvoru og j§
séð hvað gerist. Smám saman =
fara að sjást rauðar linur i E
stönglinum og sýna þær hvar j|
æðarnar eru. Þetta sést bezt(ef =
stöngullinn er glær. Blekið er =
að stiga upp eftir stönglinum. =
Að nokkrum klukkustundum =
liðnum kemur litur bleksins =
einnig i ljós i blöðunum og =
blómi. Þetta sést mjög vel^ef =
blómið er hvitt. Nú getur þú E
skorið sneið af stönglinum og =
séð hvernig æðarnar liggja, og E
eftir þeim berst næringum um =
alla jurtina eða tréð.
Stöngullinn hefur lika annað =
hlutverk.; hann ber blöðin og §j
blómin og þarf helzt að vera =
stinnur. Basttrefjar i flestum 1
stönglum gera þá sterka og =
seiga. Þið hafið séð bast, sem §j
notað er sem fingerð bönd og =
raunar lika til vefnaðar, t.d. E
bast hörjurtarinnar. Viðurinn =
styrkir tré og runna. Vökva- s
þensla á líka hlut að máli. E
Athugið stofublóm, þegar =
moldin er orðin of þurr og það =
fer að hanga niður. Vökvið það §j
siðan og sjáið hvað gerist. — E
Jurtirnar bera blóm. fyrr eða =
siðar. Blómið með öllum =
sinum furðulega útbúnaði er =
til þess ætlað að framleiða =
fræ. =
Starfsemin er mjög fjöl- =
breytt. Græna verksmiðjan =
vinnur hávaðalaust og reyk- 1
laust. Hún bætir loftið, en 1|
mengar það ekki. Það var =
óvenjulega langvarandi =
hlýindakafli frá þvi á jóladag =
og til 17. janúar, eða um §[
þriggja vikna skeið. Gras =
byrjaði að grænka i gras- E
blettum. Vetrargosar tóku að =
bera blóm sunnan undir =
húsum i Reykjavik 11. janúar, =
og ýmsar garðjurtir tóku að =
bæra á sér.Þá laufguðust =
reyniblöðkur i Lystigarðinum =
á Akureyri og brum á ribsi og E
geitatopp tóku að þrútna. Svo ^
kom mikil mjöll 17. janúar og =
skörtuðu tré og runnar i g
fegursta mjallarskrúði. Snjór- =
inn kom á mariða jörð og hlifði E
gróðrinum prýðilega sem =
betur fer.
Fyrsta þorrahlákan kom 27. =
janúar. s
Ingólfur Daviðsson. =
hlutur hefur sál, þá er það
klukka”.
1 sambandi við þessi ummæli
kemur mér i hug atvik það, sem
ég nú segi frá.
— Sumarið 1970 var ég þrjár
vikur heima á Brautarhóli og tók
að mér að stjórna þar heimili
bróður mins, sem, ásamt konu
sinni, fór suður á skólastjórafund.
Þessar þrjár vikur vorum við
aðeins þrjú i heimili. Auk min
voru föðursystir min og systur-
sonur minn, sem var kaupa-
maður hjá bróður minum.
Frá þvi að móðir min flutti að
heiman, hefur gömul klukka, sem
foreldrar minir áttu, verið geymd
eins og hver annar forngripur i
skáp uppi á lofti og ekkert við
henni hreyft i mörg ár. Skápurinn
var i herberginu, þar sem ég svaf
nú.
,,Ég átti mér hallir svo háar og
glæstar,
sem hamingjan leyfði mér
aldrei að byggja.
Stormhviður áranna stóðust
þær fæstar,
á striðsvöllum æskunnar
brotnar þær liggja”.
Við götu þá i Reykjavik, sem
kölluð er Tómasarhagi, stendur
að baki háreistra húsa, litið hús
við gróinn hól. Það ber öll
merki þess að eiga sér lengri sögu
en önnur þau, sem byggð eru þar.
Nærri úthvörfum litla hússins
eru beinvaxin tré, sem haust-
vindar og vetrarsvali hafa rúið
laufskrúði.
Stofnar þeirra, vafðir reifum
náttúrunnar, biða i þögulli spurn
þess vors, sem hækkandi sól
boðar að sé til norðurs snúið.
Þarna á heimili sitt svarfdælsk
bóndadóttir, Filippia Kristjánsr
dóttir, sem ung gekk ljóðgyðjunní
á hönd og tók sér skáldanafnið —
Hugrún.
Kvöldið er dökkt. Suðvestan
stormurinn þeytir skúrum úr
regnþungum skýjum inn yfir
borgina. Það bylur á þekjunni og
blæs við skjáinn.
Inni hjá skáldkonunni er ekki
hátt til lofts né vitt til veggja, og
þar er ekki prjáli prýtt. En
laðandi heimilishlýja vekur væra
notakennd og þá fullvissu, að
enginn þarf að kviða andlegri
kreppu, sem þarna hefur stund
ardvöl.
Já, ég er svarfdælsk bónda-
dóttir, fædd að Skriðu, sem nú er i
eyði og uppalin á Brautarhóli, en
sá bær er skammt frá prests-
setrinu Völlum i Svarfaðardal.
Foreldrar minir voru Kristján
Tr. Sigurjónsson, bóndi og póstur
og kona hans Kristin Kristjáns-
dóttir. Hún er ennþá á lifi og all-
ern, þótt orðin sé 92 ára gömul.
Við vorum sex systkinin, þrir
bræður og þrjár systur, og erum
öll, ennþá á faraldsfæti.
Ég átti góða æsku. Auður var
ekki i búi, en foreldrar minir voru
nægjusamt fólk og stjórnsamt og
hjá þeim nutum við ástúðar og
umönnunar eins og bezt er hægt
að kjósa ungu fólki til handa.
Faðir minn sagði oft, að þótt
hann hefði ekki fengið tækifæri til
þess að láta eftir námslöngun
sinni meðan hann var ungur mað-
ur, haföi hann hugsað til þess, að
ef sér yrði afkomenda auðið, vildi
hann mikið til þess vinna að
þeirra hlutskipti yrði annað, og
það tókst.
,,Þú þreyttur varst orðinn og
þrekið smátt,
um þrautir og baráttu ræddir
fátt
Framhald á bls. 14.