Tíminn - 27.02.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Sunnudagur 27. febrúar 1972
Menn 09 máUfni
Vísitölusaga
Gylfa og Jóhanns
Alþingishúsiö og Dómkirkjan f Reykjavík. (Tímamynd Gunnar).
Þessu var aldreí
t
um Alftanes
spáð
Svo kvað borsteinn Erlingsson i
kvæði sinu um Jörund hunda-
dagakonung:
En skringilegt sýndist þeim
skaparans ráð,
þeir skildu ekki hvernig
það var,
þvi þessu var aldrei um
Alftanes spáð,
að ættjörðin frelsaðist þar.
Ekki væri óeðlilegt, þótt þessar
ljóðlinur kæmu ýmsum i hug, er
þeir lesa skrif Morgunblaðsins,
Visis og Alþýðublaðsins um visi-
tölufalsanir rikisstjórnarinnar.
baö hefði nefnilega einhverntima
þótt ótrúlegur spádómur, að mál-
gögn Jóhanns Hafsteins og Gylfa
b. Gislasonar létu eins og þaö
væri eitt helgasta hlutverk þeirra
að standa vörð um visitöluna.
bað tilefni, sem blöðin nota sér
til þessara skrifa,veitir raunar
strax ástæðu til að efast um heil-
indin. Astæðan er sú, að kaup-
lagsnefnd, sem reiknar út visitöl-
una, hefur lækkað hana um 3.7
stig með tilliti til þ.ess, að nef-
skattar, sem voru i visitölunni,
hafa verið felldir niður. betta hef-
ur nefndin gert án minnstu fyrir-
mæla eöa tilmæla frá rfkisstjórn-
inni, enda er henni ætlað að vinna
sjálfstætt og fara eftir ákveönum
reglum um, hvernig meta skuli
hækkanirog lækkanir, sem veröa
á þeim liöum, sem eru i visitöl-
unni. Nefndin hefur fylgt ná-
kvæmlega umræddum reglum i
þessu tilfelli. Allar fullyrðingar
stjórnarandstöðubiaðanna um, að
kauplagsnefnd sé hér að falsa
visitöluna, eru þvi ekki aöeins úr
lausu lofti gripnar, heldur visvit-
andi tilbúningur manna, sem eru
i hallæri meö árásarefni á
rikisstjórnina.
Beinu skattarnir
og vísitalan
t visitöluáróðri stjórnarand-
stöðublaðanna er m.a. reynt að
halda þvi fram, að rangt sé að
lækka visitöluna nokkuð vegna
niðurfellingar nefskattanna, þar
sem beinu skattarnir svonefndu,
þ.e. tekjuskatturinn og útsvariö,
muni hækka tilsvarandi og niður-
fellingu nefskattanna nemur.
bannig hyggist rikisstjórnin mis-
nota sér það, að nefskattarnir séu
i visitölunni, en tekjuskatturinn
og útsvarið ekki.
bessu er þvi aö svara, að beinu
skattarnir munu ekki hækka
samanlagt miðað við það, sem
verið hefur. Til enn frekara
öryggis hefur Alþýðusamband ts-
lands lýst yfir þvi og rikisstjórnin
lýst sig þvi samþykka að fylgzt
verði með þvi, þegar Alþingi hef-
ur endanlega ákveðið beinu skatt-
ana, hvort þéir hafi hækkað og
verði þá tekið tillit til þess við út-
reikning visitölunnar. betta er i
fyrsta sinn, sem þannig veröur
tekið tillit til tekjuskatts og út-
svars við útreikning hennar. bað
má vera launþegum sönnun þess
að núv. rikisstjórn tekur annað og
meira tillit til hagsmuna þeirra
en fyrrverandi rikisstjórn gerði.
Vísutölubannið
1960
En fyrst þeir fóstbræðurnir
Jóhann Hafstein og Gylfi b.
Gislason eru farnir að látast vera
sérstakir varðsveinar visitölunn
ar, er ekki úr vegi að rifja upp
forsögu þeirra i þessum efnum.
Segja má að hún hefjist i ársbyrj-
un 1960, en þó höfðu visitölubætur
á kaup verið greiddar samfleytt
siöan 1939 i einu eða öðru formi.
„Viðreisnarstjórnin” svopefnda
var þá nýkomin til valda og eitt
fyrsta verk hennar var að setja
ný efnahagslög, sem hún gaf hið
yfirlætislega nafn: Viðreisn. 23.
grein þessara laga hljóðaði á
þessa leið:
„Óheimilt er að ákveða, að
kaup, laun, þóknun, ákvæðis-
vinnutaxti eða nokkurt annað
endurgjald fyrir unnin störf skuli
fylgja breytingum visitölu á einn
eða annan hátt. Tekur þetta til
kjarasamninga stéttarfélaga og
til ailra annarra ráöningar- og
verksamninga, svo og til launa-
reglugerða og launasamþykkta
allra stofnana og fyrirtækja.
Ákvæöi i samningum um kaup og
kjör, gerðum fyrir gildistöku lag-
anna, um greiðslu verðlagsupp-
bótar samkvæmt visitölu, verða
ógild, er lög þessi taka gildi, og
sama gildir um samkonar ákvæði
i launareglugerðum og iauna-
samþykktum stofnana og fyrir-
tækja.
Nú er þrátt fyrir ákvæöi 1.
málsgreinar þessarar greinar ák-
veðið i samningi stéttarfélaga
eftir gildistöku þessara lag, að
greidd skuli verðlagsuppbót sam-
kææmt visitölu, og er þá slikt ák-
væöi ógilt og hlutaöeigandi vinnu-
veitendum er óheimilt að fylgja
þvi”.
1 þessari grein viðreisnarlag
anna er m.ö.o. bannað að greiða
visitölubætur á kaup i einu eða
ööru formi og reynt að ganga svo
traustlega frá þvi, að ekki mun
hægt að finna i islenzkri löggjöf
öllu nákvæmari lagagrein en visi-
tölubannsgreinina i „viðreisnar-
lögunum frá 1960.
Vísitölukerfíð
dæmt óhagstætt
launþegum
1 greinargerð viöreisnarlaga-
frumvarpsins var aðalefni þess
flokkað i sjö aðalatriði. Sjöunda
atriðið nefndist: Visitölukerfið
afnumið, og sést á þvi, aö afnám
þess var talið eitt helzta bjargráö
i efnahagsmálum af þeim Jó-
hanni og Gylfa á þeim tima. t
áðurnefndri greinargerð við-
reisnarlagafrumvarpsins sagði
svo um þetta atriði:
„Til þess að koma i veg fyrir,
að aftur hefjist það kapphlaup
milli verðlags og kaupgjalds, sem
tókst að stöðva á siöastl. ári,
leggur rikisstjórnin til, að
óheimilt sé að miða kaupgjald viö
breytingar á visitölu. Reynslan
hefur sýnt, að það visitölukerfi,
sem hér hefur verið i gildi siðan i
byrjun heimsstyrjaldarinnar sið-
ari, hefur ekki verið launþegum
til neinna varanlegra hagsbóta.
bess vegna leggur rikisstjórnin
til að það veröi afnumið.
Hins vegar eru ekki i tillögum
rikisstjórnarinnar nein ákvæði
um grunnkaup. baö er stefna
rikisstjórnarinnar, að það sé og
eigi að vera verkefni samtaka
launþega og atvinnurekenda, að
semja um kaup og kjör”.
Gylfi vitnar
En ekki þótti nóg að halda
þessu fram i greinargerð „við-
reisnar”lagafrumvarpsins, held-
ur taldi Gylfi b. Gislason sér skylt
að vitna um þetta i umræðunum á
Alþingi. Hinn 15. febrúar 1960 fór-
ust honum m.a. svo orð i neðri
deild:
„bað er nauðsynlegt að afnema
visitölukerfið, af þvi að það færir
launþegum engar varanlegar
kjarabætur engar varanlegar
hagsbætur heldur stuðlar að
hækkunum kaupgjalds og verð-
lags á vixl, færir launþegum
fleiri krónur, en ekki bætt kjör”.
(Alþt. 1959. B-879).
Hver trúir þvi, að maður, sem
hefur þessa skoðun, geri það
vegna hagsmuna launþega að lát-
ast nú vera sjálfkjörinn vernd
ari visitölunnar?
Verðtryggingin
1964
Visitölubannið gekk i gildi i
ársbyrjun 1960. Sú kenning
reyndist meira en illa, aö það
nægði til aö stöðva kapphlaupið
milli verðlags og kaupgjalds. Frá
þvi i ársbyrjun 1960 og fram á
mitt ár 1964 jókst dýrtiöin um
hvorki meira né minna en 87%.
En jafnframt varð svo hvert stór-
verkfallið öðru meira á þessum
tima, þar sem verkalýðssamtökin
urðu að knýja fram grunnkaups-
hækkanir til að tryggja hlut
félagsmanna sinna. Árið 1961
námu tapaðir vinnudagar vegna
verkfalla ekki minna en 278 þús.,
árið 1962 100 þús. og árið 1963 207
þús. Aldrei áður hafði oröið jafn-
mikið tjón vegna verkfalla.
begar kom fram á árið 1964,
gerðu hyggnari leiðtogar „við-
reisnarinnar” sér ljóst, að skyn-
samlegast væri að gefast upp við
visitölubanniö. bess vegna ver
gert hið fræga júni-samkomulag
við verkalýðshreyfinguna 1964.
Samkvæmt þvi féllu verkalýðs-
samtökin frá verulegum grunn-
hækkunum, en fengu loforö i stað-
inn, aö vfsitölubætur á laun yrðu
teknar upp að nýju. Til þess að s-
yna, að hér ættu ekki að vera nein
svik I tafli, ákvaö „vkðreisnar-
stjórnin” að lögfesta visitölu-
bæturnar. Samkvæmt þvi voru
sett lög á haustþinginu 1964 um
verðtryggingu launa. bessi lög
voru talin jafnmikið bjargráð þá
og visitölubannið var talið i árs-
byrjun 1960!
Verkföllin miklu
En Adam var ekki lengi i
Paradis. Haustið 1967 var efna-
hagsástandið komið i slikt öng-
þveiti, að mati valdhafanna
sjálfra, að þeir töldu ekki annað
úrræði fyrir hendi en að fella
krónuna. beir áliti hinsvegar
gengisfellinguna koma að litlu
haldi, meðan lögin um verðtrygg-
ingu launa væru i gildi. bess-
vegna varð það lika fyrsta verk
þeirra á Alþingi eftir þingkosn-
ingarnar 1967 að rjúfa júni-sam-
komulagið frá 1964 og afnema
verðtryggingarlögin. 1 kjölfarið
fylgdi tvær stórar gengisfelling-
ar, sem höfðu i för með sér stór-
fellda kjararýrnun fyrir laun-
þega. Atvinnurekendur neituöu
að taka dýrtiðarbætur eða verð-
tryggingu launa upp i kjarasamn-
inga og vildu heldur ekki fallast á
grunnkaupshækkanir. Afleiðing-
arnar urðu stórfelld verkföll á ár-
unum 1968, 1969 og 1970. Árið 1968
töpuðust 216 þús. vinnudagar
vegna verkfalla, áriö 1969 143 þús
vinnudagar og árið 1970 296 þús.
vinnudagar. Til samanburðar má
geta þess, að meðan verðtrygg-
ingin var i gildi á árunum 1965 og
1966 urðu engin teljandi verkföll,
Hin miklu verkföll, sem urðu hér
á árunum 1961-1963 og 1968-1970,
þegar visitölubætur voru ekki
greiddar á laun, gerðu Island að
mesta verkfallslandi i heimi á
siðastl. áratug samkvæmt skýrsl-
um Alþjóðlegu vinnumálastofn-
unarinnar.
Verkföllin á árunum 1968-70
voru fyrst og fremst háð til að fá
visitölubætur á laun teknar upp
að nýju. Stjórnarflokkarnir þá-
verandi, Sjálfstæöisflokkurinn og
Alþýðuflokkurinn, hvöttu at-
vinnurekendur eindregið til þess
að láta hér ekki undan siga. Nú
þykjast leiðtogar þessara flokka,
Gylfi b. Gislason og Jóhann Haf-
stein allt i einu vera orðnir hinir
miklu varðmenn framfærsluvisi-
tölunnar!
Fölsunin 1970
bað var fyrst eftir verkföllin
miklu, sem urðu hér 1970, að at-
vinnurekendur fengust til þess að
taka upp fullar visitölubætur.
Samningar um þaö voru gerðir i
júni þetta ár. En stjórnarflokk-
arnir þáverandi höfðu ekki áhuga
á, að þetta samkomulag yrði
haldið. bá höfðu þeir aldeilis ekki
slikan áhuga á óskertri og ófals-
aðri visitölu og þeir þykjast hafa
nú. Haustið 1970 beittu þeir sér
fyrir setningu svokallaðra verð-
stöðvunarlaga. Eitt aöalefni
þeirra var ákvæði um að fresta
greiðslu tveggja visitölustiga og
að breyta visitöiugrundvellinum
þannig, að visitalan lækkaði um
tvö stig. M.ö.o.: Lög voru sett um
það að hafa fjögur visitölustig af
launþegum. En þá töluðu Mb. og
Visir og Alþýðublaðið ekki um
kauprán og fölsun, heldur kölluðu
þetta „verðstöðvun”.
Afstaða Gylfa
og Jóhanns nú
bað er ekki óeðlilegt, þótt
ýmsir spyrji, þegar þessi saga öll
er rifjuð upp, hvað muni valda
þeim áhuga, sem þeir Jóhann og
Gylfi látast hafa á réttri visitölu
nú. beirri spurningu er ákaflega
fljótsvarað:
Hagur launþega og þó einkum
hinna láglaunuðu er betri nú en
verið hefur um langt skeiö. At-
vinna er lika með mesta móti.
Hvorttveggja er þetta ávöxtur af
þeirri stefnu i launamálum og at-
vinnumálum, sem núv. rikis-
stjórn hefur tekið upp. Fyrir
landsmenn alla- og þá ekki sizt
launþega- skiptir nú mestu máli,
að hægt sé að tryggja, að þetta
ástand haldist, en siðan verði
kjörðin bætt i samræmi við aukna
framleiðni og framleiðslu. En
þetta verður af mörgum ástæðum
örðugt og vafasamt. Staða
Framhald á bls. 19