Tíminn - 08.03.1972, Síða 9

Skipulag raforkumála
TÍMINN
>« dph*c ,, - Vw - .,

Miövikudagur 8. marz 1972.
Miðvikudagur 8. marz 1972.
TÍMINN

.
^HI^^IIHHHHBHÍH^H^HHHHHBBBSh^HHHSH^H&^^HHHH^^HI^HHHÍHHIHI^^^BHHHH^^HHhi
Samtenging og samstjórn á vinnslu, flutningi og
dreifingu orku forsenda íslenzkrar iðnvæðingar
Góöir fundarmenn.
Um síöustu árumót var liöinn
aldarfjóröungur sföan raforkulögin
komu til framkvæmda og Itaf-
magnsveitur rikisins hófu starf-
semi slna. Meö þeirri skipulags-
breytingu tók rikiö forustu um raf-
væöingu landsins I þvi skyni aö
tryggja landsmönnum öllum raf-
orku, en áöur höföu aöeins stærstu
bæjarfélögin átt kost á raforku frá
vatnsaflsstöövum en I minni kaup-
stööum voru ollukyntar rafstöövar.
Þess bcfur veriö minnzt áöur á
þessu ári hvern árangur sú starf-
semi hefur boriö. Á þessu tlmabili
hefur orkuvinnslan þrettánfaldazt
og rafafliö aukizt úr 26,5 MW I 2115
MW. Ilaforkuvinnsla á lslandi er
nú hin fimmta hæsta I heimi á
mann, á þvi sviöi erum viö næstir á
cftir Noregi, Sviþjóö, Bandarikjun-
um og Kanada. Dreifing raf-
orkunnar er einnig oröin mjög viö-
tæk og núverandi rikisstjórn hefur
ákveöiö aö framkvæma þriggja ára
áætlun um rafvæöingu sveita, en aö
henni lokinni inunu aöeins veröa
samveitna, en af þeim hafa um 110
einkarafstöövar. Kr óhætt aö full-
yröa, að hvergi mun dreifing raf-
orku jafn viötæk i svo strjálbýlu
landi.
Rikið hafi forystu.
Kins og ég sagöi áöan var þaö
tilgangur raforknlaganna frá 1946
aö rikiö tæki algera forustu um raf-
væöingu landsins. Sú stcfna var
þannig mörkuö i greinargeröinni
meö frumvarpinu:
„Aöalákvæöi frumvarpsins cru i
stuttu máli þcssi: Itikiö tckur aö
sér aö annast vinnslu á raforku
handa ibúum landsins og flutning
orkunnar milli héraða og lands-
hluta. Þaö áskilur sér jafnframt
einkarétt til þessa. Kikiö setur á
stofn fyrirtæki, Sfsm nefnist raf-
veitur rikisins, til þess aö leysa
þetta verkcfni af hendi”.
Landsvirk jun.
Þannig var til þess ætlazt, aö
raforkuvinnslan flyttist smátt og
smátt i hendur eins fyrirtækis, sem
annaöist jafnframt aöalflutning
orkunnar, samtengingu orkuvera
um land allt og samrekstur þeirra.
Og Itafmagnsveitum rikisins var
ætlaö þetta hlutverk. Þrounin hefur
hins vegar orðið aö nokkru leyti á
aðra lund. Þcgar ráöizt var i fyrstu
stórvirkjun á Islandi i Þjórsá viö
Búrfell var sam eignarfy rirtæki
þjóöarinnar, Kafmagnsveitum
rikisins, ckki falið þaö verkefni,
heldur var stofnað nýtt fyrirtæki,
l.andsvirkjun, sem átti aö vera
cign rikisins aö hálfu, en Keyk-
javíkurborgar og Akurevrarkaup-
staöar aö hálfu. Akureyri taldi sér
hins vegar ekki henta aö taka þátt i
þessu fyrirtæki, en hefur áfram
heimild til aö gerast aöili aö þvi.
Þannig uröu þaö rikið og Keyk-
javikurborg/ sem sameiginlega
stofnuöu l.andsvirk jun, en hún
hefur siðan komiö Búrfellsvirkjun
á laggirnar, staöiö aö miölunar-
framkvæmdunum miklu viö Þóris-
vatn og láliö hanna nýjar meiri
háttar virkjanir i Tungnaá viö Sig-
iildu og llrauncyjarfoss, en nú-
vcrandi rikisstjórn hefur, sein
kunnugt er, ákveðiö aö næst skuli
ráöizt i Sigölduvirkjun. Allar hafa
þessar stórframkvæmdir veriö
samþykktar einróma á alþingi og
þjóöin öll hefur fagnaö þeim sem
mikilvægum áföngum i þróun raf-
orkumála.
Annmarkar.
Kngu að siöur hefur þessi skipu-
lagsbreyting reynzt hafa ærna ann-
marka i för meðsér. Hún hefur leitt
til mikils og vaxandi óróa hjá fólki
sem hýr utan I.andsvirkjunar-
svæöisins. Það telur sig rc'ttilega
búa viö annan og þrengri kost en
ibúar Suövestanlands, það skorti
nægilega raforku til aö búa í haginn
fyrir nýjar og orkufrekar iðn-
greinar sem stuölaö geti aö auknu
atvinnujafnvægi og það bendir
réttilega á,aö raforkuverö sé víða
miklum mun hærra en á Lands-
virkjunarsvæöinu.
Samtenging nauðsyn.
Kn hér kemur einnig fleira til. Ef
við eigum að nýta svo vel sem unnt
er þá orkumöguleika sem island
býður upp á verður þaö skipulag aö
ná til landsins i heild. Viö verðum
aö nýta orkulindirnar i samhengi
og samkvæmt skipulagi, raöa
framkvæmdum á sem skynsam-
lcgastan og hagkvæmastan hátt.
Viö veröum aö tengja saman
orkuveitusvæöin eins skjótt og hag-
kvæmt er talið og tryggja þannig
aö hægt sé aö koma viö samrekstri
er nái smátt og smátt til landsins
alls, þannig aö unnt veröi aö virkja
i sem stærstum einingum og koma
viö nútimalegri tölvutækni viö
stjórn raforkuvinnslunnar. Þetta
getur þvf aöeins tekizt.aö allur
meginhluti raforkuframlciösl-
unnar og aöalinnflutningur orkunn-
ar veröi i höndum eins aöila,
I.ands virkjunar tslands eöa
íslandsvirkjunar eins og gert var
ráö fyrir i raforkulögunum frá 1946.
A sama hátt þarf aö fækka dreifi-
veitunum og gera þær til muna
stærri en nú er, til þess aö einnig
þar sé hægt aö koma viö nútima-
legri tækni, draga úr kostnaði og
bæta nýtingu. Þessa leiö hafa
flestar eöa allar þær þjóöir farið,
sem nú standa fremst i raforku-
framlciöslu. Það er til að mynda
einn merkasti liðurinn i norrænni
samvinnu, hvernig Danmörk,
Noregur, Sviþjóö og Finnland hafa
tengt saman orkukerfi sin og
komiö á mjög umfangsmiklum
samrekstri. t sambandi viö þing
Noröurlandaráös i Helsinki á
dögunum sá ég mjög fróðlega kvik-
mynd,sem þetta fyrirtæki, Nordel,
hefur látið gera og var þar sýnt
Ijóslega fram á hina miklu kosti
þessarar allsherjar sameiningar. t
henni njóta Norðurlönd þess aö
raforkuframleiðslan er mis-
munandi i löndunum, sum ráöa yfir
mikilli vatnsorku en önnur engri,
en einnig taka þau yfir mjög stórt
svæöi þar sem vatnsmagn er
breytilegt eftir árstimum.
Aöstæöur hér á landi eru vissulega
þrengri, cn engu aö siður gætum
við notið sömu kosta meö heildar-
skipulagningu á öllum þáttum
raforkuframleiöslu og dreifingar
um landiö.
Skipulagið i endurskoðun.
Af þessum ástæöum er þaö orðiö
mikilvægt aö taka allt skipulag
raforkumála til endurskoöunar hér
á landi. Aö þvi verki hefur veriö
unniö aö undanförnu innan
iönaöarráöuneytisins. t nóvember-
mánuöi s.l. skipaði ég nefnd sér-
fróöra manna til þess aö fjalla um
þau mál i samræmi viö þau megin-
sjónarmiö sem ég hef nú rakiö. í
nefndinni eiga sæti Jakob Gislason,
orkumálastjóri, og er hann for-
raaður nefndarinnar, en aðrir
nefndarmenn eru Arni Snævarr
ráöuneytisstjóri, Benedikt Sigur-
jónsson hæstaréttardómari,
Guöjón Guðmundsson skrifstofu-
stjóri Kafmagnsveitna rikisins,
Jakob Björnsson deildarverk-
fræðingur O r k u s t of n u n a r,
Jóhannes Nordal seölabankastjóri
og Sigurður Thoroddsen verk-
fræöingur. Kitari nefndarinnar
hcfur verið Itútur Haildórsson frá
Orkustofnun. Ég vil taka þaö fram,
aö nefndarmenn allir hafa starfaö
seni persónulegir ráögjafar
iönaöarráöuneytisins, en ekki sem
fulltrúar neinna stofnana. Jafn-
framt vil ég þakka nefndar-
mönnum fyrir miög mikil og góö
störf. Ég geri mér vonir um, að
unnt vcröi að leggja fyrir alþingi
þaö, sem nú situr, tillögu þar sem
mörkuö veröi i meginatriðum ný
heildarstefna i þessum málum,sem
geri þaö siöan kleift aö stuðla aö
örri og skynsamlegri þróun um
land allt.
Málin eru ekki enn á þvi stigi að
timabært sé að gera nákvæma
grcin fyrir hugmyndum nefndar-
innar og ráöuneytisins i einstökum
atriöum, en mér þykir sjálfsagt aö
skýra hér frá þeim meginsjónar-
miöum,sem uppi eru,og unniö er aö.
Þaö er mikill styrkur fyrir iönaöar-
ráöuneytiö og nefndina aö um þessi
mál sé fjallaö af ykkur sem hér
eruö saman komnir til funda og
raunar af landsmönnum öllum, svo
injög sem raforkumálin eru i
brennidepli um þessar mundir,
enda sjálfsagt aö samtök lands-
hlutanna taki þátt i öllum ák-
vöröunum um þetta stórmál.
íslandsvirkjun.
Kins og ég hef vikið aö er megin-
hugmyndin, sem nú er unnið aö, sú
aö öll meiriháttar raforkuvinnsla
og raforkuflutningur i landinu
verði I höndum eins aöila, sem ég
kallaöi áöan Landsvirkjun islands
eöa islandsvirkjun. Yröi eitt fyrsta
verkefni Landsvirkjunar islands
aö vinna að samtengingu orku-
veitusvæöa eins fljótt og þaö er
talið hagkvæmt og stefna jafn-
framt að sama heildsöluveröi á
raforku jafnhliða samtengingar-
framkvæmdunum. Ég hef áöur
vikiö aö þvi hvaöa rök mæla meö
einu sliku landsfyrirtæki.
Fyrsti áfanginn.
Hins vegar væri óraunsætt aö
imynda sér aö unnt væri aö koma
sliku fyrirtæki á laggirnar I einum
áfanga. Þvi valda þær aöstæöur,
sem upp eru komnar i lands-
hlutunum, þar sem orkuvinnslu-
fyrirtæki eru nú i höndum ýmissa
aöila. Og í annan staö er þaö sjálf-
sagt lýðræðissjónarmiö, aö lands-
hlutarnir fái sem öflugasta aöild aö
raforkuskipulaginu i heild og eigi
þess sem greiðastan kost aö koma
sjónarmiöum sinum og hags-
munum á framfæri. Þvi vröi baö
mjög eðlilegur fyrsti áfangi, aö
stofnaö veröi eitt raiorkuvinnslu-
fyrirtæki i hverjum landshluta um
sig og hafi meö höndum helzt alla
raforkuvinnslu, flutning rafmagns
milli héraöa og heildsölu til dreifi-
veitna innan landshlutans. Þessi
landshlutafyrirtæki ættu aö vera
sameign rikissjóös og þeirra sýslu-
og sveitarfélaga á svæöinu sem
þess óska og verömæti leggja
fram. Eignarhlutur rikisins ætti
hins vegar aldrei aö vera minni en
50% i hverju sliku fyrirtæki.
Landshlutafyrirtæki fyrir
Norðurland.
t samræmi viö þetta þyrfti rikis-
stjórnin sem fyrst aö taka upp
samninga um þaöað Laxárvirkjun,
Skeiöfossvirkjun og raforkuver á
Norðurlandi i eigu Rafmagns-
veitna rikisins sameinuöust og
mynduöu landshlutafyrirtæki fyrir
Noröurland allt meö þátttöku
þeirra sýslu- og sveitarfélaga á
þessu svæði/Sem þess óska/>g verð-
mæti leggja fram. Myndi rikis
stjórnin þá, ef á þarf aö halda,
leggja fram fé tii fyrirtækisins
þannig aö eignarhluti rikissjóös
verði a.m.k. 50%. i þessu sambandi
er vert að minna á, aö rikiö er
eignaraðili aö Laxárvirkjun og
hefur samkvæmt samningum rétt
til aö auka eignarhluta sinn nú
þegar upp i 50%.
. . . og aðra landshluta. . .
i áframhaldi af þessum samn
ingum, sem nærtækastir eru, tæki
rikisstjórnin svo upp hliöstæöa
samninga viö eigendur orkuvera I
öörum landshiutum um sam-
einingu þessara fyrirtækja viö
önnur raforkuver og um stofnun
landshlutafyrirtækja meö þátttöku
þeirra sýslu- og sveitarfélaga á
þessum svæöum sem þess óska og
verðmæti leggja fram. A sama hátt
og fyrr getur leggi rikisstjórnin
fram fjármuni til slikra fyrirtækja,
ef á þarf aö haida, svo aö eignar-
hluti rikissjóös veröi a.m.k. 50%.
. . .hornsteinar Island-
svirkjunar.
Þessi landshtutafyrirtæki sem ég
hef nú rætt um yröu siöan horn-
steinar þeirrar Landsvirkjunar
islands, sem að er stefnt. Þau ættu
ásamt ríkissjóði aö mynda sam-
eiginlegt fyrirtæki, sem heföi ák-
vöröunarvald — auövitað aö til-
skildu samþykki alþingis — um
byggingu og staðarval nýrra orku-
vera og flutningalina, um gerð
orkusölusamninga og um heild-
söluverð raforku,þar sem stefnt
yrði aö verðjöfnun um land allt.
Þetta heildarfyrirtæki heföi einnig
þaö vcrkefni að reisa raforkuver og
flutningalinur, eiga þau mannvirki
og starfrækja þau, og yröi þar aö
sjálfsögöu fyrst og fremst um aö
ræöa stórvirkjanir sem þjóöin öll
yröi aö standa aö. Einnig gæti
I.andsvirkjun tslands eignast
raforkuver og flutningalinur meö
kaupum eöa samruna landshluta-
fyrirtækja viö hiö sameiginlega
fyrirtæki. Eignarhluti rikissjóðs i
Landsvirkjun tslands mætti ekki
vera minni en 50%. Þetta
sameiginlega fyrirtæki yröi að
sjálfsögöu aö vera unnt aö stofna
þótt eigi væri lokið stofnun lands-
hlutafyrirtækjanna i öllum lands-
hlutum.
Meö skipulagsbreytingum og
framkvæmdum af þessu tagi væri
stigið stórt spor að þvi marki aö
tryggja öllum almenningi raforku
á eins hagstæöu veröi og frekast er
unnt án tillíts til búsetu. Jafnframt
myndu þessar breytingar gera
kleift aö hagnýta orkulindir
landsins alis til almennra þarfa og
til iönaöar i þágu þjóöarinnar
allrar og beita til þess nútima-
legum aöferöum aö þvi er varðar
skipulagningu og stjórnun.
Dreifing og sala.
Jafnhliöa þessum breytingum á
skipulagi orkuvinnslu og orkuflutn-
inga þarf aö gera hliðstæðar breyt-
ingar á dreifingu raforku og sölu til
almennrar neyzlu. Þarf þar aö
vera um aö ræöa mun stærri
rekstrareiningar en þorri dreifi-
veitna er nú, tii þess aö unnt sé aö
koma viö nútimalegri stjórnunar-
tækni og til þess aö kerfiö falli sem
bezt aö skynsamlegum samrekstri.
í þessu skyni tel ég rétt, aö Raf-
magnsveitum rikisins veröi skipt i
landshluta veitur meö land-
fræöilegum mörkum. Þessar
landshlutaveitur þurfa aö hafa
stjórn i héraöi og vera algerlega
sjálfstæðar rekstrareiningar.
Rafmagnsveitur rikisins hafi hins
vegar á hendi yfirstjórn þessara
landshlutaveitna, geri til dæmis
samninga fyrir þær um kaup á raf-
orku, annist fjármögnun til nýrra
framkvæmda, veiti tækniþjónustu
og hafi ákvöröunarvald um meiri-
háttar framkvæmdir. Kaf-
magnsveitur rikisins mundu og aö
sjálfsögöu hafa á hendi rekstur
þeirra orkuvera og flutningalina
sem þær eiga nú, þar til stofnuö
hafa veriö þau landshiutafyrirtæki
tii raforkuvinnslu sem ég hef áöur
minnzt á.
Aö þvi er varðar dreifiveiturnar
sem mun stærri rekstrareiningar
en þær eru nú þarf aö gefa sýslu- og
sveitarfélögum á hverju lands-
hlutavcitusvæöi, sem þess óska og
fjármuni leggja fram, kost á aö
gerast meöeigendur aö landshluta-
veitu meö þeim skilyrðum sem sett
kunna aö vera. Þó yröi eignarhluti
rikisins enn sem fyrr a.m.k. 50%.
i þessu sambandi ættu Rafmagns-
veitur rikisins einnig aö taka upp
samninga viö rafveitur i eigu
sveitarfélaga um sameiningu
þeirra viö landshlutaveitur meö
a.m.k. helmingsaðild rikisins. Þó
væri eölilegt.að eignarhluti rikisins
i slikum dreifiveitum gæti orðið
minni, ef um er að ræða sam-
einingu við stórar sveitarfélaga-
rafveitur á svæöum sem hafa yfir
10.000 ibúa. Þær sveitarfélaga-
rafveitur, sem ekki óska slikrar
sameiningar, ættu þó aö sjálfsögöu
aö hafa rétt til aö starfa áfram meö
óbreyttu skipulagi eöa sameinast
öðrum sveitarfélagarafveitum, þar
sem henta þykir og svo um semst.
Tvö sjónarmið, sem falla í
einn farveg.
Ég hef hér i stuttu máli gert grein
fyrir þeim hugmyndum, sem uppi
eru i iðnaðarráöuneytinu og innan
þeirrar nefndar, sem ég hef áöur
greint frá um nýtt skipulag
raforkumála, bæöi aö þvi er varðar
orkuvinnslu, flutninga og
dreifingu. Eins og menn sjá falla
tvö sjónarmiö i einn farveg i þess-
um tillögum. í þeim er gert ráö
fyrir stórauknu ákvörðunarvaldi
landshlutanna, bæöi aö þvi er tekur
til orkuframleiöslu og dreifingu. Aö
undanförnu hefur verið uppi mikil
gagnrýni i landshlutunum vegna
þess aö þeir telja sig ekki geta
komiö á framfæri eðlilegum hags-
munum sinum og óskum, þeir þurfi
aö sækja allt undir hiö svokallaöa
Keykjavikurvald. Ég tel þessa
gagnrýni eðlilega og sjálfsagt aö
landshlutarnir fái stóraukiö ák-
vörðunarvald eins og ráð er fyrir
gert i þessum tillögum. En til-
lögurnar stefna einnig aö þvi aö öll
meginraforkuvinnsla og raforku-
flutningur i landinu veröi í höndum
eins aðila, svo aö unnt sé aö koma
viö nútimalegri skipulagningu,
rööun framkvæmda og nútima-
tækni I samrekstri. Þessi sjónar-
miö eru ekki andstæö, eins og oft er
haldiö fram i opinberum um-
ræöum, heldur eiga þau aö falla I
sama farveg. Leiöin til þess er
lýöræðislegt skipulag, þar sem
landshlutafyrirtækin eiga beina
aöild aö hinni sameiginiegu Lands-
virkjun islands og héruðin stjórni
landshlutaveitunum. En sameign
þjóöarinnar allrar á þessu kerfi og
sameiginleg yfirstjórn er alger
forsenda þess, aö okkur takist aö
þróa raforkumálin á hagkvæman
hátt. Viö megum aldrei gleyma þvi
hvaö samfélag okkar er iitiö og aö
við höfum öllum öörum siöur efni á
þvi aö sundra kröftum okkar i tvi-
verknað eöa margverknaö eöa
standa i innbyröis erjum og oftast
ástæöuiausum milli héraöa og
landshluta um þróun þessara mála.
Þvi verðum viö aö hafa stjórnvizku
og samhug tii þess aö gera hvort
tveggja i senn, tryggja eðlileg
lýöræöisvöld landshlutanna og
heildarþarfir þessa litla þjóðfélags.
Forsenda er samtenging.
Forsenda þessarar þróunar er
samtenging orkuveitusvæöa, en af
þvi leiðir aö slikar skipu-
lagsbreytingar munu koma til
framkvæmda á alllöngum tima,
þótt nauösynlegt sé aö hefjast
handa sem fyrst. Aö þessum
samtengingarmálum er nú unniö á
vegum iönaöarráöuneytisins og
Orkustofnunar. Trúlega veröur
fyrsti áfanginn á því sviöi sam-
Norðurlandi innbyröis. Einnig
hlýtur fljótlega aö komast á
Kinnig hlýtur fljótlega aö komast á
dagskrá tenging raforkukerfanna á
Vesturlandi innbyröis. Siöan
veröur aö tengja þessa landshluta
hvorn um sig viö stærsta raforku-
kerfiö á Suövesturlandi. i því
sambandi er ástæöa til aö minna á,
aö rikisstjórnin hefur þegar sam-
þykkt þaö stefnumiö sitt aö leggja
orkuflutningslinu milii Suöurlands
og Noröurlands. Er nýlega lokiö á
Bjjgglj
Magnús Kjartansson flytur ræöu sina á fundi SÍR igærmorgun.
vegum Orkustofnunar athugun á
linuleiöum annarsvegar um
Sprengisand og um Eyjafjörö til
Akureyrar og hins vegar um Kjal
leið sunnan Keriingafjaila um
Skagafjörö og yfir öxnadalsheiöi
til Akureyrar. Hefur Guömundur
Hannesson unniö þessa skýrslu
fyrir Orkustofnun og er hún nú til
athugunar, en benda má'i þessu
sambandi,aö Sprengisandsleiö er
talsvert styttri eöa 186 kilómetrar
en Kjalleiö 218 kilómetrar. Eftir
þessar framkvæmdir mun væn-
tanlega liöa nokkru lengri timi þar
til þetta samtengda kerfi nær siöan
til Austurlands og Vestfjaröa. En
þcgar þeim framkvæmdum væri
lokið væri landiö allt orðið einn
samtengdur raforkumarkaður. Sú
þróun mundi tryggja þaö jafnræði
á þessu sviöi sem landshlutarnir
utan Reykjavikursvæöisins þurfa
mjög á aö halda, og þessi samfeildi
markaður mundi einnig gera kleift
aö ráöast i stórvirkjanir utan þétt-
býlissvæöisins, til aö mynda viö
Dettifoss. Þá mundi þessi sam-
eining og vera forsenda þess aö
unnt sé i fullum mæli aö beita
tölvustjórn og nútimalegum skipu-
lagningarvinnubrögöum viö vinn-
slu og dreifingu raforku, eins og ég
hef áöur lagt áherzlu á.
Raforka til húsahitunar
i þessu sambandi langar mig aö
vikja örfáum orðum aö málefni
sem mikill og vaxandi áhugi er á,
en þaö er nýting raforku til hús-
hitunar. Á vegum Orkustofnunar
hefur sérstök nefnd starfað aö
þessu verkefni, og er þess aö vænta
aö hún skili áliti mjög fljótlega.
Einnig hefur nefnd unnið > aö þessu
vcrkefni á vegum Landsvirkjunar
og spár um þróun húshitunar meö
raforku voru teknar inn i áætlanir
um Sigölduvirkjun. Þar er gert ráö
fyrir, aö rafmagnssala til húshit-
unar geti aukizt í 320 KWh á ári frá
og meö árinu 1982 aðeins á svæöi
núverandi Landsvirkjunar og ér þá
fyrirhugað,aö hverorka veröi jafn-
framt notuð á þessu svæöi samk-
væmt hagkvæmnismati. Er hér um
aö ræöa mjög verulegt magn eöa
rúman þriðjung orkunnar frá
Sigölduvirkjun. Markaður fyrir
húshitun cr hins vegar mun meiri
utan núverandi Landsvirkjunar-
svæöis, og mundi samtenging þvi
auka þessa nýtingu raforkunnar til
mikilla muna. Hér er um aö ræöa
framkvæmdir/ sem hafa mikið
þjóöhagslegt gildi, spara veruleg
gjaldeyrisverömæti og hamla auk
þess gegn mengun.
Orkufrekur iðnaður.
En þótt þessi markaöur sé mikil-
vægur og hafi m.a. gert okkur kleift
aö taka ákvöröun um Sigöldu-
virkjun án þess, aö þurfa aö gera
erlend fyrirtæki að aöilum aö þeirri
ákvöröun, er hitt jafn Ijóst.aö hann
hrekkur skammt til aö nýta þá orku
sem okkur er tiltæk og þarf aö
komast i gagniö á næstu áratugum.
Ég gat þess i upphafi,aö islend-
ingar væru nú i fimmta sæti meöal
þjóöa heims aö þvi er varöar
raforkuframlciðslu á mann. Samt
er nýting vatnsorkunnar enn á
algeru byrjunarstigi. Við höfum
virkjaö innan viö 10% af þvi vatns-
afli sem talið er hagkvæmt aö virk-
ja, og ámóta mikil orka er talin
fólgin I hitasvæöum landsins.
Þarna eru þvi afarmikil verömæti,
sem þjóöin þarf að nýta til iön-
þróunar, ef hún :a aö halda til
jafns viö önnur og margfalt fjöl
mennari þjóöfélög. Sú kenning
heyrðist um skeið, aö þessar
orkulindir væru aö veröa okkur
ónýtar vegna kjarnorkustöövanna
og þvi yrðum við aö flýta okkur aö
koma þeim i verö, jafnvel hvaöa
kostir sem byðust, Reynslan hefur
nú afsannað þessa kenningu. Viö
eigum þess enn kost aö framleiða
ódýrari raforku en flestar þjóöir
aörar. Taliö er, aö þau kjarn-
orkuver, sem nú er rætt um aö
koma upp muni framleiða raforku
sem kosti 7 — 8 mills á kWh, vegna
mengunarhættu og kostnaöar viö
aö losna viö úrgangsefni frá slikum
stöövum. Til samanburöar má geta
þess i aö framlciðslukostnaöur á
kWh er áætlaöur helmingi lægri frá
Sigölduvirkjun og aöeins
þriöjungur frá Búrfellsvirkjun. Viö
höfum þvi ekki dregizt aftur úr
þróuninni og munum naumast gera
þaö fyrr en lciðir finnast til aö
beizla vetnisorkuna. Engu aö siður
þurfum viö sjálfra okkar vegna aö
auka sem örast raforkuvinnsluna
og þróa jafnhliöa orkufrekan iönaö,
sem er forsenda þess,aö unnt sé aö
ráöast I þær stórvirkjanir sem hag-
kvæmastar eru.
Meirihluta eign Islendinga.
En i þessu sambandi er vert aö
leggja áherzlu á, aö orkufram-
leiösla ein saman skilar ekki
miklum aröi. Iönaöarveldi
Timamynd—GE.
nútimans halda lágu veröi á
raforku og hráefnum, en aröurinn
fæst af fullunnum iönvarningi. Þvi
væri þaö léleg nýting á hinum
miklu möguleikum okkar aö selja
þá sem hráorku handa erlendum
aöilum. Gildi orkunnar er fyrst og
frmst þaö.aö hún cr undirstaöa iön-
væöingar, og þvi þurfum viö aö
leggja áherzlu á þaö aðlátaislenzka
iönvæöingu haldast í hendur viö
orkuframleiösluna. Viö þurfum
vissulega á samvinnu viö erlenda
aöila aö halda i þessu sambandi,
bæöi til aö tryggja fjármagn,
þekkingu á sviöi visinda og tækni
og aöstööu á alþjóðlegum
mörkuöum. En viö þurfum sjálfir
aö setja okkur þaö mark aö veröa
hlutgcngir aöilar á þessum sviöum.
Ég tcl,að i samningum viö erlenda
aöila um orkufrekan iðnaö hér á
landi vcröum viö aö tryggja meiri-
hlutaeign islcndinga i slikum
fyrirtækjum, viö veröum aö
sjálfsögöu aö tryggja hagkvæmt
raforkuvcrö, þótt vcrölagningar-
vandamálin veröi auövitað minni
ef viö eigum sjálfir meirihluta i
fyrirtækjunum. Þessi stefna er I
samræmi viö þá þróun, sem ég
þekki til i þeim löndum,sem eru aö
hefja nútiinalega iönvæöingu. Og
þessi stefna ein tryggir þaö, aö
okkur nýtist sjálfum sem bezt
aröurinn af orkulindum okkar, aö
liann veröi aö mestu eftir i landinu
og aö hann veröi þjóöfélagi okkar
efnahagslcg og menningarleg lyfti-
stöng.
Undirstaða ódýrrar orku. .
lönvæöing af þessu tagi þarf ekki
aö ná til landsins alls. Forsendur
þess eru hins vegar ekki aðeins
stórvirkjanir, heldur einmitt þau
skipulagsmál,sem ég hef gert aö
umtalsefni I þessu erindi. Sam-
tenging og samstjórn á orkuvinn-
slu, orkuflutningum og dreifingu
eru undirstaöa þess,aö orkan veröi
eins ódýr og tök eru á, og aö hún
nýtist öllum landshlutum ásamt
þeim iönþróunarmöguleikum, sem
henni fylgja. Þess vegna er
skipulag raforkumála afar veiga-
mikiö atriöi aö minni hyggju og
forsenda frekari þróunar á
fjölmörgum sviðum. Ég vil þvi
vænta þess,að forustumenn á sviöi
raforkumála og stjórnmálamenn
gefi þessum viðfangsefnum sem
mestan gaum og aö sem viðtækust
samstaöa geti tekizt um skyn-
samiega lausn þeirra.

HHHHHBHHHHHHHI

HHHHHHHHHHHHBHHHHHHHHH

Ræða Magnúsar Kjartanssonar, iðnaðarráðherra, á fundi Sambands íslenzkra rafveitna á Hótel Sögu í gær

mmmmmmmmmmmmsmaamEss
HHHHHHHH3HHHHHHHHHHHBHH8