Tíminn - 06.04.1972, Side 8
8
TIMINN
Fimmtudagur 6. april 1972.
Þjóðleikhúsið: óklahóma
Tónlist: Richard Rodgers
Texti: Oscar Hammerstein
Þýðing: óskar Ingimarsson
Þýðendur söngtexta: Egill
Bjarnason, Flosi ólafsson,
Kristján Árnason
Leikstjórn: Dania Krupska
Dansahöfundur: Dania
Krupska
Leiktjöld: Lárus Ingólfsson
Hljómsveitarstjóri: Garðar
Cortes
Fermingargjöf Þjóðleikhússins
Fyrir fjölda áratuga þótti irska
leikskáldinu John Millington
Synge ástæða til að harma, að
skynsemi og munaður væru að-
skilin i nútimaleikskáldskap: „A
leiksviði verður að vera raun-
veruleiki svo og munaður og það
er ástæöan til þess að leikrit, sem
höföa til skynsemi, missa marks
og fólk er orðið leitt á gervigleði
söngleika, er þvi er látin i té i staö
þess frjóa munaöar, sem aðeins
er fólginn i þvi stórbrotna og
tryllingslega i raunveruleikan-
., „ »>
um
Synge var kannski helzti fljótur
til að kveða upp dauðadóm yfir
þessum tveimur óliku greinum
leikmennta, vegna þess að eftir
öllum sólarmerkjum að dæma
lifa þær enn góðu lifi, og þá eink-
um sú siöarnefnda, sem viröist
eiga vinsældir visar meðal al-
mennings, er litur á sjónleiki
fyrst og fremst sem afþreyingu
1 sálarfjötrum. A frummálinu
„The arrangement”.
Leikstjóri: Elia Kazan. Handrit
er einnig eftir hann, byggt á sam-
nefndri skáldsögu hans.
Klipping: Stefan Arnsten.
Tónlist: David Arnheim.
Kvikmyndari: R. Surtees.
Bandarisk, frá 1970.
Sýningarstaður: Austurbæjarbió.
íslenzkur texti.
Eddie Anderson (Kirk Douglas)
er rúmlega fertugur, hann hefur
komizt vel áfram i lífinu, er aug-
lýsingastjóri, á indæla konu
(Deborah Kerr), fallegt hús, en
einn góðan veðurdag reynir hann
sjálfsmorð, sem mistekst. Hvað
hefur brugðizt i lifi, sem virðist
svona slétt og fellt á yfirborðinu?
Er kannske hinn ameriski
draumur aðeins martröð lyga og
vansældar? Starf hans er fólgið i
þvi að ljúga að fólki. Hann aug-
lýsir sigarettur. Þó aö allir viti að
þær eru lifshættulegar, drepa á
nokkrum áratugum, þá býr hann
til sykursæta texta með kvik-
mynd, þar sem ungt og hraust
fólk reykir ZEPHYR, einu hreinu
sigarettuna i heiminum. Hann
fyrirlitur starf sitt og hefur engan
áhuga á konu sinni. Eftir slysið
mælir hann ekki orð frá vörum i
langan tima. Hann horfir á sjón-
varp þar sem hundar rifa i sig
eöa tilbreytingu frá argi veraldar
og áhyggjum hversdags, en kann
hins vegar ekki að meta raun-
verulegt gildi þeirra né hafa af
þeim dýpri fagurfræðilega nautn.
Almenningi er að vissu leyti
nokkur vorkunn, þar sem alvöru-
þungi, hátiðleiki og höfugur boö-
skapur ætlar margan, og þá ekki
sizt ef sá hinn sami er af banda-
risku bergi brotinn, mætan leik-
höfundinn lifandi að sliga. Það er
ef til vill fulldjúpt tekiö i árinni að
segja, að þessir árans alvöru-
menn hafi komið óorði á sigilda
sjónleiki, en hitt er vist, að þeir
hafa fælt alltof marga frá þeim og
þar meö unnið óbætanlegt tjón.
Viö nánari ihugun kemur nefni-
lega i ljós, að frjór munaöur eða
nautn fylgir alltaf æðstu list og
sannfegurstu. Allir næmir áhorf-
endur þekkja þann innri fögnuð
og djúpu hræringar, sem ósviknir
antilópu, og þulurinn lýsir þvi,
hvernig þeir ráðast á hana um
leið og hún hægir örlitið á sér og
rifa hana svo i sig meðan enn er
lifsmark með henni. Þessar aö-
farir minna á hvernig eiginkona,
meö lögfræðing og sálfræöing sér
til aðstoðar, plokkar af hohum
hverja einustu eign og lausafé og
hefur i bakhöndinni að setja hann
á geðveikrahæli.
Hér er mikið um örstuttar tökur,
sem eru rofnar af klippingum,
sem sýna hugarástand Eddies og
fortiöina, en til hennar verður
hann aö leita til að finna, hvenær
hann fór út af sporinu. Kazan
notar hér það sem Bergman
notaði 1957 i Smultronstállet
(svnd hér I Hafnarfjarðarbiói
„Aö leiðarlokum”), að láta Eddie
standa hjá og horfa á fjölskyld-
una mörgum árum áður til þess
að öðlast skilning á sjálfum sér. 1
lifi Eddies á hin þögla móöir hans
mikinn þátt i þvi að gera hann
veikgeðja, hún kemur sifellt i veg
fyrir aö hann risi upp gegn fööur
sinum, sem er sjálfelskur og
drottnunargjarn á heimilinu.
Eddie getur ekki slitið sig frá
konu sinni, þó að hann elski raun-
verulega Gwen Hunt (Faye
Dunaway). „Ég þarfnast ykkar
beggja”, segir hann, þegar hún
innir hann eftir þvi, hvora þeirra
hann muni kjósa. Gwen er enginn
engill. Þaö finna allir henni til
foráttu, en engum finnst neitt at-
hugavert við það að Eddie fái sér
kvenmann hér og þar, ef svo
stendur á. Fyrir karlmanninn
gilda aðrar siðareglur. Gwen er
frið, greind og sjálfstæð, en hún
má sin ekki gegn kerfinu. Það er
álitshnekkir aö skilja, þess vegna
harmleikir megna aö vekja i
brjóstum þeirra.
Með aukinni tækniþróun og
framförum eru söngleikir orðnir
að háþróaðri og alþjóðlegri sér-
grein. Þeir renna til okkar frá
Vesturheimi á velsmurðu færi-
bandi. Fæstir þeirra eru þó sigild-
legir eða langlifislegir, enda eru
söngvar þeirra yfirleitt dægur-
söngvar eða dægurflugur, sem
fljúga á léttum vængjum um viöa
veröld skamma hrið og deyja sið-
an. Erlendis þykir það jafnan
býsna djarft fyrirtæki og vafa-
samt að vekja upp dauðar dægur-
flugur, en á tslandi köllum við
aftur á móti ekki dægurflugu
ömmu okkar. Við kunnum okkur
það vel. Dægurfluga er sko ekki
dægurfluga, jafnvel þótt hún sé
komin til ára sinna. Ha?
Þvi hefur óspart verið haldið á
loft af menningarlegum áróðurs-
stjóra Þjóöleikhússins, þjóðleik-
vill Eddie ekki gera-ö, þó aö lifið
sé honum byrði.
Faðirinn, Sam Arkness (Richard
Boone), er oröinn veikur og
ruglaður. Hann er griskur teppa-
sali (eins og faðir Kazans var), og
metur alla hluti til fjár. Honum
þykir vænna um Eddie en hinn
soninn, af þvi að Eddie hefur
komizt betur áfram i lifinu. Ytri
velgengni og peningar, það eru
ótviræð merki um vel heppnaö
lifsstarf. Þegar hann deyr, getur
Eddie loks litið fram til bjartari
tima.
Megingalli myndarinnar er að
velja Deborah Kerr i hlutverk
Florens konu Eddie. Hún litur
nákvæmlega út fyrir að vera sex-
tug, eins og hún I rauninni er, og
hefur aldrei getaö leikið. Kirk
Douglas og Faye Dunaway
leika bæði afar vel, John
Randolph Jones leikur vonbiöil
Gwen af innlifun, og Hume
Cronyn lögfræöinginn mjög vel.
Kvikpnyndunin (Robert Surtees)
og klippingin(Stefan Arnsten)
eru fyrsta flokks, en einhvern
veginn er myndin ekki nógu eðli-
leg. Þessi ofsasnöggu veðrabrigði
i skapi allra, öskur og hama-
gangur, er ekki alveg nógu sam-
færandi. Liklega er bók Kazans
betri, og það er alltaf mjög erfitt
að kvikmynda góðar bækur. Þaö
kemur ekki alveg nógu skýrt
fram, hvað knýr Eddie mest til aö
fórna lifi sinu fyrir peninga og
svæfir samvizku hans, þegar
hann býr til disæta auglýsinga-
texta.
Þetta er ein þessara mynda sem
eru næstum stórmyndir. Það er
samt vel þess viröi að horfa á
hússtjóra og leikstjóranum sjálf-
um, að óklahóma sé eiginlega
ekki söngleikur, heldur fyrst og
fremst gagnmerk söguleg heim-
ild um það riki. Hér mun vera á
ferðinni allnýstárlegt mat og
frumleg söguskoðun eöa kenning,
sem verðskuldar ekki aðeins at-
hygli óklahómskra sagnfræðinga,
heldur allra alvarlega þenkjandi
fræðimanna á sama sviði.
Dania Krupska á elju, útsjóna-
semi og listfengi á allháu stigi.
Hún kann ótal ráð og brögð til að
stjórna og fylkja fjölmennu liði
leikenda og dansara á listilegan
og fjölbreytilegan hátt. En þrátt
fyrir ötulleika hennar og stjórn-
lagni getur maður ekki hrundið
frá sér þeirri þrásæknu hugsun,
að hér sé unnið eftir fyrirfram
gerðri áætlun og ákveðinni for-
skrift eða meö öðrum orðum, að
hér sé óhikað og markvisst verið
aö feta i gömul dansspor, sem
A myndinni sést Faye Dunaway i
hlutverki Gwen Hunt i myndinni
t sálarfjötrum, sem sýnd er I
Austurbæjarbiói
hana, þvi að margir sýna þarna
frábæra vinnu. P.L.
fyrst voru stigin fyrir áratugum á
sviðsfjölum á Broadway.
Það sem kúrekar og bændur
eru vitanlega ekki fágaðir og fin-
þjálfaðir raddmenn i raun og
sanni, þykir það ganga listrænu
óhæfuverki næst aö hafa lærða og
langskólagengna söngkrafta i
hlutverkum þeirra. Um Dansar-
ana, sem þátt taka i sýningunni,
gegnir eins og gefur að skilja
þveröfugu máli. Hver er svo fá-
fróður að vita ekki, að enginn i
viðri veröld stóðst kúrekum,
bændum og hjúum þeirra i Ókla-
hóma snúning I sannri danslist
eða dansmennt um siöustu alda-
mót!
Enda þótt söngvararnir hafi
glatað æskublóma sinum og
ferskleika, er hinu ekki að neita,
að það er fjör og fitonskraftur,
léttleiki og fjaðurmagn i dönsur-
unum flestum. Þótt ofmælt sé að
Halldór Kristinsson vinni hér
stórvirki, er leikur hans og söng-
ur yfirleitt blessunarlega laus við
hvumleiða hnökra og héralæti og
taugaskjálfta viðvaninga. Þrátt
fyrir hlýlegt viðmót ris Björg
Arnadóttir ekki undir þeim
vanda, sem á hana hefur verið
lagður. Leikendur Þjóðleikhúss-
ins, Kristbjörg Kjeld, Ævar R.
Kvaran, Sigurður Skúlason, Bessi
Bjarnason, Árni Tryggvason,
Flosi Ólafsson, Margrét Guð-
mundsdóttir og Gisli Alfreðsson
vinna verk sin án erfiðismuna, en
— gera þau ekki kröfu til tilþrifa
og stórátaka. Sigriður Þorvalds-
dóttir bregður réttilega upp gróf-
skoplegri mynd af Ado Annie
Carnes. Ég er þó ekki frá þvi, að
hún fari fullgeyst i sakirnar.
Dansararnir flestir veröskulda á
hinn bóginn lof og aðdáun, og þá
einkum ólafia Bjarnleifsdóttir.
Það má með sanni segja, að það
sé mikil tillitssemi af Þjóðleik-
húsinu að sýna um háfermingar-
timann söng- og dansaleik, sem
er svo mjög við hæfi fermingar-
barna og smekk. Auk þess hljóta
margir að vera stofnuninni þakk-
látir fyrir að hafa leyst gjafa-
vandamál þeirra á svo ódýran og
einfaldan hátt i öllu dýrtiðarflóö-
inu.
Halldór Þorsteinsson
Magnús E. Baldvlnsson
l*ug*vcgl 12 - Siml 22804