Tíminn - 04.05.1972, Qupperneq 15

. Fimmtudagur 4. mai 1972.
TÍMINN
15
Frá setningu umdæmisþings Kiwanisklúbbanna. Páll H. Pálsson, Evrópustjóri Kiwanis, flytur ávarp.
Umdæmisþing Kiwanis
OÓ—Reykjavik
Annað umdæmisþing Kiwanis-
klúbbanna á íslandi var haldið i
Reykjavik dagana 28. til 30. april
Þingið sátu á þriðja hundrað
Að lokinni ráðstefnu
Frh. af 8. siðu.
jafnaðar, samvinnu og lýð-
ræðis.
Þeirri skoöun, að mögu-
legt sé að mynda slikt sam-
eiginlegt stjórnmálaafl, hefur
siðan sifellt verið að aukast
fylgi, bæði meðal hinna al-
mennu vinstri manna, meðal
forráðamanna vinstri flokka-
nna og meðal þeirra fjöl-
mörgu, sem virkast taka þátt
i flokksstarfi þessara stjórn-
málaflokka.
Þetta kom berlega fram i
ályktun þeirri, sem samþykkt
var á ráðstefnu Félags ungra
framsóknarmanna i
Reykjavik um..- Fram-
sóknarflokkinn i nútið og
framtið nú um helgina. Sú
ályktun ber með sér þá
skoðum umgs fólks, að
Framsóknarflokkurinn eigi að
beita sér fyrir þvi,að við-
ræður þær, sem nú eru i gangi
um mótun sameiginlegs
stjórnmálaafls allra þeirra,
sem aðhyllast hugsjónir
jafnaðar, samvinnu og lýð-
ræðis, eigi á næstu mánuðum
að snúast um itarlega könnun
á málefnalegri samstöðu og
hugsjónagrundvelli.
Jafnframt er i þessari
ályktun minnt á þá skýru og
ótviræðu vinstri stefnu, sem
mótuð var á siöasta flokks-
þingi Framsóknarflokksins,
en höfuðþættir hennar eru
jafnrétti og jafnræði allra
þegna þjóðfélagsins, félags-
leg samstaða um lausn þjóð-
félagsvandamála, skipuleg
uppbygging efnahagslifsins
og nýting islenzkra auðlinda,
verndun og efling menningar-
legs, efnalegs og stjórnar-
farslegs sjálfstæðis þjóðar-
innar, og nýjar leiðir til að
gera lýðræðið virkara i
framkvæmd og tryggja áhrif
þegnanna.
Það er vissulega athyg; lis-
vert, og gefur góða hugmynd
um þann mikla og vaxandi
styrk, sem krafan um
myndun sameiginlegs stjórn-
málaafls lýðræðissinnaðra
jafnaðar- og samvinnumanna
hefur á bak við sig, að þegar
haldin er ráðstefna um
Framsóknarflokkinn i nútið
og framtið, þá er það einmitt
þetta mál, sem hæst ber og
sem itarlega er ályktað um.
Slik áherzla er lögð á það
meðal ungs vinstrisinnaðs
fólks i höfuðborginni, að
sundrungunni linni, svo vinstri
stefna verði ráðandi i stjórn
landsins um ókomin ár.
manns, en nú eru starfandi 16
Kiwanisklúbbar á landinu, og
tveir eru um það bil að taka til
starfa. Eru Kiwanisfélagar alls
585. Auk þess starfa sjö kvenna-
klúbbar, og eru i þeim tæplega 300
eiginkonur Kiwanisfélaga.
Eiginlegt þinghald hófst á
laugardagsmorgun. Auk þing-
setningar og ávarpa voru flutt
nokkur erindi, og var siðar f jallaö
um efni þeirra i hringborð
umræðum. Páll Gislason skáta-
höfðingi talaði um samstarf við
æskuna, Sigurður Blöndal
skógarvörður flutti erindi um
umhverfisvernd og Matthias
Jóhannessen formaður þjóö-
hátiöarnefndar 1974 talaði um
þjóðhátiðina.
A sunnudag fóru fram umræður
og kosningar til embætta innan
félagsskaparins.
Tímaritið
Frímerki
Nýkomið er til okkar fyrsta
blað þessa árgangs af timarit-
inu Frimerki, en þetta er árs-
fjórðungsrit, útgefið af Fri-
merkjamiðstöðinni.
1 leiðara skýrir ritstjóri
blaösins, Finnur Kolbeinsson,
sennilega i fyrsta skipti frá þvi
á prenti, að hér á landi er til
nokkuð sem heitir frimerkja-
útgáfuráö, sem skal vera póst-
stjórn til ráðuneytis um val
nýrra frimerkja, mynd og til-
efni. 1 þvi eru nú Jón A. Skúla-
son póst- og simamálastjori,
~ Rafn Júliusson póstfulltrúi,
Gisli Sigurbjörnsosn forstjóri,
Höskuldur Ólafsson banka-
stjóri, og Siguröur H. Þor-
steinsson kennari.
Þá er i blaöinu grein i
greinaflokki, 1 heimsókn hjá
Thomas de la Rue, og er sú
grein um takkanir frimerkja
og þau afbrigði, sem fram
geta komiö i þeim.
Næst er grein, sem nefnist,
„Frimerkingarvélar á Islandi
siðan 1930”, og fjallar hún um
allar þær frimerkingarvélar,
sem hér hafa verið notaðar frá
upphafi og notendur þeirra.
Framhald af skrá yfir
islenzk frimerki er og i blað-
inu, en hún á siðar að koma
sérprentuð. Eru reitir aftan
við upptainingu frimerkjanna,
i stað verðs og geta menn
merkt þar i, hvort þeir eiga
hin ýmsu merki eða ekki, og
þá i ferns konar ástandi, t.d.
notuð, ónotuð, fyrstadags bréf
og fjórblokkir.
Grein er um Islandssýning-
una á Postmuseet i Stokk-
hólmi, sem nefnist „Stórsigur
fyrir Island, — Allting — ’72”
eftir Axel Miltander, með
mörgum myndum frá opnun
sýningarinnar.
Þá er i blaöinu Frimerkja-
markaöurinn, auk margra
smáfrétta, eons og um meda-
liu þá, er Þjóðverjar létu slá i
tilefni heimsóknar Nixons
Bandarlkjaforseta til Kina, og
fleira eftis fyrir myntsafnara.
Blaðið er 40 siður og allt hið
vandaöasta. Kostar það i
lausasölu 50,00 krónur, en
áskrift 150 krónur á ári.
Siguröur H. Þorsteinsson.
Valtýr Guðjónsson:
Skólaseturmót norðri
Allir barnakennarar þekkja
þessa sögu.
Það fæddist krakki utan I Stap-
anum norðanverðum um alda-
mótin 1600—1700, nánar til tekið i
Innri-Njarðvik: þetta var
drengur og skirður Jón, sonur
riks manns, Þorkels að nafni, og
bjó hann i Innri-Njarðvik.
Innri-Njarðvik var þá eins og
sú allra snotrasta byggð á mæli-
kvarða samtiðarinnar, land
dálitið grösugt, grænir móar og
rimar að sumri, en bleikir um
haust og vetur, lá vel við Njarð-
víkurhöfn, þaðan sem margir
bátar reru til fiskjar undir
Stapa.
Drengnum var komið til náms
i Skálholti. Þar var þá Jón
Vidalin biskup. Um hans daga
stóð sá skóli i blóma, vei gert við
guðfræðinema, þeir látnir læra
trúfræðina og hin fornu mál af
mikilli elju.
Jón lauk námi sinu á skömmum
tima, vegna námshæfileika og
rikdóms, og sigldi til Kaup-
mannahafnar að svo búnu til að
nema þar guðfræði og ýmis önnur
þeirra tima visinda. Hann var
þvi fjölfróðari flestum Islend-
ingum um sina daga. Um stund
vann hann að fræðigreinum
sinum ytra bæði i Þýzkalandi og
Danmörku, en kom heim um
þritugt. Þá var Jón Vidalin
fallinn i Biskupsbrekku. Jón
Þorkelsson tók við skólastjórn i
Skálholti. Er sagt, að hinn ný i
rektor hafi gegnt starfi sinu af
framúrskarandi áhuga, en ekki
likað, hversu aðbúð nemenda var
bág i skólanum. Biskupinn yfir
staðnum var fjárhagslegur faðir
skólarekstursins, og tók i skóla-
gjöld fisk og smjör og tólg,
hangikjöt o.fl., i meðgjöf með
hverjum sveini, sjálfsagt eftir
riflegri áætlun eins og enn gerist
um áætlanir. Hann vildi gæta
hófs um alla eyðslu, svo að
skammtur skólapiltanna varð
rýr. Þetta likaði hinum unga
rektor, Jóni Þorkelssyni ekki.
Hann vildi ekki hafa nemendur
vanfóðraða, hvorki efnalega né
andlega, og eftir niu ára skóla-
stjórn sneri hann aftur til Kaup-
mannahafnar og kærði atlætið i
Skálholti fyrir kóngi.
Af þeirri kæru kom þaö, að.
konungur sendi Harboe til Is-
lands, til að kynna sér kristnihald
þar og aðra menntunarstöðu og
var Jón Þorkelsson i fylgd með
honum um landið sem túlkur.
Þeim félögum var tekið fálega i
fyrstu. Þeir voru grunaðir um
hnýsni varðandi þrifnað, kunn-
áttu presta i latinu og grisku. Það
fylgdiog lika útfararsögunni, að
þeir félagar myndu brennimerkja
þá fyrirmenn i andlegri stétt og
flengja hreppstjóra, sem ekki
gætu nokkurn veginn skrifað
nafnið sitt.
Raunin varð sú,að Harboe og
Jón ferðuðust um allt ísland mik-
ið til óáreittir, tóku skýrslur af
mönnum, alveg eins og gerðist
undir Jökli hér um árið, voru
hógværir og velviljaðir almenn-
ingi en menntunarskorturinn
leyndi sér ekki.
Ferð þessara tveggja manna
var upphafið að þvi, að farið var
að huga að almennri uppfræð-
ingu fólksins i landinu. Gerðu
þeir tillögu um þau efni, og
komust sumar i framkvæmd um
þeirra daga, þótt hvergi væri
reistur nýr skóli.
Ferðin um landið tók fjögur ár,
ogJón og þeir félagar fóru aftur
til Kaupmannahafnar. Harboe
var þá gerður að Sjálands-
biskupi, og lifði lengur en Jón.
Þegar Jón dó, sá biskup um út-
för hans. Geta má þess til, að
erfðaskrá Jóns hafi verið gerð
með vitund biskups, en hún
reyndist heimahögum hans hag-
felld. Jón var rikur mjög af
jörðum, fyrstaf arfi eftir foreldra
sina, og siðan af störfum sem
sennilega hafa veriö launuð vel.
Kom arfurinn niður i þvi héraði
sem við byggjum, og var stórfé,
Torkelli-sjóður. Hann skyldi
notaöur til að reisa skóla fyrir
fátæk börn i héraðinu, en jjað
voru flest börn á þeim árum.
Jarðirnar, sem Jón átti,voru seld-
ar smátt og smátt.þeim breytt i
spesiur og aðra gjaldgenga mynt,
en hún hefur að visu alla tið boriö
i sér þá tilhneigingu að rýrna
meira en moldin og grjótið við
það að fara i gegnum viðreisnar-
hendur kynslóðanna allt fram á
þennan dag.
Kannske eru ekki miklar sögur
af þvi, að fé úr Torkellisjóði hafi
runnið hingað á Suðurnesin, og þó
mun það eitthvað hafa komiö.
Skólar voru reistir um Inn-nesin
fyrir fé úr sjóðnum, og beinir
styrkir hafa komiö að góðu haldi
þar sem þeir komu niður. Héðan
af er heldur ekki aðalatriði
hversu féð nýttist. Höfundur
þess var Jón Þorkelsson, upp-
hafsmaður alþýöufræðslunnar á
Islandi, eins og hverju barni er
kennt i Islandssögu.
Jón Þorkelsson Torkelli er
upprunninn hér á Suðurnesjum,
og átti hér ættir sinar. Hann átti
ekki afkomendur sjálfur, en vel
má vera,aö gamlir innfæddir
Njarðvikingar eigi hann að
frænda, að sama blóð hafi
runnið i æðum Sveinbjarnar
Egilssonar, og séra Snorra Norð-
fjörð, sem um skeið var ástgoð
Þuriðar Kúld. Hann lagði fram
allt fé sitt á sinum tima, til að
undirstrika hugsjón sina um
nauðsyn á menntun almennings,
og allra helzt þá i þessu héraði.
Hér er hann sögupersóna, jafnvel
hin eina, sem veruleg spor hefur
markað i söguna.
Sagan hér á Suðurnesjum
getur að minni hyggju ekki um
aðra merkari,
Nú höfum viðfyrir löngu byggt
okkar barnaskóla, og gagn-
fræðaskóla, og búið þá sæmilega
að tækjum, varið til þeirra miklu
fé. I þessum skólum hefst skóla-
gangan hér. Siöan sækir hugurinn
viðar. Hér eru ekki framhalds-
skólar enn, sem fólki er nauðsyn
að sækja. Ungt fólk héðan hefur
orðið að sækja slika skóla utan
héraðsins eins og kunnugt er.
Risa n ú „menntaskólar” viða
um landið, á Vestfjörðum,
Austurlandi, i Arnesþingi.
Menntaskóli er á Akureyri,
nokkrir i Reykjavik, og i
Hafnarfirði veröur slikur skóli i
tengslum við Flensborg. En
enginn hérenn. Mættum við biðja
alla þingmenn kjördæmisins að
huga að þessu, bæði þá, sem náð
hafa kjöri og eins hina, sem
kjörnir eru óbeint inn á Alþingi
með okkar atkvæðum? Mennta-
skóli i Verkmenntaskóli, Sam-
einaöur framhaldsskóli — nýtt
ameriskt orð — slik stofnun þarf
að risa hér. Hér er þéttbýli^ungt
fólk vill eiga stutt i skólann eins
og til'dæmis á Vestfjörðum.
Hvará stofnumin að standa hér?
Til að gera langt mál stutt, er
bent á Innri-Njarðvík. Staðurinn
er miðsvæðis merkur i sögunni
eins og að framan getur, vega-
lengdir þangað allsstaðar að af
Suðurnesjum ekki mikið meiri en
úr nýbyggðum Reykjavikur-
borgar- niður i gamla bæinn.
Allan hallann suður af Stapa-
koti og upp þangað sem hæst ber
á Stapanum, á að skipuleggja
undirskólasetur. Skólasetrið á að
standa nokkuð ofarlega i brekku-
drögunum. þannig að við blasi
byggðin i Njarðvikum báðum og
Keflavik. Þaðan séi vel ú.t á fió-
ann. Skólasetrið veit þar vel móti
norðri, og fer ágætiega á þvi. Af
Keflavikurflugvelli, sem er
þegar aöalumferðamiöstöö
þjóöarinnar, mundi hið nýja
höfuðból blasa við vegfarendum
utan af heimsbyggðinni, — þaö
þarf að vera stilhreint með
frjálslega heiðaviðáttu um-
hverfis, þar sem hinn forni jökul-
ruðningur fær að standa vafinn
lyngl og grængresi, án þess að úr
verði tún. Oll íslandsbörn ætti
staðurinn að minna á hinn gamla
Skálholtsrektor, sem gerði ferö
suður i Kaupmannahöfn til að
rétta hlut sinna nemenda, og varð
upphafsmaður að byltingu i
fræðslumálum almennings. Hann
mætti lika minna á fyrsta mál-
ræktarmann á Islandi Svein-
björn Egilsson, Bessastaöa-
rektor, sem héðan var ættaður.
I meðförum góðra arkitekta
ætti bygging skólasetursins að
geta orðið tákn þess kraftaverks,
sem hér er sivarandi i ellefu
hundruð ár, nefnilega mannlif,
sem alið hefur verið á trosi úr
ólgusjónum út frá Stapanum.
Umhverfið er ákjósanlegt og
frumlegt. Ekki skjólrik dvalhvos,
heldur áveðurs móti norðri,
þarna myndi næða islenzkur
svali, andblær samgróinn Islend
ingunum gegnum aldirnar. A
eyðimörkum munu musterin risa
og þaðan koma spámenn.