Tíminn - 25.05.1972, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Fimmtudagur 25. mai 1972.
Fimmtudagur 25. mai 1972.
O
Guðmundur Sveinsson, skólastjóri:
ÆSKAN OG SAMTIÐIN
Skólaslitaræða í Samvinnuskólanum Bifröst 1. mai 1972
Misorka cflir Asmund Svcinsson.
Nemandi minn,
sem héðan hverfur á brautu á þess-
um degi, til þin vil ég að lokum
beina nokkrum orðum. Ég geri það
um leið og ég óska þér til hamingju
með mikinn áfanga i lifi þinu,
áfanga.sem ég veit að kostað hefur
þig erfiði, átök, stundum valdið þér
kviða og harmi. Ég geri það um
leið og ég minnist veru þinnar á
þessum staö, tveggja dýrmætra
vetra, sem þú hefur fórnað að
verða mættu sjálfum þér og öörum
að óbrotgjörnum minningum, að
titrandi streng sem ómaði og næði
þvi tærari tónum sem hann væri
meira þaninn eins og fiðlustrengur-
inn. Ég geri það um leiö og ég biö
þér blessunar og hamingju á æv-
inni, sem framundan er. Þitt er
vorið og heiðrikjan i meira en ein-
um skilningi. Tækifærin biða þin.
Megir þú bera gæfu til að hagnýta
þau, lif þitt verða auðugt i þeim
eina skilningi sem verðugt er
mönnum, auðugt af innihaldi og
sannri lifsnautn, auðugt af þeirri
vissu að þú hafir engu brugðist sem
þér er til trúaö. Megi aldrei um lif
þitt verða sagt, að þú hafir kosið aö
eyöa dýrum árum i ,,sal hins týnda
fótataks”. Þin leið liggi hátt, þin
sókn stefni fram. Minnstu á þess-
um degi og alla daga heilræöanna
fornu, sem enginn veit hvaðan eru
komin:
Gef þér tima til að §tarfa
Þvi verði hlýturðu að kaupa árang-
ur og afrek.
Gef þér tima til að hugsa,
þar er uppspretta máttar og styrks.
Gef þér tima til leiks og unaðar,
það er leyndardómurinn að varð-
veita æsku og þrótt.
Gef þér tima til lestrar,
þar finnurðu lindir vizkunnar.
Gef þér tima til tilbeiðslu,
það er vegur lotningar og undrun-
ar.
Gef þér tima til vináttu,
það er vegur hamingjunnar.
Gef þér tima til að dreyma
að þú fáir kynnzt fegurð himinsins.
Gef þér tirna til að unna, og gera
þig verðugan ástar, það eru for-
réttindi^sem guðirnir tryggðu i ár-
daga.
Og minnstu þess lika, að við lifum
aðeins einn dag i senn, en eilifðin
getur búið i blessun og gæfu þess
eina dags. *
II.
Ég hafði hugsaö mér nemandi
minn, sem héöan hverfur á braut i
dag, aðrifja upp nokkur atriði, sem
brennt hafa sig i vitund mina á
þessum vetri. Ég hef sjaldan um
annað meira hugsaö á vetrinum en
æskuna og samtiðina. Það verður
efni og inntak ræðu minnar.
Ég las snemma vetrar bókina
Fried og Tabú, „Frelsi og bönn”
eftir danska lögfræðinginn og rit-
höfundinn Ulrich Holst Petersen.
Nokkur stef þeirrar bókar hafa
fylgt mér. Einn aðalþáttur bókar-
innar nefnist: Um lýöræði. - Þeim
þætti er skipt i þrjá kafla, kallast
einn Lýðræði og múgsál, annar
Æska og samfélag, en hinn þriðji
Lýðræðið. Ég vek athygli þina á ör
fáum ábendingum höfundarins,
þeim sem fram koma i umræddum
aðalþætti. — Höfundur greinir i
upphafi þáttarins frá inntaki i
kenningum þýzka fræðimannsins
Hermanns Bochs, sem kunnastur
hefur orðið fyrir rit sitt um ' "Sál-
fræði múgsins”. „Sálfræði múgs-
ins”er rit uDDeiörs oe átaka. Her-
mann Boch ræðst gegn þeirri
áráttu visindahyggju samtiðarinn-
ar að hafna öllu gildismati, fella
aldrei dóma um gildi eða siðfræði,
en telja sig samt fjalla um raun-
veruleik manns og lifs. 1 þvi er
fólgin alger mótsögn að skoðun
Bochs. Hann fullyrðir: „Aöeins hið
siðræna er raunverulegf’.Og hann
tekur dýpra i árinni: „Visinda-
hyggja samtiðarinnar gerir dauð-
ann að veruleika. 1 innsta eðli sinu
er hin siðræna viðleitni og barátta
mannsins einmitt voldug tilraun af
hans hendi að yfirvinna dauðannog
takist það, einmitt þá og aldrei
fremur en þá hefur mennskur
veruleiki orðið til. í þekkingarleit
er maðurinn að þoka sér út úr nafn-
laus ri og innihaldslausri veru eða
tómi og skapa eilift verðmæti.
Þekking og siðfræði eru tvær hliðar
á sama máli. — ” Og höfundur
heldur áfram: Saga mannkynsins
vitnar um harða barattu. Sú bar
átta er öðru fremur fólgin í þvi að
átta sig á niðurrifsöflum. Manneðl-
ið, sem svo er kallað, er ekki sjálf-
skapað eða meðfætt. Það verður til
i átökunum við hið ónáttúrulega, ó-
mennska, óeðlilega. Þar eru hættur
á hverju strái. Stærsta niðurrifs-
hneigð mannsins er þrá hans að
sigra miskunnarleysi hans „að
fórna” mannslifum. Það er óeðli og
ónáttúra. En i óendanlegri fjarlægð
og i óljósri mynd greinir maðurinn
„hið náttúrulega”, „hið eðlilega”,
„frelsið”, það sem hafnar hinu ó-
mennska. Þá veröur lika til vitund
hans um kjarna sjálfs lýðræðisins,
mannréttindin. Þau fela ekki að-
eins i sér kröfur og rétt, heldur
jafnhliða skyldur og ábyrgð. — Að
áliti Ulrich Holst Petersens er það
ógæfa mannsins mest að hafa gert
„sigur” og „fórn” að meginburð-
arásum menningar sinnar. Einmitt
á þann hátt hefur hin svokallaða
stéttabarátta orðið til. Hennar veg-
ur endar í blindgötu. Það á ekki að
hervæða eina stétt gegn annarri,
einn hóp gegn öörum. Verkefnið,
sem fyrir liggur, er miklu stærra:
Að búa manninn til baráttu gegn
hinu ómannlega, fyrst og fremst
Halldór Kristjánsson:
NÝJA SALMABOKIN
Ný sálmabók er komin út. Hún
er nefnd sálmabók islenzku
kirkjunnar og Kirkjuráð er litgef-
andinn. Aður hafa slikar bækur
verið nefndar sálmabók til
kirkju— og heimasöngs og verið
gefnar út ál' íorlagi Prestsekkna
sjóðs.
Hér mun samt ekki rætt um þær
breytingar, sem á þessu eru, né
heldur á leiðbeiningum um al-
menna guðsþjónustu, og væri þó
sitthvað fróðlegt i þeim saman-
burði. Þessi nýja sálmabók mun
verða notuð eins og hinar fyrri ,,
til kirkju— og heimasöngs”, en
auk þess til lestrar, svo sem lengi
heíur verið.
Þessi sálmabók er mun minni
en hin næsta á undan, 532 sálmar i
stað 687. Auk þess hafa allmargir
sálmar verið styttir. Mér telst svo
til, að i þessari sálmabók séu 87
sálmar eftir Helga Hálfdánarson,
en voru 147 áður og 82 eftir Valdi-
mar Briem en voru 137 áður.
Þessir mikilvirku höfundar hafa
þannig misst tvo fimmtu hluta
sálma sinna úr bók. Um nokkra
aðra hina fyrirferðamestu höf-
unda má geta þess, að Stefán
Thorarensen var með 39 en er nú
með 30, Páll JÓnsson var með 23
en hefur nú 16 og Björn Halldórs-
son hafði 34 en á nú 21. Hall-
grimur Pétursson og Matthias
Jochumsson halda sinni tölu
nokkurnveginn, en Friðrik
Friðriksson hækkar úr 13 i 19. Svo
er Sigurbjörn Einarsson kominn
með 27 sálma, þannig að það eru
aðeins 5 höfundar, sem eru með
hærri tölu i þessari nýju sálma-
bók.
Um sálma biskupsins er annars
það að segja, að meiri hluti þeirra
er þýddur, og ber þar talsvert á
fornfrægumsálmum Máþar fyrst
nefna versið, sem við þekkjum af
þýðingu Stefáns Thorarensen, Ó,
guðs lamb synda sýkna, það
sálmvers á sér annars langa sögu
i sálmabókum á landi hér i mis-
jöfnum þýðingum. I öðru lagi má
nefna ,,Te deum”, sem var að
visu i sálmabókinni 1589 en hefur
lengi vantað i sálmabókina
okkar. En svo hefur biskupinn
þýtt sálma eftir samtiðarmenn
okkar, þrjá eftir Frostenson,
prest i Sviþjóð. Þéir sálmar eru
allir prýði á sálmabók. Hann
talar meðal annars þannig við
guð sinn:
t dagsins iðu, götunnar glaumi,
greinum vér þig með ljós þitt
og frið.
Hvar sem ein bæn er be öin i
hljóði
beygir þú kné við mannsins hlið.
1 öðrum sálmi segir hann:
Eigi stjörnum ofar
á ég þig að finna.
Meðal bræðra minna
Min þú leitar, Guð.
Hvar sem þrautir þjaka,
þig ég heyri biðja.
Viltu veikan styðja,
vera hjá mér þar.
Sigurbjörn biskup er smekk-
maður á mál og skáldskap og
kann þau tök á málstil, að fáir eru
honum ritsnjallari. Af frumsömd-
um sálmum hans nefni ég hér
þann, sem svo byrjar:
Þú, Guð, sem veizt og gefur
allt,
mitt geð er hvikult, blint
og valt
og hugur snauður, hjartað kalt—
þó vil ég vera þinn.
Og þú ert rikur, þitt er allt
og þú ert faðir minn,
Mér telst svo til, að i þessari
nýju bók séu sálmar eftir 24 höf-
unda, sem ekki voru taldir i þeirri
siöustu, en 20 höfundar hafi verið
felldir niður. Yfirleitt mun þessi
breyting stuðla að þvi að færa
bókina nær nútiðarsmekk og
hugsunarhætti, en þó er i hópi
hinna nýju höfunda Eysteinn As-
grimsson, sem sennilega er annar
i aldursröð innlendra höfunda i
bókinni. Hér er heldur ekki allt
sem sýnist. 1 nýju bókinni eru
tveir sálmar eignaðir Jóni Þor-
steinssyni, pislarvætti i
Vestmannaeyjum. Þeir eru
báðir i eldri bókinni, en þar er
annar eignaður Helga Hálfdánar-
syni en hinn Matthiasi Jochums-
syni, sem hafa fært þá i samtiðar-
búning. Þessi breyting gerir Jón
pislarvott nýjan höfund en fækkar
sálmum hinna.
Með þessari nýju bók eru teknir
i sálmabók þjóðkirkjunnar nokk-
ir sálmar, sem bera svipmót
samtiðarinnar i svo rikum mæli,
að ekki hefði verið hægt að yrkja
þá á öðrum timum. Þar má t.d.
nefna þetta eftir Pál Kolka:
Til þin, Drottinn hnatta
og heima,
hljómar bæn um frið.
Veittu hrjáðum, hrelldum lýðum
hjálp i nauðum, sekum grið.
Þegar skjálfa skorðuð fjöllin,
skeika flest hin dýpstu ráð,
lát oss veika fá að finna
fasta bjargið, þina náð.
Mara kviðans mannkyn treður,
mætt af þungri synd.
Þjökuð veröld velkist milli
vöku og svefns með augu blind.
Það er lika fullkominn sam-
tiðarsvipur á þessum erindum
Þorsteins Valdimarssonar:
Helju er veröld vigð,
veit ei sin lausnarorð,
sjáandi sér ei drýgö
saklausra bræðra morð.
Villtur um veg og ráð
visar þar hver frá sér,
allt þar til ógnin bráð
yfir hann steypast fer.
Þá mun ég vikja að þvi, sem
niður er fellt. Meginhluti þess er
þannig, að mér er litil eftirsjá að,
yfirleitt vegna þess, að þar fann
ég ekki annað en það, sem sagt er
jafnvel, betur, eða á mér geð-
felldari hátt i þvi, sem eftir
stendur. En mér er eftirsjá að
öðru, sem niður er fellt. Um það
vil ég tala og reyna að færa rök að
þvi, að sumt af þvi átti ekki að
falla niður. Litum þá fyrst á þetta
ljóð eftir Sigurð á Arnarvatni:
Hún er svo dimm og döpur þessi
tið,
sem dauðamyrkur grúfi yfir lýð,
og leiðin byrgð, sem lagði
mannsins son.
Þvi ljósið heims, ó, tendra
hjartans von.
Ég finn með hryggð, hve ævi-
striðið allt
er eigingjarnt og fátæklegt og
kalt.
Ó, Faðir, gleym hve skammsýnt
barn þitt brást,
hinu ómannúðlega. Engir menn eru
i innsta eðli andstæðingar og fénd-
ur, þeir eru þegar dýpra er skoðað
bræður og systur. Það er firra að
tala um sigur einnar mannveru yfir
annarri. Það sem sigra þarf er nið-
urrifshneigðirnar, vandinn mestur
að sigra sjálfan sig. — Ógæfa
mannanna er lika sú,að þeim hefur
ekki hingað til lánazt að byggja
samfélag sitt á innri samstöðu,
eignast það gildismat á mannlegu
verðmæti og mannlegri reisn að
nægt hafi til að tryggja,að hópur og
heildir héldust saman, sælla væri
að gefa en þiggja. — Þar sem sam-
heldnina hiö innra skortir, hlýtur
hið ytra vald að taka við, — siðar
valdbeitingin andleg og likamleg.
— Svokölluö lausn iðnaðarsam-
félaga Vesturlanda að gera gervi-
þarfir, bætta efnahagsafkomu og
meiri neyzlu að gildi lifs og inntaki,
gera alla þessa umfangsmiklu
starfsemi og iðju, sem drepur tim-
ann og dreifir athyglinni, að lausn-
arleið til að bæta úr sálrænni og
siðrænni þörf og þrá, sem með
hverjum heilbrigðum manni býr,
öllu sliku er til einnar nætur tjald-
að. Raunveruleg sálræn neyð verð-
ur ekki læknuð eða henni liknað á
þann hátt. — Einmitt vegna þessa
horfir svo á okkar timum sem van-
traustið og vanmatið tröllriði hús-
um á Vesturlöndum. Enginn
treystir neinum. Hinar gömlu
frelsishugsjónir Vesturlanda hafa
umhverfzt i heift og hatur.
Einstaklingurinn, hinn sjálfstæði
persónuleiki hefur stundum orðið
þeirri samfélagsþróun, sem ætlaði
honum að verða traustustu stoð og
mestan styrk hins félagslega, að
andfélagslegu illmenni, óaðvitandi
um þann sannleik^að hann er aðeins
til vegna heildarinnar, nýtur frelsis
og tækifæra vegna hennar og fyrir
hana. Það er sameiginlegt vanda-
og brjóst mitt fyll af hreinni,
djúpri ást.
Og þegar nistir andann efinn
sár,
svo allt finnst tilgangslaust, jafnt
bros sem tár,
þá er min heitust hjartans bænin
sú:
Ó, heilagi faðir, auk mér, auk
mér trú.
Þetta ljóð túlkar mjög vel hug-
raun og sálarstrið samtiðarinnar.
Það er einmitt efinn „svo allt
finnst tilgangslaust”, sem leggur
margan samferðamann okkar i
gröfina fyrir aldur fram, og þá oft
eftir hörmulega hrakninga. Þessi
banvæna tilfinning tilgangs-
leysisins stafar oft af þvi, að
mönnum finnst „ævistriðið allt”
,jeigingjarnt og kalt”, svo sem
hætt er við að hljóti að verða, er
brjóstið fyllist ekki „Hreinni,
djúpri ást.” Þess vegna á
þessi sálmur alveg sér-
stakt erindi við samtið
okkar. Ég finn ekki i nýju
sálmabókinni neinn sálm, sem
komið geti alveg i hans stað, eða
sé honum fyllilega samsvarandi*
að efni. Undarlegt er það, ef
reyndir sálgæzlumenn kannast
ekki við það hugarstrið, sem
ljóðið túlkar.
Ég tel það slys, að þessi sálmur
Sigurðar á Arnarvatni er felldur
úr sálmabókinni.
Fellt er niöur miðerindið úr út-
fararsálmi Sigurðar á Arnar-
vatni. Segja má að visu, að það sé
að nokkru i samhljóðan við þau
orð, sem á undan eru komin:
Móðir, bæði mild og hörð,
mig þú tak i arma þina
En þó er miklu meira i öðru
erindinú.
Fagra. dýra,móðir min,
minnar vöggu griöastaður,
mál allra heilda, frá hinni minnstu
til hinnar stærstu að koma i veg
fyrir stjórnleysi og árásarhneigðir.
Þar er enn sem fyrr úr vöndu að
ráða. — Það er hægt að hugsa sér
að halda áfram hina þræddu slóö,
beina öllum árásarhneigðum hóps-
ins að þeim sem falla undir hugtök-
in: Sekur og óvinur. Það er lausn
mannfórnanna. I klæðum kristin-
dómsins varð mannfórnin að sjálf-
viljugri fórn hins saklausa, í bún-
ingi visindanna hefur hún orðið að
orsakasamhengi athafnar og dóms.
— En til er önnur láusn, sjaldgæf en
stór-brotin. Það er lausn samstill-
ingarinnar samstöðunnar. Sú lausn
blasir við i listtúlkun og listsköpun
smærri heilda, litilla hópa: Kórinn,
hljómsveitin, leikflokkarnir eru
dæmi um það sem við er átt. t þess-
um hópum hverfa átök einstaklings
og heildar. Eitt fær ekki án annars
verið. Einstaklingurinn, persónu-
leikinn er ómissandi, lika sérkenni
hans og sérstaða, en jafnframt er
hann ekkert án heildarinnar, sem
gefur honum tækifæri að sanna
framlag sitt og getu. t listasköpun-
inni, er list og lif eru hér nátengd,
verður i senn um kröfumeira
gildismat að ræða, svo og frelsi i
fjötrum framlagsins. — Þannig
kemur i ljós hinn félagslegi þáttur
listarinnar svo og samstöðunnar.
Hvort tveggja er voldugust við-
leitni af mannsins hálfu að losa sig
undan böli þeirrar árásarhneigðar,
sem beindistað einstaklingi og hóp.
Það er lika miklu fremur voldug
viðleitni að losna undan hinu þunga
fargi mannfórnarinnar, þeirri á-
leitni að mönnum megi fórna,
mönnum eigi að fórna. — Innst inni
býr með mönnunum þrátt fyrir allt,
sú sannfæring að hversu sakleysis-
legum búningi, sem þessi áleitni
klæðist er hún engu að siður vitnis-
burður um þann sálræna sjúkdóm,
Við skólaslitin. Yzt til vinstri eru skólastjórahjónin sira Guðmundur Sveinsson og frú Guölaug Einarsdóttir, en
nær kennararnir Hrafn Magnússon, Björn Gunnarsson og llörður Haraldsson.
sem fylgt hefur mannkyninu allt til
þessa: Hugmyndin um tortimingu
sjálfs sin. Mannkynið hefur
aldrei eytt meira fé og meiri orku
heldur en nú i það að finna leiðir til
að fella ragnarök yfir sjálft sig og
hina blessuðu jörð.
Lögfræöingurinn danski Ulrich
Holst Petersen gerir sér vonir um,
að æskan muni hér breyta stefnu og
gerast liðssveit lifsins og samstöð-
unnar. Þá von byggir hann öðru
fremur á þvi, að hinir ungu hafi
annars vegar næmari og sárari til-
finningu fyrir harmi og neyð, hins
vegar séu draumar þeirra og hug-
sýnir i senn fegurri og raunsærri.
Éghugðist gera 2 öörum rit-
um, sem urðu mér umhugsunarefni
á siðari vetrinum, sem ég átti með
ykkur, kæru brautskráðu nemend-
ur, að umræðuefni, þar hlýt ég
samt timans vegna aö fara fliótt
yfir sögu. Annað þessa rita var bók
eftir brezkan félagsfræðing
Norman Cohn, fræðimann,er fjall-
að hefur um alþjóðlega rannsókn á
forsendum ofsókna og þjóðamorða.
Bókin, sem mér býr i huga, heitir
nú, er lifsins dagur dvin,
dýra, kæra fóstra min,
búðu um mig við brjóstin þin.
Bý ég þar um eilifð glaður.
Það er nú einu sinni svo, að
æskustöðvarnar eru mörgum
manni dýrmæt guðsgjöf og átt-
hagaástin hefur mörgum hjálpað
til að finna lifi sinu tilgang. Ég efa
ekki að þá tilfinningar hafa orðið
Sigurði á Arnarvatni drjúgar til
varnar i þvi sálarstriði, sem fyrra
ljóð hans ber vitni um. Og þessi
tvö vers bæði saman eru til árétt-
ingar þvi, sem kemur fram i þvi
þriðja:
Faðir lifsins, faðir minn,
fel ég þér minn anda i hendur.
Foldin geymi fjötur sinn.
Faðir lifsins, Drottinn minn,
hjálpi mér himin þinn
heilagur máttur, veikum sendur.
Ég sé eftir þvi, að þessi kveðju-
orð manns, sem sveitin og starfs-
sviðið þar, hefur hjálpað til skil-
nings á fegurð og undri lifsins,
eru slitin i sundur.
Felld eru niður tvö ljóð þar sem
eilifðartrú Matthiasar Jochums-
sonar er dásamlega túlkuð. Hér á
ég við erindið:
Vér sjáum hvar sumar rennur
og sálminn:
Hvað er hel?
Ég geri ráð fyrir, aö þessu sé
þokað til hliðar vegna þess, að i
þvi finnist ekki neinir evang-
elsk—lúterskir trúarlærdómar.
Ég er i hópi þeirra manna, sem
meta þessi ljóð vegna þess, að þar
kemur eilifðartrúin fram svo
björt og örugg. Ég finn ekki, að i
þeim sé gengið gegn kristnum
boðskap, eins og ég þekki hann.
Þvert á móti er það einmitt krist-
in trú og kristin lifsskoðun, sem
þar er túlkuð af skáldlegri anda-
gift. Þá finn ég ekki, að það spilli
neinu, þó að ljóðið gangi framhjá
eða sé hafið yfir ýmsan minni-
háttar ágreining. Ég tel, að
sálmabókin nýja hefði batnað af
þessum skáldskap.
1 sálmabókina 1945 var tekinn
sálmur, sem Einar H. Kvaran
þýddi eftir Chr. Richardt: A kross
var lagður lausnari vor forðum.
Hann er nú ekki hafður með.
Litum á þessi tvö vers úr þesum
sálmi:
Já, krossins lofgjörð allar álfur
bera,
i innreið Jesú nú vill sérhver
vera,
með pálmum sýna honum
heiðursvottinn.
En hver vill bera krossinn fyrir
Drottin?
Að ætla krossinn öðrum, það er
leikur,
en eigi aö hera hann veröur
margur smeykur.
En ætlir þú að aftni Krists að
vera,
þú átt um daginn krossinn hans
að bera.
Nú er smekkur manna misjafn
og þvi er örðugt að vita hvað
veldur i hverju einstöku tilviki,
þegar valið er og hafnað. Þó gæti
verið. að þessum sálmi væri ýtt til
hliðar vegna trúarskoðan a. Ég
veit, að þvi er oft og einatt haldið
fram, að trúin ein og náðin fyrir
hana dugi til sáluhjálpar
og andlegra heilla. Og þá skiptir
engu máli, hvort krossinn hefur
verið borinn.
Ég hef hinsvegar skilið kristinn
boðskap svo, að ekki sé nóg að
segja: Herra! Herra! Það þurfi
að gera. Og ég held, að i samræmi
við það, hafi skáldið ályktað, að
alltværi ónýtt þangaö til hugarfar
manns væri svo snortið af samúð
og góðvild, að hann legði eitthvað
á sig til að bæta heiminn. Það sé
að „bera krossinn fyrir Drottin”.
Það er sama skoðunin og Einar
Benediktsson orðaði svo:
Verðmæti þitt gegnum lifið er
fórnin. Framhald á bls. 19
Lcitin að þúsundárarikinu, The
Persuit of the Millennium. Hitt var
rit eftir bandariskan prófessor i
lögvisindum við Yale-háskóla og
heitir The Greening of America,
þýdd á sænsku ber hún nafnið Mot
en ny várld, A lcið til nýrrar ver-
aldar.
Bók Normans Cohns, Leitin aö
þúsundárarikinu fjallar eins og
nafnið bendir til um hugmyndir
manna svo og tilraunir til að skapa
fullkomið og óbreytanlegt sam-
félag. Slikar tilraunir hafa margar
verið gerðar og samt eru hug-
myndirnar um þau samfélög enn
fleiri. Allt þetta rekur Norman
Cohn i bók sinni og verður ekki
endursagt hér. Hitt er umhugsun-
arvert á þessari stundu, að Cohn
álitur að greina megi i leitinni að
þúsundárarlkinu tvær stefnur og sé
svo enn i dag. Aðra stefnuna kennir
Cohn við úrval ofurmennanna,sem
hafnir séu yfir alla siöfræði, An
Elite of Amoral Supermen. Sú leit
hefur einkennzt af þvi að gera for-
ingjana að guðdómi, skapa mann-
gerð,sem engu þurfti að lúta nema
innri duttlungum, er veröi i imynd-
uninni að hinu heilaga frábæra,
sem með slikum búi. Allar múg-
hreyfingar gundvallast, þegar
dýpra er skoðað, á slfkum hug-
myndum. — Hina stefnuna setur
| Cohn i samband við imyndunina
um algert réttlæti, algeran jöfnuð.
Þar svifur ýfir vötnum hugmyndin
um þúsundararikið, þar sem allir
séu eins, The Egalitarian Millenn-
ium.Svo fögur sem hugsjónin virö-
ist vera er skuggi hennar sá,að
„hinn sanni réttur” „hið sanna
snið” er stakkur sem öllum skal
skorinn. Vilji einhver ekki eða geti
einhver ekki sætt sig við forskrift-
ina, hlýtur sá eða sú að hverfa út i
myrkrið fyrir utan, innan múranna
er aðeins rúm fyrir rétttrúaöa, þá
sem i engu vikja frá þvi sem eitt er
satt og rétt, við hinum blasir for-
dæming og útrýming. Enn i dag,
segir Cohn,eru framin ódæði I nafni
hinnar göfugu hugsjónar jafn-
réttisins, þegar það er túlkaö á
þann veg, að ein kenning sé rétt,
ein hegðun sjálfsögð. Cohn á sér
lika þann draum, að æskan geti á
grundvelli reynslu horfinna
kynslóða forðast viti fortiðarinnar,
vikið fullkomnunarhugsýnunum til
hliðar án þess að hafna hinni sönnu
leit aö þvi,sem betra sé og göfugra.
Siðasta ritið, sem hér skal gert aö
umræðuefni, rit Charles A Reichs,
A leið til nýrrar veraldar, The
Greening of America kom út fyrir
rúmu ári og greinir fyrst og fremst
frá baráttu hinna ungu fyrir bætt-
um heimi. Lifsgildi ofar efnahager
grunntónn bókarinnar. Höfundur
gerir efninu skil á þann hátt, að
hann ræðir það sem hann kallar
þrenns konar meðvitund á Vestur-
löndum frá þvi á 19. öld. Meðvitund
I var sú er Vesturlandabúar eign-
uðust i byrjun 19. aldar og þróaðist
öldina út. Sú meðvitund byggðist á
óbifandi trú á auðmagni, einka^
framtaki, siðrænu hreinlifi, er
skapaði harða og miskunnarlausa
réttlætiskennd. Það er mannsins að
vera sterkur i einsemd sinni. Þá
getur hann lika með óbifandi
vinnukergju orðið auðugur og vold-
ugur. Hinn fátæki á við engan að
sakast nema sjálfan sig. Eymd
hans og niðurlæging vitnar gegn
honum. Þrekleysi og ódugnaöur
eru sjálfskaparviti.
Meðvitund Ukom fram á Vestur-
löndum eftir kreppuna miklu og
hefur haldizt allt fram á þennan
dag, verið i mörgum rikjum
Vesturlanda að færast meira og
meira i aukana. Þetta er meðvit-
und þjóðarbúsins eða mætti
kannski segja þjóðarheimilisins.
Rikið og stjórnvöldin eiga aö hafa
hönd i bagga með framvindunni.
Meö þvi einu móti er hægt að
tryggja það, að allir séu saddir og
sælir og neyzlan fari vaxandi með
hverju árinu.
Meðvitund Iller nú sem óðast að
brjótast fram á Vesturlöndum.
Hennar er ekki að skapa auð og
velsæld heldur gefa lffinu gildi. Til-
gang og merkingu vantar. Unaður
og hamingja eru ekki óháð og sjálf-
stæö hugtök. Þau eru ekki eigin
uppsprettur sjálfra sin. Þau stafa
af, þau koma frá. Og það sem þau
stafa af og koma frá er framlag,
„vinna Drottins veröld til þarfa”. 1
harmiþrungnum huga æskufólks
sér Charles Reich nýja von mann-
kyni öllu.
III
Ég hef á þessum sérstæða degi I
lifi þinu, nemandi minn, sem héöan
brautskráist i dag, vakið athygli
þina á fræðum og fróðleik, sem
urðu mér sérstök ihugunarefni á
liðnum vetri. Ég hef gert þaö ekki
sizt fyrir þá sök, að þau fhugunar-
efni lúta aö hinum miklu vonum
sem við ykkur, hina ungu eru
bundnar, að þið munið fús til að
bæta og fegra. — thugunarefnið
æskaog samtiðgefa lika til kynna,
aö þaö er ekki fullkomið þjóðfélag,
fullkomin veröld sembiðurykkar. A
jörðu er ekkert fullkomið. Losið
ykkur fyrst við þá imyndun, sé hún
ykkar. Sumir segja þó, aö margt
bendi til bjartari tima. Til marks
um það eru eftirfarandi fullyrðing-
ar. „1 upphafi 20. aldarinnar sner-
ist öll hugsun manna um sælu og
unað, um miðbik 20. aldar var
þörfin voldugust að búa yfir mætti
og styrk, nú er þráin heitust að lifið
öðlist tilgang og merking”.
A þessu ári eru 90 ár liöin frá
upphafi samvinnuhreyfingarinnar
á tslandi og 70 ár frá stofnun heild-
arsamtaka samvinnumanna. Birta
og vorhugur einkenndu i upphafi þá
félagsmálahreyfingu, sem þessi
skóli er reistur og rekinn af.
Það er æskunnar aö varðveita
birtu og vorhug. Það er hennar að
umskapa og endurskapa.
Sagt er,að enskt útgáfufyrirtæki
hafi eitt sinn heitið verðlaunum
fyrir bezta skilgreiningu á hugtak-
inu „vinur”. Þúsundir svara bár-
ust, en skilgreiningin sem hlaut
fyrstu verðlaun var á þessa leið:
„Vinur er sá, sem gripur inn i lif
manneskju um leið og veröld henn-
ar hrynur”.
Vináttu þinnar er viöa þörf.
Krafta þinna og kunnáttu biða ótal
verkefni.
Megi birta vors fylgja ykkur inn i
gróandi sumar. Góði Guð blessi
ykkur, börnin min.
Samvinnuskólanum Bifröst er
slitið.
Guðmundur Sveinsson
Bifröst