Tíminn - 28.05.1972, Side 18
18
TÍMINN
Sunnudagur 28. mai. 1972.
ÞORSTEINN MATTHÍASSON
Þetta var bara botnlangakast
Stefán Pálsson
„Mönnunum munar,
annað hvort a ftur á bak,
ellegar nokkuð á leið."
Það er sagt, að enginn geti lifað
ævi sina oftar en einu sinni, og
sjálfsagt er það svo, i eiginlegri
merkingu þeirra orða. En þó
finnst mér, þegar ég sit hér and-
spænis góðkunningja minum frá
löngu liðnum dögum, Stefáni
Pálssyni frá Viðidalsá i Stein-
grimsfirði, að þær leifturmyndir,
sem bregður fyrir frá glöðum
æskudögum, verði örstutta stund
skynjanlegur, nýliðinn veruleiki.
Þá bjuggu á Viðidalsá foreldrar
Stefáns, Þorsteinsina Brynjólfs-
dóttir og Páll Gislason. Þar var
rausnarlega setinn góðbónda-
garður og gott að njóta þar gisti-
vináttu. Mannvænlegur systkina-
hópur var fús að bjóða til fagnað-
ar. Þá hló i heiði hin sama sól,
sem nú er gengin i Vesturveg.
Stefán var lengi heima á búi
foreldra sinna, ensiðustu tólf árin
hefur hann verið bóndi á Hnit-
björgum, nýbýli, sem Kristin
systir hans og Ingólfur Lárusson,
maður hennar, byggðu úr
Viðidalsárlandi.
Kona Stefáns er Fanney Páls-
dóttir, ættuð að austan og þau
eiga eina dóttur, tólf ára gamla.
Það er viðar en á einum stað,
sem gömul höfuðból mega muna
sinn fifil fegri en hann nú er. Til
þess liggja margar ástæður og
margvislegar, eftir þvi hver i hlut
á. En enginn má sköpum renna,
var forn trú þjóðarinnar og ef-
laust má i sumum tilfellum finna
henni samsvörun i veruleikanum.
Það hefur sjálfsagt ekki verið
ætlun þeirra Viðidalsárbræðra að
gefa upp búskap sinn fyrr en
starfsævinni væri að mestu lokið,
en hvorugur þeirra gengur nú
heill til skógar, og þegar svo er
högum háttað verður búskapur
litt viðráðanlegur eigi þar öllu að
vera vel til skila haldið, enda þótt
tækni i vinnubrögðum geri margt
auðveldara en áður var.
Ég hefði ekkert fremur kosið en
halda áfram búskap heima á
Hnitbjörgum, en þegar það sýnd-
ist ekki lengur fært, var ekki ann-
arra skárra skota völ, en selja
jörðina og leita eftir einhverjum
auðveldari atvinnuháttum,
hvernig sem úr þvi kann að ráð-
ast. Það veit vist enginn sitt
skapadægur fyrir fram.
En þau ár, sem við höfum búið
á Hnitbjörgum hefur okkur vegn-
að vel. Búskapur foreldra minna
var alla tið góður, svo að ég hef
frá bernsku til þessa dags, haft
framfæri mitt af ávöxtun jarðar-
gróðurs.
Þótt ekki sé nema rúmlega hálf
öld siðan ég var hálfvaxinn
drengur heima á Viðidalsá, eru
timarnir svo breyttir, að ungt fólk
trúir þvi naumast, þegar maður
segir frá lifsháttum þess tima, að
sú frásögn sé sannleikanum sam-
kvæm og eigi sér stoð i veru-
leikanum.
Eitt atvik frá æskuárunum er
mér öðrum minnisstæðara og það
sýnir vel hver stökkbreyting er á
orðin.
Arið 1918 er vafalaust flestum
minnisstætt, sem þá voru komnir
svo til vits og ára,að þeirfylgdust
með lifsframvindunni. — 1 byrjun
ársins, þann 6. janúar fylltist
Húnaflói af hafis, sem fljótlega
fraus saman, svo ganga mátti
allar venjulegar bátaleiðir. Um
haustið kom svo spánska veikin,
mannskæð drepsótt, upp i
Reykjavik, og Kötlugjá i Mýr-
dalsjökli gaus eldi og eimyrju yfir
landið.
Þennan vetur, á Þorláksmessu,
er gestkomandi hjá okkur á Viði-
dalsá, Þuriður Guðmundsdóttir,
húsfreyja i Naustavik, og með
henni dóttir hennar á svipuðum
aldri og ég. Þegar liða fór á dag-
inn, var veður ágætt.og ég fór út á
flóann til að leika mér á skautum,
eins og krökkum var titt i þá
daga og kom ekki heim i bæ fyrr
en i ljósaskiptum. Rétt þegar ég
er búinn að taka af mér útifötin fæ
ég óþolandi kvalir i kviðarholið,
svo ég má ekki af mér bera.
Okkar ágæti læknir, Magnús
Pétursson, var sóttur til Hólma-
vikur. Hann vill ekki á þessu stigi
gefa ákveðinn úrskurð um það,
hvað að muni vera og lætur þó
einhver meðöl, sem munu hafa
átt að lina þjáningar minar, þó að
litlu gagni kæmu, þvi að ég lá sár-
þjáður tvo næstu sólarhringa. Þá
gefur læknirinn þann úrskurð,að
ég muni vera með botnlanga-
bólgu.
Ég ligg svo áfram heima fram
yfir áramót og er mjög illa hald-
inn, verður ekki annað sagt en að
þetta varð heldur döpur jólahelgi,
enda þótt foreldrar og systkini
gerðu sitt til að létta mér lifið.
Þegar liðið var fram um hátið-
ar, fór heldur að brá af mér og
kemur lækninum þá til hugar að
skera mig upp. Hann hafði sam-
band við Matthias Einarsson,
þjóðkunnan skurðlækni i Reykja-
vik um þetta,og var ég svo fluttur
inn á Hólmavik og lagður þar á
sjúkraskýlið. — Ekki varð þó af
þvi,að ég væri skorinn og munu
læknarnir hafa haft samráð um
það. A sjúkraskýlinu lá ég svo i
þrjár vikur og var hlynnt að mér
eftir föngum.
Hjúkrunarkona var Sigriður
Jónsdóttir, en þjónustustúlka og
til aðstoðar á læknisheimilinu,
Kristbjörg Torfadóttir frá Aspar-
vik. Á sjúkrahúsinu voru með
mér tveir Bjarnfirðingar, Bjarni
Jónsson, bóndi á Skarði og Elias
Bjarnason frá Klúku. Bjarni var
mér sérstaklega góður, og eftir að
ég var kominn heim og hann
sennilega lika, sendi hann mér
ýmiss konar dýr: hesta, kindur,
fugla o.fl., haglega skorin úr
birki. Þessi leikföng átti ég lengi
og hafði af þeim mikla ánægju.
Ég er nú fluttur heim af sjúkra-
skýlinu, er þá orðinn þrauta-
minni, en geng i hálfgerðum
keng. Fer þessu fram um hrið, en
þá er afráðið að fara með mig til
Reykjavikur. Skipaferðir voru þá
strjálar, en um aðrar samgöngur
var ekki að ræða. Það var þvi
komið fram i byrjun marz, þegar
loksins féll ferð með Sterling.
Faðir minn fór með mér og vor-
um við viku á leiðinni frá Hólma-
vik til Reykjavikur.
Þegar þangað kemur, er ég
fluttur á Landakotsspitala og fá-
um dögum seinna skáru þeir mig
upp, Matthias Einarsson og Hall-
dór Hansen.
F'aðir minn dvaldist i Reykja-
vik þangað til ég var svo hress
orðinn, að fullvist var talið,að að-
gerð þessi yrði mér ekki að aldur-
tila.
Ýmislegt man ég frá veru
minni þarna, þvi að allt,sem fyrir
augu bar var nýstárlegt fyrir
mig.
Aldrei fyrr hafði ég séð ein-
kennisbúnar nunnur og varð mér
ætið starsýnt á þær, þegar þær
voru á stofugangi. Sú, sem eink-
um annaðist mig, var kölluð syst-
ir Balbina. Ýmsir siðir þeirra
komu mér ókunnuglega fyrir
sjónir, t.d. hvernig þær krupu og
hófu bænalestur við ýmis tæki-
færi.
Systir Balbina mun seinna hafa
hjúkrað a.m.k. þrem systkinum
minum.
Minnisstæðast er mér þó, þegar
Guðmundur Magnússon, prófess-
or kom á stofugang til sinna
sjúklinga og með honum kandi-
datar læknaskólans. Hann var
virðulegur maður og öllum aug-
ljóst, jafnvel ellefu ára dreng, að
nemendurnir litu upp til hans.
Á sjúkrahúsinu lá ég i fimm
vikur. Skurðurinn hafðist heldur
illa við i fyrstu, mest sökum þess
að igerð var komin i botnlangann.
Um páskana var ég orðinn ról-
fær og þá drifu nunnurnar mig i
kirkju. Það var hátiðleg stund
fyrir sveitadreng, sem ekkert
hafði séð þvi likt,sem þarna fór
fram. Kirkjuskrautið og hátið-
leiki athafnarinnar heillaði mig.
Eftir fimm vikna dvöl á
spitalanum fór ég heim á Lauga-
veg 20 til Kristinar Sigurðardótt-
ur, kaupkonu,og hjá henni var ég i
þrjár vikur. Á þvi timabili var
sumardagurinn fyrsti. Þá horfði
ég á viðavangshlaupið, auðvitað
mér til mikillar ánægju, þvi flest
það, sem fyrir augu og eyru bar
var nýtt og stórt i sniðum fyrir
mér.
En nú var farið að vora, ég
orðinn hress^og mig langaði heim,
þá voru það ferðirnar, þær voru i
þá daga heldur strjálli en nú er,
ekki fyrir hendi,þegar hver kaus.
Um þetta leyti var svo haldinn
aðalfundur Sambands islenzkra
samvinnufél.. A þann fund kom
Jón Ólafsson kaupfélagsstjóri i
Króksfjarðarnesi. Hann var góð-
vinur foreldra minna og faðir
minn hafði einhvernveginn náð
sambandi við hann og beðið hann
að taka mig með sér vestur.
Við fórum svo með Suðurland-
inu i Borgarnes, en þar átti Jón
geymda hesta sina, þá, sem hann
hafði komið á að vestan. Hann
hafði þó aðeins hesta handa sjálf-
um sér og varð þvi að fá að láni
hest handa mér.
Frá ferðalaginu vestur i Króks-
fjarðarnes man ég ekkert sér-
stakt að segja, annað en það að
Jón hafði lagt drög fyrir, að komið
væri með hesta á móti okkur, og
mættum við manni þeim á Svina-
dal. Þar var mér fenginn rauður
klár hinn mesti stólpagripur, sem
kallaður var Drellir.
I Króksfjarðarnesi var ég einn
eða tvo daga, þá var Bjarni Jóns-
son frá Gróustöðum fenginn til að
flytja mig norður yfir Tunguheiði
að Tröllatungu. Þar bjuggu þá
rausnarbúi Jón Jónsson og Hall-
dóra kona hans. Létu þau flytja
mig heim að Viðidalsá.
Þessi sjúkleiki minn, sem i
byrjun var aðeins, það sem nú er
kallað botnlangakast, var þá bú-
inn að taka nokkuð á fimmta
mánuð.
Þetta sýnir hinn geysilega mun,
sem orðinn er á lifsháttum fólks-
ins. Nú tekur það aðeins nokkra
klukkutima að koma sjúklingi á
sjúkrahús, gildir næstum sama,
hvar hann er búsettur á landinu.
Þessi mikli aðstöðumunur
fólksins og aukna hagræði frá þvi,
sem áður var, sýnist að mætti
verða til þess,að það yndi betur
hag sinum á heimaslóðum. Þessu
er þó mjög á annan veg farið. í
sumum héruðum er fólksfæð orð-
in slik, að til vandræða horfir fyr-
ir þá, sem eftir sitja. En á þeim
áratug, sem þetta atvik, sem ég
hef sagt hér frá, henti mig, held
ég að byggðaflutningur hafi verið
mjög fjarri hugsun þess fólks,
sem búsett var i minni sveit.
Þennan vetur, 1918, var mann-
margt heima á Viðidalsá. Syst-
kini min voru mörg á bernsku-
skeiði, önnur að komast á ung-
lingsár. Þar var starfandi skóli og
var kennarinn Daniel Ólafsson,
sem seinna bjó i Tröllatungu.
Eitthvað var af aðkomukrökkum,
sem dvaldi þar heima og naut
kennslunnar. Daniel sá að ein-
hverju leyti um gripahirðingu
fyrir föður minn, meðan hann var
i ferðalaginu og dvaldi fyrir sunn-
an, til þess að fylgjast með þvi,
hvort ég hyrfi að jarðlifskortinu.
Sjálfsagt hefur honum fundizt það
skipta nokkru máli.
Á Viðidalsá var alltaf margt
fólk 14-15 manns i heimili. Jörðin
er fólksfrek, sérstaklega um hey-
skapartimann, þvi slægjulönd
liggja fjarri. Venjulega var legið
við tjald allan engjasláttinn, og
bundið heim vota-band hvern dag
vikunnar, sem fært var veðurs
vegna. Oftast 8-9 hross undir reið-
ing.
Þetta, sem ég hef minnzt hér á,
er kannske tæplega i frásögu fær
andi, ef á það er litið sem eitt ein-
angrað atvik. En þau voru mörg
þessu lik á þeim tima og alltof oft
höfðu þau ekki svo farsælan endi
sem hér varð.
Þetta er bara botnlangakast,
segir fólk nú á timum, og sem
betur fer þurfa fæstir að hafa af
þvi áhyggjur. En það var ekkert
baraá þvi herrans ári 1918, þegar
það eitt, að koma mér i sjúkra-
rúmið á spitalanum tók vikutima
eða vel það.
ARKITEKT EÐA BYGGINGAFRÆÐINGUR
0G TEIKNIKENNAR! óskast til starfa
Opinber stofnun óskar eftir að ráða til sin
nú þegar eftirtalda starfsmenn til starfa á
teiknistofu:
Arkitekt eða byggingafræðing.
Tæknieiknara.
Laun og kjör samkvæmt kjarasamningum
starfsmanna rikisins.
Nauðsynlegt er, að viðkomandi starfs-
menn hefji störf sem allra fyrst.
Þeir, er óska eftir frekari upplýsingum
um störf þessi, leggi nöfn sin og heimilis-
föng inn á afgreiðslu blaðsins innan tiu
daga, merkt ,,Tæknistörf”.
Þ.M.