Tíminn - 30.05.1972, Blaðsíða 10

1Q
TÍMINN
Þriðjudagur 30. mai 1972.
Ég nenni ekki að leita ártala i
sambandi við þá kenningu, að
matvælavopn mannkynsins lægi I
hafdjúpunum. Þar átti að ala upp
hvali og svif, fjöTga fískum og
byggja heimkynni. Nú er skipt
um svið. Varla sést svo blaö, að
ekki sé talað um höfin sem einn
alheimsspítala, og um suma
parta þeirra virðist það eitt eftir
að veita þeim nábjargirnar. Hér
þarf ekki að sökum að spyrja, þvi
að þótt náttúran eigi til aö sóða
sig út og hafi getað bætt fyrir það
sjálf, er henni fyrirmunað að
verjast þeirri eitrun, sem dælu-
kerfi stórveranna skyrpir frá sér.
Heyerdahl hugöist mundu sigla
um blikandi haf, en sá á ólik-
legustu stöðum olíu- og tjöru-
flekki og er ekki vitað, hvort þau
útskít öll voru af mannavöldum.
Sé aðeins eitt dæmi athugað má
benda á hinar óvirkjuöu ollulindir
I Johnston Creek i Alaska, en þar
eru tugir slikra brunna (seep)
sem hafa fleytt oliu úr sér svo
skiptir millj. tonna samantalið á
hinni jarösögulegu tiö. Sama
hefir gerzt á ýmsum nærliggjandi
stöðum, t.d. Robinson Mountain,
Umiat o.v. Mr. Irven F. Palmer
jr. segir frá þvl ifræöiriti.hvernig
vötn og rennsli þarna beri oliu-
tauma og tjöruklepra til hafs, og
segirjafnframtiaö aldrei á hinum
fengsælu vatnasvæðum hafi
fundizt sjúkur fiskur. Sama sé að
segja um hreysti landdýranna.
Náttúruunnendum getur ekki
leynzt, hvernig flókin verndaröfl
hennar viöhalda hinu líffræöilega
jafnvægi, eins og sannazt hefir
þarna á norðurslóðum, né fteldur,
hvernig llf og gróður byggir hvort
annað upp, en þvi hefi ég minnzt á
þennan verndarkraft nú, að ég vil
itreka hvillkur vitaösgjafi þurr-
lendiö er, og aö ollan verður fyrst
drepandi eftir að hún hefur orðiö
fyrir Ihlutun og gusugangi
mannsins. Samt eru um þaö ráöa-
geröir að setja olluhreinsunarstöö
inn við Sund, og má vera að eitt-
hvað kunni að bjáta á um himin-
blámann þar, ef slys eiga eftir að
ske, svo sem sagnir fara af á betri
og rýmri leiðum.
Það er ekki til að undrast yfir,
þótt framtakssamir menn sækist
eftir stórbrotnum verkefnum, e n
það þarf llka hugrekki til að meta
vandkvæöin og viö höfum vissu-
lega ýmislegt I að horfa. Hafiö er
að gefa sig og landiö að blása upp,
aö sögn. Sumariö eftir aö Hekla
gaus siöast kom ég að hrauninu,
sem þá myndaöist. Umhverfis
þaö svæði var svæðiö sundurflett
eftir bila og mannaferöir höfðu
troðiö jöröina, svo niöur I auön, að
hvegi sást stingandi strá. Fast
upp við kolsvarta, þverhnipta
hraunkambana, þar sem sparkiö
hafði ekki náö til, var örmjó
ræma grasi vafin og jafnvel
blómum skrýdd, en hið efra
bjöstu við fagurgræn beitilönd og
niðri I Þjórsárdal leita ég augum
það, sem ég haföi aldrei séð áður,
krækiberjalyngiö spennti langa
lóörétta fingur upp úr vikur-
hulunni. Eftir aö hafa séð hvernig
gróandinn þarna var að sigra
hinn svarta dauöa, varð mér enn
ljósar hvlllkt búfjárland Island
Undaneldisnaut, sem ársgamalt vóg 565 kg.
t.d. Bandarikjamönnum i koll,
þvi a.m.k. 13 þjóðir banna inn-
flutning á þess háttar kjöti og eru
Sviar, V-Þjóðverjar, Frakkar og
Italir þar i fararbroddi, en þassar
þjóðir kaupa bandariskt nauta-
kjöt i stórum stil. Islenzka
gróðurmoldin þarf ekki að láta-
hormóna endurbæta áhrif sln.
Samskipti gripa og jarðar munu i
hendi bóndans viðhalda henni
sem heilsulind, meðan enn gefst
hlé lil að verjast stóriðjunni, sem
draumarnir snúast um, en sem er
i bland mannkynsins bölvun og
kviði.
Ég ætla að enda þessar llnur
með þvi að vitna til mjólkurmála,
sem eru umræðuefninu skyld.
Það er ekki hlaupið að þvi að
koma I mjólkurstöð, sem fram-
leiöir beztu mjðlk I heimi, en það
hefi ég tvisvar á æfinni gert, þ.e.
Fraser Valley Milk Producers
Association. Hið fyrra sinn
skömmu eftir að landbúnaðar-
ráðherra Rússa, ásamt föruneyti
var þar og fékk teikningar af
húsum og kerfi sér til glöggvunar.
er, þótt mér sé enn óljóst hvernig
auðnarmelarnir við Reykjavlk
geta varizt gróðri.
Þaö hefir tekið tfmann sinn aö
fá leyfi fyrir holdanautarækt hér-
lendis. Þótt varkárni okkar bú-
vísindamanna sé afsakanleg, er
vont aö skilja hana, og enn sfður
einstrengingsháttinn, sem við-
hafður er, þegar takið loks er
linað. Samt ber að þakka þaö,
sem gert var, og blða átekta.
Furöulegt þykir, að tilraunir á
að gera með aöeins eitt nautakyn,
ekki sizt vegna þess, aö Páll
Sigurbjörnsson ráöunautur o.fl.
hafa rökstutt fyrir þingnefnd ný
sjónarmið, eftir því sem hann
segir I ágætri Tímagrein 15.marz
s.l. En viö urðum snemma
hræddir, einnig fyrir aðra.
Þannig var það 1942, að land-
búnaöardeild háskólans I Minne-
sota, undir umsjón dr. Wilkins og
I samráði við prófessorana
Matthias Thorfinson og Skula
Rutford, skrifaði isl. stofnun og
bað um hrútasæði vegna tilrauna
með sauðfé. Einn nemandi
skólans frá þessum tima sagöi
mér I sept. sl. að þessu bréfi hefði
aldrei verið svaraö.
Vlst geta sjúkdómar borizt með
sæði, en þeir eru misnæmir og
skulu ekki nefndir hér, enda kann
ég illa við aö kveða að þeim, hvaö
þá stafa án orðabókar. Af afspurn
þekkjum við gin- og klaufaveiki,
Bangs sjúkdóminn o.fl. Erl.
fræöimönnum eru hætturnar
kunnar, en með þrotlausum til-
FALLEGAR
kristalsvörur
FALLEGAR
trévörur
ÚRVALSVÖRUR
á verði fyrir alla
Litið inn
Skólavörðustig 16, Simi 13111
raunum og samstarfi hafa
áunnizt ómetanlegar niðurstööur,
sem Islendingar hefðu getað lagt
til hávisindalegan skerf fyrir til-
stilli ótitlaðs bónda. Það vakti
heimsathygli þegar vlsindamenn
I Canada Department of
Agriculture’s Animal Diseases
Research Institute I Quebec
sendu, 19. marz 1970, frjógvuð
gyltuegg til Weybridge I Englandi
sem grædd voru I gyltu á vegum
Central Veterinary Laboratori,
sem er I umsjá enska
landbúnaðarráðuneytisins. Að
baki þessa undirbúnings eru
menn á mörgum stöðum, með
marga titla og mikla frægð, sem
enn óx, þegar þrlr fullburöa grlsir
fæddust. En löngu áður, hafði
skarpvitur bóndi, Magnús á
Blikastöðum, dregið úr dauða-
dæmdri skozkri kú bolakálf, sem
var sama og að flytja inn lifandi
grip. Þótt þetta naut gæti aldrei
lasnazt né áfkomendur þess,
megnaði ekki sú staðreynd aö lina
freöiö I nei-öldinni hér á landi.
Bændur I Kanada, eyða árlega
þúsundum dollara fyrir nautgripi
fra’ Evrópu, en eggjafærslan
minnkar kostnað og sjúkdóma
hættu. Þessi aðferð, sem einnig
gildir um nautgripi, ryður sér
injög til rúms og hafa háskólarnir
átt þar stóran þátt. Samstarfi
University of Illinois og
MacDonald College in Quebec er
viðbrugðið. (skýrsla I okt. 1971).
Ég hef aðeins Seð myndir af
þessum frægu grlsum, en til þess
að koma ekki úr sömu átt og Páll
Sigurbjörnsson, ætla ég aö vitna
til Langleystöðvarinnar I
Kanada. Þar áá ég 1969 tvo
franskættaða bolakálfa af
Charolaiskyni, innflutta frá Sviss.
Þá var taliö, að þetta væri bezta
kyniö, en þarna er ekkert
„kjarnavinarfélag” sem fast -
setur, að eitt kyn sé agætt en
önnur óhæf, án rannsókna. Ég
kom þarna aftur 1971 og þá voru
þar nýir bolar frá Sviss, þar á
meðal tarfur af Simmentalkyni,
talinn svo ágætur, aö sæðis-
skammtur úr honum er seldur á
15 dollara, en sæði úr lakari
kynjum fer niöur I tvo dollara. Ég
sá afkvæmi þessa bola I saman-
burði við önnur, og var á þeim
talsverður sjónarmunur.
Ekki var Galloway þarna mikils
metiö, en talið vel ræktað kyn og I
áliti t.d. á Bretlandseyjum, en
þeirra reynsla var slæm, þvi að
gripirnir voru alltof seinþroska
og afurðáli’tlír. Ég fékk skýrslu|
um kjötsýningu af hálf-
blendingum, sem sýndi afurða-
stig fyrir hin einstöku kyn. Nær
helmingur sýningarinnar, 26 stk.
var af Charolais, sem hlaut aö
meðaltali 2,5 (yield grade) og
enginn skrokkur annarra kynja,
samtals 27stk. náði þvi meöaltali.
Næst kom Angus og Hereford
meö 3,2 en lestina rak Shorthorn
meö 4,1. Talan 5 var sett sem lág-
mark (least desirable) Aðra
skýrslu sá ég um fituprófun, en
fita telst óheppileg. Var um að
ræða 52 hálfblendinga. Fjórtán
Charolais fengu stigatöluna 34,
þrettán Angusar fengu 54, tiu
Hereford 48 , sex Shorthorn 49 og
níu Simmental fengu 32, og var
það besta hlutfalliö. Þá var
Charolais fært það til gildis, hve
buröur væri léttur. Sennilega er
það afleiöing ranns’ókna og
skýrslugerða, að hvergi brá
Galloway fyrir, og sá ég þó nauta-
hjarðir m.a. I Texas nyrzt I
Bandarikjunum og viða I B.C. i
Kanada.
Upp til fjalla I 2000 feta hæð
skammt frá Williams Lake eru
holdanautabændur með sto'rar
hjarðir, og það sem ég sá af hag-
lendi I sept. s.l. virtist mér ótrú-
lega lélegt. Asetningsnautin
ganga úti allt árið, og ef þau geta
ekki krafsað niður úr fönn og
áfreða, er heyi kastað til þeirra úr
flugvélum. I vetur voru harðindi i
B.C., svo að vegir voru I kafi,
ising braut skógartré og skaðar
urðu á raflinunni, sem liggur eftir
endilöngu landinu norðan frá
Bennett Dam og hér yrði senni-
lega kolluð „hundur að sunnan”.
Þrátt fyrir erfiðan vetur gekk allt
vel, en síðustu fréttir til min eru
dags. 4. apr.
Það sé fjarri mér að telja mig
vita betur en okkar ábyrgu menn,
og ég vona, að enginn láti sér þaö
til hugar koma. Þeir eru fjárvana
og kannske ekki nógu tann-
hvassir, þótt illa sé þvi trúandi
um Pál I Gunnarsholti, en svo er
vísindunum fyrir aö þakka, að
okkar gömlu slys eru ekki
málefnaleg lengur. Satt að segja
datt mér I hug, þegar ég I
Kamloops, frétti, að þar væri
upprunastaöur regnboga-
silungsins, að Skúli á Laxalóni
heföi orðið að smygla honum
vegna þverúöar hér. Forvitni min
I þessu falli er i samræmi við
innræti smalans, sem fylgt hefir
mér alla tið. Þessari forvitni hefi
ég að nokkru leyti getað svalað
vegna ánægjulegrar fyrirgreiöslu
og kynningaferða, sem fyrir
annarra tilstilli eru einsdæmi.
Athuganirnar hafa sannfært
mig um, að rannsaka þurfi.hvaða
tegundir muni falla bezt að okkar
staðháttum, og „áhættan” er hin
sama, hvort sem prófaðar eru
fleiri en ein gripategund. I
Tlmagrein 4.mai 1971 ræddi ég
um þessa nýju búgrein, og þótt
ástæða væri til endurtekninga,
skal það ekki gert. Úr þvl aö
sklman er komin, þótt rifan sé
þröng, mun starfssviðið vlkka aö
sjálfu sér, þegar fram liða
stundir. tsland með sínar
víðáttur, grasauðgi og sumar-
björtu gróskunætur eru
þjóðarinnar Superstar. Sumir
kjötframleiðendur telja sig þurfa
að spreka sinni framl. til með
hormónagjöf. Þetta hefir komiö
Þarna er mjólkin ekki metin eftir
fitu, eins og hér, heldur hreinlæti
og koma bændur yfirleitt með
mjólk, sem er margfalt betri en
sölulögin ákveða. Ég veitti þvl
eftirtekt að neyzlumjólkin er 2%
feit og virðist það regla I Norður-
Amerlku. Þetta er gert skv. áliti
heilbrigðisyfirvalda.sem þekkt er
hér af upplýsingum próf.
Sigurðar Samúelssonar. Þessari
afgangsfitu er m.a. og raunar
fullunnu smjöri breytt I smjörollu
og gefið hjálparstofnunum, þvi
að þótt fólk á ýmsum stöðum
kunni ekki að neyta smjörs, fellur
til ýmislegt nasl, sem það getur
bleytt I ollu.
Ef lagt yrði i þann kostnað hér
að mæta þörfum neytenda og
hafa á boðstólum fitutempraða
mjólk, myndaðist „verðlaust
úrfall, og þar með hefi ég opnað
mjólkurmálunum leið inn I þessi
skrif. Mikil alúð hefir verið lögð I
það, einnig hér, að framleiða
kálfafóður, sem gæti komið I stað
hins fyrsta eldis. Ég hefi ekki
þekkingu á þvl, en við uppeldi
kálfa, t.d. hálfblendinga,sem ekki
mega ganga undir kúnum, er
mjólkurgilt fóður nauðsynlegt.
Nautgripabúskapur hér verður
ekki I upphafinu stór og hann yrði
laus við mikinn gný, en gripum
mun fjölga um leið og ræktun
eykst. Hjarðbúskapur gæti siðar
komiö til, en mörgu búi yrði góö
stoð að eiga á vordögum nokkra
kjilfa, sem gætu tekiö sinn sumar-
vóxt á ræktuðu landi. Ný skýrsla
yfir hálfblendingskálfa af Angus
Charolais-, Hereford- og
Simmentalkyni sýnir svo ótrú-
lega kjötsöfnun, að ég vil ekki
nefna tölur, nema að kynna mér
aðstæðurnar betur, en þótt ekki
væri um að ræöa meira en 600 gr.
á dag, liggur ljós fyrir, hverju úr-
tölurnar hafa áorkað. Það er þó
staöreynd, aö blendingstarfur 486
daga gamall vóg á fæti 472 kg, er
hann var deyddur og innvigtin til
bóndans á fallinu (carcass) var
299 kg. Þess er að geta, að kanda-
dískur sérfræðingur áléit, áö Is
lendingar ættu að kaupa nauta-
sæði frá Sviss.
Ég biðst afsökunar á þvl að
skrifa um mál, sem mér kemur
ekkert víö. Og þó. Þegar snúizt
var við málefnum bræðranna
Runólfs og Páls eins og um
tiktúrur væri að ræða, og aö
framkoma stjórnvalda var dæmi
um það, hvernig ekki á að sinna
framtiöarmálum, snertu vinnu-
brögðin alla þjóðina. Að visu má
telja, að nú væri mál aö þegja
fyrst haugurinn er rofinn, en til
þess eru vitin að varast þau, og
hver veit nema slðar meir komi
fram valdhafar, sem eru tilbúnir
að blindlakka fyrir skilningar-
vitin, ef þeir fengju frið til þess?
Það þarf ekki karlmennsku til að
kvitta fyrir kaupi, en það þarf
manndáð til að vinna fyrir þvl.
Friðrik Þorvaldsson.