Tíminn - 09.07.1972, Blaðsíða 10

10
TÍMINN
Sunnudagur 9. júli 1972
Menn 09 máUfni
Fyrsta ár vinstri stjórnarinnar
Myndun vinstri
stjórnar
I þessari viku er liðiö ár siðan
núverandi rikisstjórn kom til
valda. Af þvi tilefni er ekki úr
vegi að staldra örlitið við og lita
yfir farinn veg.
Þingkosningarnar 13. júni urðu
að þvi leyti sögulegustu kosning-
ar hérlendis siöan '1918 að þá beið
rikisstjórn, sem studdist við
starfhæfan þingmeirihluta, svo
mikinn ósigur, að andstæðingar
hennar gátu myndað meirihluta-
stjórn. Slikt hafði aldrei áöur
gerztá þessu timabili. Bezt má af
þessu ráða, hve þreytt þjóðin var
orðin á stefnu og störfum ,,við-
reisnarstjórnarinnar”.
A flokksþingi Framsóknar-
manna, sem haldið var i april-
mánuði 1971, var m.a. mörkuð sú
stefna, að „Framsóknarflokkur-
inn mun á komandi kjörtimabili
vinna að þvi að móta sameigin-
legt stjórnmálaafl allra þeirra,
sem aðhyllast hugsjónir jafnaöar,
samvinu og lýðræðis”. Þetta
þýddi, aö Framsóknarflokkurinn
myndi að kosningum loknum, ef
mögulegt yrði, beita sér fyrir
stjórnarsamvinnu ihaldsand-
stæðinga og i framhaldi af þvi
traustara samstarfi þeirra. Þetta
var i samræmi við þá stefnu
Framsóknarflokksins frá upphafi
að hafa forustu um samstarf
Ihaldsandstk og taka þvi aöeins
þátt i samstarfi við ihaldsmenn,
að ósamlyndi og klofningur
hindraði vinstra samstarf, eins og
var á dögum Kommúnistaflokks-
ins. 1 samræmi viö þessa yfir-
lýsingu flokksþingsins, og allt
fyrra starf og stefnu Framsókn-
arflokksins, beitti hann sér fyrir
þvi, eftir kosningarnar 13. júni
1971, að flokkarnir þrir, sem veriö
höföu I stjórnarandstöðu, mynd-
uðu nýja rikisstjórn. Þetta tókst,
og er ekki á neinn hallaö, þótt
sagt sé, að þar hafi Framsóknar-
flokkurinn haft leiðsögu og milli-
göngu. Það greiddi tvimælalaust
mikið fyrir stjórnarmynduninni,
að Framsóknarflokkurinn haföi
átt frumkvæöi að þvi, að þessir
þrir flokkar gengu til kosninga
með sameiginlega stefnuyfir-
lýsingu i landhelgismálinu.
Að tillögu Samtaka frjálslyndra
og vinstri manna var Alþýðu-
flokknum boðin þátttaka I rikis-
stjórninni, en hann hafnaöi henni.
Eftir stjórnarmyndunina hafði
Framsóknarflokkurinn forustu
um að komið yrði á viðræðum
milli stjórnarflokkanna þriggja
og Alþýðuflokksins um myndun
sameiginlegs stjórnmálaafls,
eins og segir i ályktun flokks-
þingsins. Þær viðræður standa
enn og hljóta að taka sinn tima.
Það væri verulegur ávinningur,
ef Alþýðuflokkurinn gengi til sliks
samstarfs og sliti tengslin við
Sjálfstæðisflokkinn. Enn hefur
forusta hans ekki viljað segja
skilið við Sjálfstæðisflokkinn i
verki, þótt hún geri það i oröi.
Hörmulegur
viðskilnaður
Það hefði mátt ætla, að ekki
yrði erfitt að taka við stjórnar-
taumunum, þegar vinstri stjórnin
kom til valda, þar eð góðæri var I
landinu. Viðskilnaður „viöreisn-
arstjórnarinnar” var samt eins
hörmulegur og hugsazt gat.
Nokkur helztu einkennin voru
þessi:
Miklum verðhækkunum hafði
verið frestað um stundarsakir
með bráðabirgðaverðstöðvun.
Nær allir kaupsamningar voru
lausir, og framundan voru miklar
kaupdeilur, sem hefðu leitt til
stórverkfalla að óbreyttri stjórn-
arstefnu, eins og glöggt má ráða
af reynslu áranna 1968-1970. Elli-
og örorkulaun voru orðin skamm-
arlega litil þvi að hin nýja forusta
Alþýðuflokksins hafði misst allan
áhuga á eflingu almannatrygg-
inga. Ein helzta atvinnugrein
landsmanna, togaraútgerðin,
hafði grotnað niður og þurfti að
endurnýjast aö fullu. Frystihúsin
þurftu einnig stórfelldar endur-
bætur, ef framleiösla þeirra átti
að vera söluhæf á bandariskum
markaði i framtiðinni. Iðnaður-
inn bió við mikla rekstrarfiár-
kreppu. Bændur voru launa-
lægsta stétt landsins. Framlög til
framkvæmda i strjálbýlinu voru
mjög takmörkuð, end fólksflótti
til þéttbýlisstaðanna sivaxandi
Fullkomlega skorti stjórn á fjár
festingarmálum, sem tryggði for-
gangsrétt þeirra framkvæmda,
sem voru mest aökallandi. Ekk-
ert hafði veriö aöhafzt i land-
helgismálinu um 10 ára skeiö
siöan nauöungarsamningarnir
voru gerðir' viö Breta og V-Þjóö-
verja 1961. 1 ínnsta nring neggja
stjórnarflokkanna rikti trúleysi á
islenzkt framtak og atvinnuvegi,
og það helzt talið til bjargar, að
útlendingar fengju hér ódýra raf-
orku til aö koma upp stóriðju.
Þessi áróður studdi mjög að trú-
leysi á landið, sem sést á þvi, að
fleiri tslendingar fluttust héðan
búferlum á árunum 1968-1970 en
nokkru sinni áöur á þessari öld.
Kjörtimabilið 1967-1971 einkennd-
ist af meiri dýrtiðarvexti, stærri
verkföllum og stórfelldara at-
vinnuleysi en dæmi eru um hér-
lendis eða i nálægum löndum eftir
siöari heimsstyrjöldina. ömur-
legri vitnisburð var ekki hægt að
fá um það, að bandalag Sjálf-
stæðisflokksins og Alþýðuflokks-
ins var oröið gjörsamlega
ófært um að stjórna landinu.
Mikilvæg stefnu-
breyting
Það verður ekki annað sagt, en
að á þvi ári, sem liðið er siðan
vinstri stjórnin kom til valda, hafi
orðið stórfelld stefnubreyting.
Þjóðareining hefur náðst um þá
stefnu núverandi stjórnarflokka
að færa fiskveiðilögsöguna út i 50
milur ekki siðar en 1. september
1972 og að segja upp nauðungar-
samningunum frá 1961.
Kappkostaö hefur veriö að kynna
málstað tslendinga i landhelgis-
málinu erlendis og unnið að
samningagerð við Breta og Vest-
ur-Þjóöverja á þann hátt, að það
verður ekki sök tslendinga, ef til
nýs þorskastriðs kemur. t fyrsta
sinn um langt skeið hefur tekizt
að gera viðtæka kjarasamninga
án stórfelldra verkfalla, og það til
lengri tima en áður, en vinnu-
friður er frumskilyrði þess, að
hægt sé að takast á við veröbólg-
una. Samkvæmt þeásum samn-
ingum mun grunnkaup hækka i á-
föngum, en laun hinna lægst laun-
uöu hækka mest, og er þaö veru-
legtspor i þá áttaö gera lifskjörin
jafnari og réttlátari. Laun bænda
i verðlagsgrundvelli búvara hafa
hækkað i samræmi við hina nýju
kjarasamninga Ellilaun og
örorkulaun hafa verið stórhækk-
uð, einkum þó þeirra, sem ekki
hafa aðrar tekjur. Sett hafa verið
lög um aukið orlof og styttan
vinnutima. Þá hefur alþingi sett
lög um stórbætta aðstöðu þess
skólafólks, sem hefur erfiða
námsaöstööu. Gerðar hafa verið
ráðstafanir til að endurnýja
togaraflotann og dreifa hinum
nýju togurum þannig milli
útgerðarstaða, að tilkoma þeirra
mun stórefla jafnvægi i byggö
landsins. Lán til landbúnaðar og
sjávarútvegs hafa verið stórauk-
in og samþykkt lög, sem munu
tryggja iönaðinum stóraukin
rekstrarlán. Framlög rikisins til
verklegra framkvæmda hafa
veriö stórlega aukin, einkum þó
til framkvæmda i strjálbýlinu.
Stefnt er að þvi að ljúka hringvegi
um landið fyrir 1974 og að raf-
væöa öll sveitabýli fyrir þann
tima. Hafizt hefur veriðhandaum
að gera skipulega áætlun um
gróðurvernd landsins, og i nýjum
jarðræktarlögum er i fyrsta sinn
tekinn upp styrkur til hagarækt-
unar. Unnið er aö þvi að ger-
breyta skattakerfinu, og hafa all-
ir helztu nefskattar verið af-
numdir, en þessu starfi er ekki
lokið enn og verður hið nýja
skattakerfi þvi ekki dæmt til fulls
af skattlagningunni i ár. Siðast,
en ekki sizt, skal svo nefna lögin
um framkvæmdastofnun rikisins,
en henni er ætlaö að tryggja for-
gangsrétt þeirra framkvæmda,
sem eru aökallandi, og að tryggja
skipulega og markvissa hagnýt-
ingu fjármagns og vinnuafls, án
þess að gripa til hafta, eins og
gert var af fjárhagsráði Sjálf-
stæðisflokksins og Alþýðuflokks-
ins á árunum 1947 til ’49.
Glíman við
verðbólguna
Hér er hvergi nærri allt taliö,
sem núverandi rikisstjórn hefur
þegar gert eða hafizt handa um.
Envissulega ber þetta merki um
stórhuga stefnu og mikla at-
hafnasemi. Hitt skal svo játað, að
stjórninni hefur enn ekki tekizt að
ná þeim tökum á verðbólgunni,
sem stefnt er að, þ.e. aö draga úr
vexti hennar svo að hún vaxi ekki
hraðar hér en i nágrannalöndun-
um. Þvi var ekki heldur lofað af
núverandi stjórnarflokkum, aö
þetta myndi takast á fyrsta ári
eftir kosningar, heldur var þvert
á móti þráhamrað á þvi fyrir
kosningarnar af öllum núverandi
stjórnarflokkum, að hér hlytu að
veröa miklar verðhækkanir, þeg-
ar veröstöðvuninni lyki. Þetta
stafaði einfaldlega af þvi að
haustið ’70 var það ljóst að þá
þegar þyrfti að gera erfiðar efna-
hagsráðstafanir, og þvi vildu
margir leiðtogar Sjálfstæöis-
flokksins efna til þingkosninga
strax, þvi að óvinsælar ráðstafan-
iryrðu ekki gerðar fyrir kosning-
ar. Þessu hafnaði Alþýðuflokkur-
inn, og að ráði hans var gripið til
hinnar svonefndu verðstöðvunar,
þ.e. að fresta þvi að fást við vand-
ann fram yfir kosningarnar og
láta eins og allt væri i bezta lagi.
Þaö var þó ljóst, að þetta myndi
frekar auka vandann en leysa
hann, enda likti færasti hag-
fræðingur þáverandi stjórnar-
flokka þvi ástandi, sem tæki við
eftir verðstöðvunina, sem hreinni
hrollvekju. Það er þessi hroll-
vekja, eða verðhækkanirnar, sem
verðstöðvun in frestaði, sem
hefur dunið yfir að undanförnu.
Helmingi minni
dýrtíðarvöxtur
Þótt það sé viðurkennt, að
núverandi rikisstjórn hafi enn
ekki náð þeim tökum á efnahags-
málunum, sem stefnt er aö,hefur
henni tekizt að draga stórlega úr
dýrtiðarve»inum frá þvi, sem
var. Þaö sést bezt á eftirfarandi
samanburði:
Þrjú siðustu valdaár fyrrver-
andi rikisstjórnar hækkaði fram-
leiðslukostnaðurinn samkvæmt
framfærsluvisitölunni um 18,6%
til jafnaðar á ári. Hinn 1. janúar
1968 kom til framkvæmda nýr
visitölugrundvöllur, og sam-
kvæmt honum var framfærslu-
visitalan þá merkt með tölunni
100. Hinn 1. nóv. 1970 var visitalan
komin upp i 155 stig. Framfærslu-
kostnaður hafði m.ö.o. aukizt um
55% á þessum 34 mánuðum, en
það svarar til 18,6% aukningar á
ári. 1 nóvember 1970 kom verð-
stöðvunin til sögunnar. Þá var
öllum verðstöðvunum frestað, og
er þvi ekki hægt að taka það tima-
bil inn i samanburðinn.
Þegar núverandi rikisstjórn
kom til valda á siðastliönu sumri,
var framfærsluvisitalan 155 stig,
en er nú 170 stig. Hún hefur m.ö.o.
hækkað um 15 stig, en það svarar
til þess, að framfærslukostnaður-
inn hefur hækkað um 9,7%. A
fyrsta valdaári vinstri stjórnar-
innar hefur hækkun framfærslu-
kostnaðarins þvi orðið nær helm-
ingi minni en hún varð til jafnað-
ar á ári siðustu þrjii valdaár fyrr-
verandi rikistjórnar.
Þess ber svo að gæta, að mikið
af þessum hækkunum rekur ræt-
ur sinar til rekstrarhækkana, sem
eru orðnar hjá fyrirtækjunum áð-
ur en verðstöðvunin tók gildi
haustið 1970. T.d. rekur sú hækk-
un, sem dagblööin hafa þegar
fengið, öll rætur til rekstrarhækk-
ana, sem voru orönar fyrir verð-
stöövunina. A fyrrihluta verö-
stöövunartimabilsins, eða meðan
fyrrverandi rikisstjórn sat að
völdum, áttu sér svo stað ýmsar
rekstrarhækkanir hjá fyrirtækj-
um, sem ekki hefur verið tekið til-
lit til i verðlaginu fyrr en nú. Þá
hefur bætzt við þetta veruleg
hækkun á erlendum vörum, sök-
um óhagstæðra gengisbreytinga.
Þegar þetta allt er tekið meö i
reikningínn, verður ekki annaö
sagt, en að núverandi rikisstjórn
hafi tekizt furðuvel að sporna
gegn verðhækkunum, enda hefur
hún beitt miklu strangari verð-
lagshömlum en fyrrverandi rikis-
stjórn gerði. Eigi að siður verður
að stefna aö þvi að draga enn
meira úr verðbólguhraðanum.
Kaupmáttur launa
Það er eitt af loforðum riki-
stjórnarinnar i stjórnarsáttmál-
anum að stefna að þvi, að kaup-
máttur láglaunafólks aukist um
20% á tveimur fyrstu stjórnarár-
unum. Fyrir skömmu gerði Björn
Jónsson, forseti Alþýðusambands
tslands, nokkra grein fyrir þvi,
hvernig útlit væri með fullnæg-
ingu þessa loforðs. Hann gerði
samanburð á hækkun fram-
færslukostnaðar annars vegar og
hækkun timakaups og vikukaups
verkafólks hins vegar. Niður-
staða hans varö þessi:
Frá ársbyrjun 1970 til fyrsta
ársfjórðungs 1971 nam kaupmátt-
araukning timakaupsins 12,7%,
en frá ársbyrjun 1970 til þessa
dags hefur hún numið 43%,Kaup-
máttaraukning vikukaupsins
nam 12,7% frá ársbyrjun 1970 til
fyrsta ársfjórðungs 1971, en frá
ársbyrjun 1970 til þessa dags hef-
ur hún numið 30,6%.
Samkvæmt þessu hefur kaup-
máttur timakaups verkafólks
aukizt um meira en 20% i valdatið
núverandi rikisstjórnar, en kaup-
máttaraukning vikukaupsins hef-
ur orðið nokkru minni.
Það verður ekki sagt annað en
aö þessar tölur sýni, að vel hafi
miðað i þá átt að fullnægja áður-
nefndu loforði stjórnarsáttmál-
ans.
Þá hefur lifeyrir gamalmenna
og öryrkja verið stóraukinn á
þessum tima. Hann var kr.
4.900,00, þegar núverandi riki-
stjórn kom til valda, en er nú kr.
7.214,00, og kr. 11.200,00 hjá þeim,
sem ekki hafa aðrar tekjur. Hann
hefur m.ö.o. meira en tvöfaldazt
hjá þeim tekjulægstu.
Aum stjórnar-
andstaða
A sama tima og vinstri stjórnin
hefur verið að marka djarfa og
alhliða umbótastefnu, hefur
framkoma stjórnarandstöðunnar
einkennzt af mótsögnum, stefnu-
leysi og sundurlyndi. Afgreiösla
fjárlaganna er allgott dæmi
um-þetta. Stjórnarandstaðan
deildi á þau og sagði þau alltof há,
en flutti þó ekki neina tillögu til
lækkunar,heldur bar fram tillög-
ur, sem hefðu hækkað útgjöldin
um hálfan milljarö króna, og þar
af flutti Gylfi Þ. Gislason einn til-
lögur um 200millj. króna hækkun.
Annað dæmi eru skattalögin.
Stjórnarandstaðan hélt þvi fram
á alþingi, að skattarnir yrðu alltof
háir samkvæmt hinum nýju
skattalögum, en i borgarstjórn
Reykjavikur beitti Geir Hall-
grimsson varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins, sér samt fyrir
þvi að hækka fasteignagjöldin um
50 prósent og útsvörin um 10 pró-
sent.
Afstaðan til verðhækkananna
er og gott dæmi um þessi vinnu-
brögð stjórnarandstöðunnar.
Annað veifið deilir hún harðlega á
þær, en hitt veifið deila stjórnar-
andstööublööin á rikisstjórnina
fyrir að hafa ekki leyft meiri
hækkanir. Það hefur meira að
segja verið kölluð/ aðför að
Reykjavik og Reykvikingum, að
rikisstjórn leyfði ekki meiri
hækkun á heitu vatni, rafmagni
og strætisvagnagjöldum. Þannig
fylgir stjórnarandstaðan engri
ákveðinni stefnu, heldur er bæði
meö og á móti hækkunum. Þetta
stefnuhringl og stefnuleysi for-
ingja stjórnarandstöðunnar veld-
ur nú vaxandi óánægju meöal
stuöningsmanna hennar.
í fimm hópum
Þótt óánægja fari vaxandi inn-
an beggja stjórnarandstööuflokk-
anna, hefur hún aukizt mun
meira i Sjálfistrflokknum. Þar
magnast lika foringjadeilan meö
hverjum deginum sem liöur. Á
landsfundi Sjálfstæðisflokksins
voriö 1971 átti Gunnar
Thoroddsen persónulega mestu
fylgi að fagna, en þeir Jóhann
Hafstein og Geir Hallgrimsson
Frh. á bls. 6