Tíminn - 15.09.1972, Blaðsíða 8

TÍMINN
Sigvaldi Hjálmarsson:
AÐ FARA KROKA-
LEIÐIR HRATT
HRAÐI er eitt af einkennum
nútimans. Allir vita að tæknin
kom með hraðann, og svo ger-
bylti hann heiminum, allt tók
skemmri tima en áður, og jörðin
minnkaði niður i að vera einsog
eitt byggðarlag.
Nú er hins vegar svo komið að
meiri hraði flýtir ekki fyrir neinu.
t samskiptum fólks erum við
sennilega komin að þvi sem kalla
mætti hraðamörk.
Hvernig gengur skiptir lika
ekki höfuðmáli, að þvi er virðist.
Hraðinn er dýrkaður samt, hann
er orðinn takmark i sjálfum sér.
Litum á eftirfarandi stað-
reyndir.
Flugvélar þær sem nú eru i
daglegri brúkun meðal mann-
kynsins fara uppundir 900 km á
klst. Það er ærinn hraði. Samt
finnst okkur hann ekki nægur.
Fyrir þvi erum við að láta smiða
vélar sem fara með nærfellt þre-
földum hljóðhraöa. Og varla
heyrist annað en seinna eigi
farartæki okkar eftir að þjóta yfir
jörðina með enn meiri ofsa.
A hinn bóginn er einsog fáir
vilji, gefa þvi gaum að sam-
göngur ganga ekki lengur greiðar
vegna aukins hraða. Það er alltaf
jafnmikil þvaga og snúningar á
flugvöllum, og að komast af flug-
velli inni stórborg tekur stundum
lengri tima en sjálf langferðin.
Samt leggja snillingarnir
hausana i bleyti til að rétta úr
þessum krókum ferðalagsins.
Þar á ofan kemur i ljós að
hraðinn tefur.
Hraði tilheyrir bissnisslifinu.
Það fer að visu ekki hátt, en samt
er það staðreynd að stórfyrirtæki
i Evrópu banna agentum sinum,
sem þau senda útum allar jarðir,
að undirrita nokkurn samning
fyrren 24 timum eftir þotuflug
afþvi sannreynt er aö slikt feröa-
lag rýrir stórum dómgreind
manna um 10-20 klst bil. Það tæki
þá kannski styttri tima ef fariö
væri hægara.
Úr bifreiðaheiminum er
svipaða sögu að segja. Vandaðri
og hraðskreyðari bilar hefa ekki i
för með sér fljótari samgöngur á
vegunum, Götur borganna eru
hinar sömu, viða þröngar og
krókóttar, svo fleiri og flottari
bilar valda þvi iðulega að umferð
gengur hægar, serstaklega ef
meiningin er að flýta sér!
Þannig er svo komið að hraði er
allt annað en vera fljótur.
1 störfum gegnir sama máli.
Póstsamgöngurnar i heiminum
eru kapituli útaf fyrir sig.
Þær eiga svosem að ganga
greitt. Fátt er talið betur skipu-
Iagt en hið hávirðulega póstkerfi
— með alls konar merkilega frasa
á frönsku máli.
En hugleiðum eftirfarandi:
Hægt er að komast til fjar-
lægustu staða hvar sem er a jörð-
inni á 15-20 klst eftir þvi hvernig
stendur á ferðum, sé notazt við
venjulegt þotuflug, og sannar-
lega er það þokkalegur hraði
miðað við lestagang fyrri alda.
En þessa sömu vegalengd þarf
flugpóstur sem sendur er með
sömu þotum heila viku til að
komast á leiðarenda!
Það kemur þó fyrir af einhverri
slysni, að þvi er virðist, aö bréf
skili sér á þriðja degi.
Hvað er það sem tefur? Ekki
vantar hraðann i loftinu. Hann
hlýtur þvi að skorta þarsem um
póstinn ér fjallað niðri á jörðinni!
Skip kvað vera viku eða svo að
fara á milli Evrópu og Ameriku.
En litil bókasending frá Ameriku
útá þennan hólma hér úti miðju
Atlantshafi getur verið mánuöi að
komast til skila.
Það er augljóst að fólkiö er
almennt alls ekki með á allan
þennan hraða. Fyrir þvi þýðir
ekki að fara verulega hraðar um
loftið en nú er gert, hugur manns
og hendur genga samt ekkert
hraðar niðri á jörðinni.
Þá er bezt að athuga svolitiö
hraðann i bissnisslifinu.
Til þess að afgreiðsla og störf
gangi hraðar i fyrirtækjum er
sifellt verið að finna upp ný
vinnubrögð með tölvum og alls
kyns vélakosti öðrum. Þegar
þessi nýi útbúnaður er fenginn er
álitið að mannafli sparist og pen-
ingar — sem á að þýða að vara og
þjónusta verði ódýrari.
Fyrst er þetta þó alltaf dýrara
og krefst meira fólks þvi allir eru
óvanir hinum nýju vinnu-
brögðum. Og þarmeð hækkar
vara og þjónusta.
En einhvern veginn fer svo aö
nýju vinnubrögðin halda áfram
aö vera dýrari og vinnufrekari.
Þau geta haft ýmsa kosti, en þau
flýta yfirleitt ekki fyrir — svo
vara og þjónusta lækka ekki aftur
i verði.
Samt er það ekki talið umtals-
vert. Hin nýju vinnubrögð voru
sennilega ekki valin afþvi bau
gengju betur — heldur af þvi að
þau komu með hraði i starfi, ekki
hraða i afköstum.
Við dýrkum hraðann.
Nútima skrifstofur — með
simadömu (Fýlumálaskrifstofan,
góöan dag), afgreiðslufólki,
bókurum, fulltrúum einkaritara
(einsog klippt útúr tizkublaði og
þarf helzt að vera með ákveðin
„mál”) og forstjóra — eru alveg
sérstakt fyrirbæri i menningar-
sögunni. Þær minna mig á helgi-
athafnir fornra trúarbragða.
Það má ekki skemma rítúalið.
Þess vegna segir simadaman:
Góðan dag, þótt hún sé varla
vöknuð eða með túlan hálfan af
tyggigúmíi.
Svo kemur það fyrirbæri sem
heitir „skýrsla”. Hún er skrifuö á
marglitan pappir og er svo marg-
brotin að venjulegur maöur
botnar ekkert i henni, má mikið
vera ef ekki er stundum spurt um
hvort maður sé með falskar eður
eigi tennur ellegar hvort búið sé
að taka úr honum botlangann.
Sérfræðilega aðstoð þarf til að
fylla út skýrsluna. En þá kemur
vanalega i ljós að starfsfólkið
botnar ekkert i henni heldur.
Þetta atriði gerir þó skýrsluna
enn merkilegri þvi allt er betra
sem er dularfullt.
Nú gengur maður undir manns
hönd að finna út hvað eigi að
standa i einhverjum tilteknum
reit, þvi ef ritúalið er ekki rétt
mað farið heyrir guðdómurinn
ekki bænina, þ.e. umsóknin er
ekki tekin til greina vegna form-
galla.
Allan timann er óskaplega
mikið að gera á skrifstofunni,
allir að flýta sér að hlaupa^að-
skiljanlega snúning, með
áhyggjusvip.
Föstudagur 15. september 1972
Annað álika fyrirbæri kallast
„fundur”.
Það var hérna fyrir nokkrum
árum að sú árátta breiddist út að
halda fundi i fyrirtækjum og
stofnunum svo hægt væri að hafa
meiri hraða — sem er aðalatriðið.
Menn undruðust hvur hafði dottið
niður á þetta snjallræði.
Fyrst halda yfirmenn fundi.
Svo heldur hver þeirra fund með
sinum undirmönnum, ogsvo-
framvegis. Seinast er svo komið
að enginn timi er til að gera neitt
fyrir fundahöldum —■ og nauð-
synlegt að bæta stórlega við
mannskapinn!
Ef einhver heldur að þetta sé
grín þá er það misskilningur.
Þetta er fúlasta alvara.
Við erum ekki að slæpast i
vinnunni. Siður en svo. Móttóið er
„meiri hraði”. Fólk þarf að vinna
hratt og hafa i nógu að snúast —
hvort sem fálmið ber endanlega
nokkurn árangur. Enda er það
hraðinn i vinnunni en ekki i af-
köstunum sem skiptir höfuð máli.
En ef þú sérð einhvers staðar
mann sem fer sér hægt, fær sér
oft i nefið og raular lagstúf við og
við, þá er það vanalega sá mað-
urinn sem mestu afkastar —
pipir á ritúalið, spyr þig rakleitt
hvað þér sér á höndum þegar þú
kemur inn og segir þér að láta af-
ganginn af skýrslunní óútfylltan.
Þessir menn eru blessunarlega
margir til. Annars væri allt farið
i strand fyrir löngu. En stundum
er þeim bara sagt upp fyrir að
slæpast i vinnutimanum!
Þetta sem við daglega köllum
hraöa er að fara krókaleiðir
hratt.
Þú átt aðhlaupa. En það skiptir
engu þótt þú sért alltaf að elta
skottið á sjálfum þér.
Eysteinn Þorvaldsson:
FRIÐLÝSUM ÖSKJU
llinn 20. ágúst birtist í Timan-
um grcin cftir Fctur Jónsson i
Rcynihlið, þar sem hann scndir
incr ófagrar kvcðjur, cn þvi mið-
ur frctti cg ckki af þcssari grcin
fyrrcn 20 dögum siðar. Tilcfnið cr
grcinarkorn mitt um bilaslóðina
cftir öskjudal, scm birtist i blað-
inu 5. ágúst s.l.
Mér þykir gaman að heyra, að
Pétur.Jónsson hefur haft fyrir þvi
að leita að nafni minu i fræðibók-
um, en auðvitað hafði hann ekki
erindi sem erfiði, og það virðist
hafa ergt hann nokkuð. Nú skal ég
játa að ég kannast heldur ekkert
við Pétur þennan Jónsson, svo að
það er jafnt á komið með okkur.
Það kann að vera stórt nafn. Pét-
ur Jónsson. og stendur kannski i
fræðibókum, en þótt ég komi all-
oft að Reynihlið (og i öskju) á ári
hverju og hafi kynnzt þar mörgu
ágætu fólki, þá hef ég aldrei heyrt
minnzt á þennan mann og tel það
raunar ekki með skaða minum
eftir fyrstu kynnum af skrifum
mannsins að dæma. Er ég fylli-
lega ásáttur um að láta málflutn-
ing beggja deila heimildum, og
vikjum þá aðgrein Péturs, en hún
ber nafnið „Um öskju”.
Sært vegagerðarstolt
Það, sem mesta furðu vekur við
lestur greinarinnar, er það.
hversu feikileg ólund er i mannin-
um og hversu óspar hann er á
stóryrðin. Hann byrjar á þvi að
senda mér tóninn á eftirfarandi
hátt: „Hér er auðsjáanlega um
spjátrung að ræða. sem ferðast
um landið. þykist hafa vit á öllu
og fellir dóma um það”. Þannig
skrifar nú maðurinn, sem telur
aðra fella létta dóma, og i þessum
dúr er svo málflutningurinn allur
sem að grein minni snýr.
Það getur vel verið, að Pétur
þessi þykist vera að upphefja
sjálfan sig með þvi að kveða upp
sleggjudóma um annað fólk og
velja þeim hin verstu skammar-
yröi. sem ekki eru honum sam-
mála. Og hann má gjarnan
skemmta sjálfum sér við slika
iðju. En með sliku atferli lýsir
hann fyrst og fremst eigin inn-
ræti, og þannig reyna menn að
breiða yfir slæman málstað með
gifuryrðum. En þótt.grein hans
lýsi hvorki skarpskyggni né
drengskap, þá dettur mér ekki i
hug að slá þvi föstu, að hann sé
grunnhygginn hrokagikkur, þvi
lengi skal manninn reyna.
Ég hef leitazt við,i grein Péturs
Jónssonar að finna ástæðuna fyr-
ir þvi, að hann stekkur svona upp
á nef sér. Hvar i ósköpunum gat
ég komið við svona auman blett á
manninum. eða er þetta eintómur
vindur i honum?
Það, sem ég deili á i grein
minni, er það, að bilum skuli hafa
verið rudd braut inn um öskjuop
og þvert yfir öskjudældina að
öskjuvatni og Viti. 1 grein minni
er þetta orðað þannig: „Ein-
hverjir framtakssamir aðilar
hafa lagt sig fram um að spilla
tign og kyrrð staðarins með þvi
að leggja bilveg inn um öskjuop
og alla leið að öskjuvatni”.
Þetta virðist hafa komiö verst
við kauninn á Pétri Jónssyni. Þaö
upplýstist sem sagt, að hann er
vegagerðarmaður og kann að
fara með „jarðýtu og krabbabil”.
En það er óþarfa viðkvæmni hjá
Pétri að álita. að ég telji hann al-
geran óþurftarmann. þótt hann
hafi rutt þessa vegarskömm inn i
öskjudal. Það er öðru nær. Ég tók
það fram i grein minni. að ég léti
það óátalið. þótt vegur yrði rudd-
ur upp undir öskjuop, þannig að
varðandi vegalagningar get ég
ekki séð. að okkur Pétur greini á
um annað en umferðina um sjálfa
öskju. En þetta ruglast allt i
höfðinu á Pétri. Hann skrifar:
„En þegar vandlætarinn byrjar
að reikna nýlega runnin apal-
hraun og gosgrjótssléttur sem
frumfegurð, sem ekki megi
snerta og sé eyðilögð, ef bilaslóö
komi i þetta, er of langt geng-
ið. . .” Hér hlýtur hann aö eiga
við hraunið frá 1961. sem auðvitaö
er utan öskjudals.
Nú þykir mér fyrir þvi að hafa
sært vegagerðarmetnað Péturs
Jónssonar þvi slóðin að öskju er
þarfaþing. þótt hún sé ógreiðfær
og raunar hinn versti óvegur. En
ég þykist viss um, að Pétur Jóns-
son hafi gert sitt bezta, og aðrir
hefðu eflaust ekki gert þetta bet-
ur. En hitt er mér undrunarefni,
að þessi ágæti vegagerðarmaður
skuli vera stoltur af þvi að kom-
ást á bil alla leið að öskjuvatni og
Viti, en hérna stangast á gjörólik
sjónarmið okkar Péturs Jónsson-
ar.
Mat á náttúruverðmætum
Sigdældin Askja og eldstöðv-
arnar þar eru einstætt náttúru-
fyrirbæri og frægt viða um heim
fyrir jarðfræðileg verðmæti og
tignarlega fegurð. Ég álit, að
þennan stað eigi að varðveita eins
og náttúran skilar honum, og vill
hafa hann á hverjum tima. Þetta
er lika skýlaust álit allra þeirra
jarðfræðinga, sem ég hef fylgt i
öskju, og þeir eru margir. Ég hef
engan mann heyrt mæla bilaslóð-
inni um öskju bót, og ég hélt satt
að segja að hún væri óvitaverk
manna, sem ekki hefðu gert sér
Ijóst. að eldstöðvamyndanir geta
verið náttúruverðmæti, þótt þar
vaxi ekki gras. En nú kemur Pét-
ur Jónsson fram á sjónarsviðið og
er stoltur af bilaslóð i öskjudal og
leggur til að sett verði upp um-
ferðarskilti við Viti. Pétur skrif-
ar:
„Þaðan (þ.e. frá gigunum i
öskjuopi) varauðveltað aka eftir
gjallsléttu alla leið að vatninu
bæði að Vitinu og Knebelsvörð-
unni. Og þá er komin full yfirsýn
yfir öskju (leturbreyting min)”.
Hér kemur glöggt fram ólikur
smekkur okkar Péturs Jónssonar
á náttúruskoðun. Min skoðun
kemur glöggt fram i fyrri grein
minni. Ég kýs að fara gangandi i
öskjudalinn og tel mig ekki njóta
náttúrurikisins nema ganga upp i
hliðarnar og á fjöllin umhverfis,
og sama skoðun kemur fram i
orðum Þorvalds Thoroddsens,
sem ég tilfærði i fyrri grein
minni. En Pétur Jónsson telur
„fulia yfirsýn yfir öskju” fást
með þvi að aka i Volvó eftir dal-
botninum þennan stutta spöl frá
öskjuopi að vatninu. Þess má
geta að Askja er 50 ferkilómetrar
að flatarmáli. Það má vera, að
einhver sé sammála Pétri, en
með bilaslóð sinni og bilum spilla
þeir náttúrufegurðinni i öskju aö
minu áliti og hundrað ferðalanga,
sem ég hef verið samferða i
öskju.
Furðulegrar ónákvæmni gætir i
grein Péturs. Hann hneykslast á
einhverri frétt i Timanum sem ég
hef ekki séð, en þar mun hafa
staðið að menn hafi ekið upp að
Viti. „Það er ekki upp á neitt að
fara, þótt ekið sé að Vitinu”,
skrifar Pétur Jónsson. Ég á hins
vegar erfitt með að trúa þvi, að
menn greini á um það, að allbratt
sé upp á gigbarmana viðast hvar.
Steindór Steindórsson segir i bók
sinni. Landinu þinu 11. bindi, að
vikurkeilan umhverfis giginn sé
um 12 metra há. Þar sem stolt
Péturs Jónssonar. bilaslóðin,
liggur frá Knebelsvörðu að Viti er
lika nokkur halli, og hljóta menn
að verða hans varir, jafnvel þótt
þeir aki á Volvó, jarðýtu eða
krabbabil. Það er einmitt þarna
sem jarðvegurinn er verst útieik-
inn. Bilar hafa festst i þessum
halla, og þarna hafa margfaldar
bilaslóðir grafizt djúpt i jarðveg-
inn. Ég var siðast i öskju 23. ág-
úst s.l.. og hef ég aldrei séð gig-
barmana jafn illa útleikna eftir
bila og þá.
Ég hélt. að allir viðurkenndu,
að mat manna á fegurö og þar
með náttúrufegurð væri afstætt.
En Pétur Jónsson virðist á öðru
máli, og margir munu hafa gam-
an af meinfýsi hans. sem bitnar
óspart á hraunum og söndum:
„Hraun eru bannlýsingarmerki á
jörðunni og óskópnir hinn mesti.
Þab er þvi alrangt að tala um
hraun sem fegurð sem slik” (sic).
Og hann gripur til tilvitnunar til
að leggja áherzlu á að sandar og
eyðimörk séu „bannlýst jörð”.
Og loks kveður þessi andstæð-
ingur léttvægra dóma upp endan-
legan úrskurð um það, hvaða
smekk menn skuli hafa: „Það er
þvi fáranlegt smekkleysi aö tala
um það i umvöndunartón, þó veg-
arrispa komi i gegn um stórt
hraun”. Ekki veit ég hver hefur
hallmælt vegarrispu i gegn um
stórt hraun i eyru Péturs Jóns-
sonar, en sjálfur kemur hann
smekk sinum á framfæri á þenn-
an hógværa hátt.
Og þá er að þakka Pétri Jóns-
syni fyrir hugulsemina og hjarta-
hlýjuna þar sem hann elur meö
sér áhyggjur af þvi að ég kunni að
verða haltur af þvi að ganga eftir
flötum vikursléttunum i öskju-
dældinni. Þaðerekkiað spyrja að
innrætinu. En Pétur má láta hug
sinn sefast i þessu efni, þvi að það
er mál manna, að ekki sé nú Pét-
ursbraut i öskju greiðfærari veg-
ur en svo, að sýnu minni hætta sé
að ganga hana en aka.
Stærsti hlutinn af grein Péturs
Jónssonar fer þó i það að koma á
framfæri upplýsingum um at-
hafnasemi hans sjálfs i vegagerð-
armálum, og er það hin merkasta
heimild. Er vel, að það komist á
prent. þvi vel má vera, að menn
hafi vanmetið störf hans. Og úr
þvi að Pétur miðlaði lesendum
visu (sem reyndar er bölvað
hnob), þá skal hér önnur kynnt
sem er ólikt skárri. Hún var ein-
mitt ort i öskju nú i haust:
Þeim, sem lagði veginn að Viti,
er vorkunn. þvi að hann á sér
fann,
að hann þyrfti bráðum að fara i
flýti
til fundar við myrkrahöfðingjann.
Friðlýsing
Að öllu gamni slepptu, get ég
ekki skilizt við þetta mál án þess
að itreka það álit mitt, að öskju
beri að friðlýsa og banna þar með
alla bilaumferð fyrir innan
öskjuop. Steindór Steindórsson
hefúr fyrir löngu langt til aö
Herðubreiðarlindir yrðu friðlýst-
Framhald á bls. 19