Tíminn - 19.09.1972, Blaðsíða 11

10
TÍMINN
Þriðjudagur 19. september 1972
Þriöjudagur 19. september 1972
TÍMINN
11
Flcstir cru sennilcga orðnir
sammála um, að öllum al-
menningi, bæði konum og körlum
sc nauðsynlegt að afla scr undir-
stöðuþekkingar um sjúkdóma og
sjúkdóm a varnir. Margt fólk
hugsar ckki um hcilsu sina sem
skyldi, cn aðrir cru si-órólegir og
óttaslcgnir, og oft vegna þcss, að
þeir vita ekki nægilega mikið um
ýmsa sjúkdóma og gera scr þvi
alrangar hugmyndir um þá.
Petta á ckki hvað si/.t við um
krabbaincinið, cnda er það sá
sjúkdómur, scm flcstum stcndur
mcstur stuggur af. Sú skoðun
hcfur alltaf vcrið rikjandi innan
Krabbamcinsfélags islands, að
vcl rökstudd og hispurslaus
fræðsla um krabbamcin sc
þýðingarmikil og æskilcg.
Þcssar almcnnu staðrcyndir
mun tæplcga þurfa þcim að scgja,
scm fcngið hafa i hcndur fræðslu-
rit Krabbamcinsfclags islands,
Frcttabrcf um hcilbrigðismál,
cða liafa hlustað á hin ágætu út-
varpserindi lijarna lijarnasonar,
læknis. Kn hcr fcr scin oftar, að
góð vísa vcrður seint of oft
kvcðin. og á mcöan fullorðið fólk
keðjurcykir sigarettur og lætur
allar aðvaranir scm vind um cyru
þjóta, cr árciðanlcga ckki kominn
tiini til að slaka á baráttunni.
I»að var i Ijósi þcssara stað-
rcynda, scm undirritaður gckk
niður i Suðurgötu 22, þar scm
Krabbameinsfclag islands cr til
liúsa. og álti cftirfarandi samtal
við Bjarna Bjarnason, lækni.
Sjálfsagt finnst ýmsum hún
næsta ófróðlcg, fyrsta spurningin,
scm lögð var fyrir lækninn:
— Vitum við ciginlega, hvað
krahhamcin cr?
- Já, i vissum skilningi má
segja,að við vitum það. Við vitum,
að krabbameinið er margir sjúk-
dómar. sem liffra'ðilega séð hafa
ákveðið sameiginlegt svipmót.
Krabbamein er illkynjaðar mein-
semdir og einkennist af hömlu-
lausum frumuvexti. Góðkynja
æxlieru hins vegar vel afmörkuð,
en krabbameinið myndar strengi
og totur út i vefina umhverfis það.
Það er illa afmarkað og eyði-
leggur heilbrigða vefi, sem það
ræðst inn i og getur brotizt i gegn-
um veggi blóðæða og sogæða.
Einstaka frumur eða frumuhópar
geta losnað frá aðalmeininu og
borizt með blóð- og sogæðum um
likamann og sezt að hingað og
þangað og farið að vaxa. Það er
þetta,sem kallast meinvörp.
— Kr allt krabbamcin jafn ill-
kynja?
— Neí, það er ekki, og innan
ákveðinna tegunda er það misill-
kynja. Sumar tegundir maga-
krabba geta verið mjög illkynja
og vaxið hratt; aðrar vaxa hægt
og eru tiltölulega góðkynja. Gutt-
man. hinn frægi krabbameinssér-
fræðingur segir frá magakrabba-
meini. sem hélzt óbreytt á
byrjunarstigi i 12 ár, en fór þá allt
i einu að vaxa. Sjúklingurinn,
sem meinið fannst hjá, neitaði að
láta skera sig upp, og þess vegna
var hægt að fylgjast svona lengi
með þvi.
— Kru orsakir krabbamcins
þckktar?
— Nei, ekki fullkomlega. Við
vitum ekki, hvernig vaxtar-
myndunin er i smá atriðum,
þ.e.a.s. efnafræðileg framvinda,
sem veldur þvi, að heilbrigð
fruma ummyndast i sjúklega
frumu, krabbameinsfrumu. A
hinn bóginn er kunnugt um hópa
af efnum og öðrum orsakaþátt-
um, sem valda krabbameini. 1
rannsóknarstofnunum viðsvegar
um heiminn notfæra menn sér t.d.
kemisk efni hundruðum saman til
þess að mynda krabbamein i til-
raunaskyni. 1 smásjánni er hægt
að athuga frumurnar o.m.a. gera
Bjarni Bjarnason, læknir.
sérgrein lyrir,hvernig þær breyta
útliti. Kjarnarnir verða óreglu-
legir. litbrigði kjarnanna breyt-
ast. frumurnar skiptast ört og
vaxa hratt. t smásjánni er hægt
að greina krabbamein sem sjúk-
dóm. og það er einnig hægt að
ganga úr skugga um forstig ein-
stakra krabbameinstegunda eins
og t.d. leghálskrabbameinsins.
— Og raunhæf þýðing þcss, að
við þckkjum krabbameinsvalda,
livcr cr hún?
— Þegar vitað er með vissu, að
kemiskt efni veldur krabbameini,
eiga lika að vera möguleikar til
að verjast áhrifum þess.
1 iðnaðinum er beitt allskonar
varúðarreglum. Vörutegundir.
eins og ýmis fegrunarlyf, efni
sem notuð eru til að breyta lit,
bragði og geymsluþoli matvæla,
hvers konar neyzluvarnings og
alls kyns skordýraeitur eru
stöðugt tortryggð og undir smá-
sjánni. Og hvenær, sem upp-
götvast, að efni sé skaðlegt, eru
gerðar sjálfsagðar varúðarráð-
stafanir.
— Ilvað cr að scgja um loft-
mcngun og sigarettureykingar?
— 1 stórborgum er sennilegt,að
loftmengun eigi sinn þátt i
myndun krabbameins, og allir
vita. að sú loftmengun. sem siga-
rettan á sök á, veldur lungna-
krabbameini og mörgum fleiri
sjúkdómum, ekki einungis hjá
þeim sem reykja, þó hjá þeim, sé
það i stærri stil. — heldur einnig
hjá hinum, sem reykja ekki. en
eru að staðaldri i reykfylltum
vistarverum. Sigarettureykingar
eru aðalorsök lungnakrabba-
meinsins. Lungnakrabbamein er
ein algengasta krabbameins-
tegund i mörgum menningar-
löndum. eins og t.d. Bandarikjun-
um. Englandi, Danmörku og
Finnlandi. Og einmitt vegna þess
að við þekkjum ástæðuna, er hægt
að fara af stað með varnarað-
gerðir og beita þeim. öll afskipti
af sigarettureykingum snerta
viðkvæman streng, þar sem
komið er inn á nautnir fólks og
lifsvenjur; og þá kárnar
gamanið. Þar stöndum við and-
spænis geysilegum vandamálum.
Fræðslustarfsemi i stórum stil,
þótt henni sé fylgt fast fram,
virðist hafa takmörkuð áhrif á al-
menning, ef hann þarf að afsala
sér einhverju, sem hann sælist
eftir. Hins vegar sýndi Alþingi
okkar skilning, sem er með
fádæmum i heiminum, og brást
drengilega við, þegar það sam-
þykkti algert bann við tóbaks-
auglýsingum.
Krabbameinsfélag tslands
hefur hingaö til, fyrst og fremst,
barizt fyrir þvi, að börn og
unglingar hættu að reykja, þótt
það sé siður en svo að fullorðna
fólkinu hafi verið gleymt.
Árangurinn er i raun og veru ekki
óverulegur, þegar þess er gætt,að
sigarettusalan hefur ekki aukizt
siðan 1964, þrátt fyrir vérulega
fólksfjölgun i landinu og ferða-
mannastraum. sem eykst með
hverju ári. Þetta sýnir, að siga-
rettureykingar fara hér raun-
verulega frekar minnkandi, þó
hægt miði. Og betur má, ef duga
skal. Baráttuna gegn sigarettu-
reykingum þarf að herða um
allan helming.
— Það cr semsagt hægt að forð-
ast krabbamein, sem vitað er að
inyndast af kcmiskum cfnum.
En hvað liður vörnum gcgn
öðruin krabbameinstegundum?
Það veldur miklum erfiðleik-
um, að flestar krabbameins-
tegundir eru einkennalausar á
byrjunarstiginu. og þess vegna
var eðlilegt, að hugmyndin um
fjöldarannsóknir. á fólki. sem
virtist heilbrigt. skyti upp kollin-
um. Með þess kyns rannsóknum
er hægt að finna ákveðnar
tegundir krabbameins, áður en
Hér eru þær Steinunn Stephensen og Rósa Áskelsdóttir fyrir framan smásjárnar. Þaö er ekki nóg meö að útlit þeirra sé eins og bezt- verður á
kosið, heldur er verkefni þeirra slikt, að hver starfsdagur þeirra er liður i baráttu fyrir betra mannlifi. Timamyndir GE.
einkenni koma i ljós m.a.s. áður
en það er fullmyndað sem sjúk-
dómur, er sem sagt á svokölluðu
frumstigi. Þegar um fjölda-
rannsóknir heilla þjóðfélagshópa
er að ræða, er allt undir
rannsóknaraðferðunum komið,
sem tiltækar eru. Þær mega
hvorki vera of timafrekar né
alltof dýrar til þess að hægt sé að
beita þeim. Við höfum eina að-
ferð, sem uppfyllir nokkurn
veginn þessi skilyrði til að leita
uppi krabbamein i leghálsi;
frumugreiningar. Ef tækist að
finna kemiskt próf sem væri jafn-
öruggt eða öruggara, — sumir
gera sér vonir um, að það
heppnist, — yrði þaö mörgum
sinnum fljótlegra og ódýrara i
notkun. Eiginlega má segja, að
hér sé i fullum gangi fjöldaíeit að
lungnakrabbameini, i sambandi
við röntgenmyndun á lungum hjá
Berklavarnarstöðinni, enda
finnst oft lungnakrabbamein i
sambandi við þær rannsóknir.
Auk þess að þjóna eigin tilgangi,
leitinni að berklum og eftirliti
með þeim, á sér þarna stað mjög
mikilsverð barátta við krabba-
meinið, þó þess hafi ekki veriö
getið sem skyldi. Aðferðir, sem
enn eru tiltækar til leitar að
magakrabbameini, eru svo dýrar
og timafrekar, að engin Norður-
landaþjóðanna hefur starfsfólk
aðstöðu eða fjármagn til að sinna
þeim i stórum stil.
— Er hægt að nefna nokkrar
tölur af f jöldarannsóknum
krabba meinsfélagsins?
— Við höfum rannsakað um 32
þúsund konur á aldrinum 25-60
ára. og meðal þeirra hafa fundizt
rúml. 100 með ifarandi krabba-
mein i legi. leghálsi og eggja-
stokkum, og 250 frumstigs-
breytingar. 83% boðaðra kvenna
hafa sinnt kalli. Um 2 þúsund
konur eru undir stöðugu eftirliti.
Auk ofangreindra rannsókna eru
konurnar úti á landinu
rannsakaðar með sérstöku tilliti
til brjóstakrabbameins, en i
Reykjavik eru allar konur, sem
telja sig hafa fundið eitthvað at-
hugavert við brjóst sin, rann-
sakaðar nánar. Ennþá þekkist
engin betri aðferð i baráttunni við
brjóstakrabbameinið en að
konurnar rannsaki sjálfar brjóst
sin mánaðarlega og leiti læknis
tafarlaust, ef þær finna eitthvað
grunsamlegt. Visindalegar niður-
Nemendur I liúsmæðraskóla Reykjavikur horfa á fræðslukvikmyndir Krabbameinsfélagsins.
stööur af legháls- og legkrabba-
meinsrannsóknum hafa nú verið
teknar saman og verða birtar og
ræddar á norræna krabbameins-
þinginu i Oslo i október nk.
— Er það rétt, að varnarráð-
stafanir séu það,sem mesta máli
skiptir i baráttunni við krabba-
mcinið nú á dögum?
— Varnarráðstafanir eru nú
orðnar mjög i sviðsljósinu, bæði i
hinum austræna og vestræna
hluta heimsins. Baráttan gegn
krabbameini er æði stór i sniðum
i Kina, Japan og Sovétrikjunum
og mikil áherzla lögð á varnarað-
gerðir. Nýlega rakst ég á grein,
þar sem skýrt var frá', að i Kina
hefðu þegar verið rannsakaðar
hátt á aðra milljón kvenna með
tilliti til leghálskrabbameins, 25
milljónir vegna krabbameins i
vélindinu og leit Japana að maga-
krabbameini er sú viðtækasta,
sem þekkist i heiminum.
— Gctur nokkuð slíkt sambæri-
legt komið til grcina hér á landi?
— Miðað við fólksfjölda er átak
okkar i sambandi við legháls- og
legkrabbameinið miklu stærra en
það,sem gerzt hefur hjá þessum
þjóðum, en slikur samanburður
er ekki mikils virði. Hins vegar er
enginn vafi. að varnarráðstafanir
gegn krabbameini eiga eftir að
færast mikið i aukana á næstunni.
Að standa þannig vörð um heilsu
fólksins hefur stórkostlegar kröf-
ur i för með sér. Stóraukið fram-
lag til heilbrigðismála, sem
mörgum finnst e.t.v. orðið
iskyggilega mikið — en ekki nóg
með það: Læknum þarf að fjölga
mikið og öðru heilsugæzlufólki að
sama skapi. Auk þess þarf
margar og stórar rannsóknar-
stofur. mjög aukinn tæknibúnað
og svo má lengi telja. En þetta er
mark. sem hvert velferðarriki
verður að setja sér.
— Er ekki fræðslustarfsemin
cinnig veigamikil?
— Jú, vitanlega. Rökvis og
markviss fræðsla er áhrifamikill
þáttur i varnaraðgerðunum. Hina
miklu aðsókn að fjölda-
rannsóknunum má mikið þakka
fræðslustarfseminni, og aðsóknin
ber vott um, að fólkið sem i hlut á,
hefur þá menntun og menningu til
að bera, sem hefur i för með sér,
að það kann að meta þá um-
hyggju, sem þvi er þannig sýnd
og hefur þroskaðansamstarfsvilja
og er vökult um heilsu sina og vel-
ferð. Fullkomin fræðslustarfsemi
er stórkostlega þýðingarmikið
vopn i varnaraðgerðum gegn
krabbameini og til þess að
krabbameinið sé greint i tima.
Ástæðan til þess að árangurinn af
meðferð krabbameins er meiri og
betri en áður og fer stöðugt
batnandi, er ekki sizt þvi að
þakka, að fjöldamörg krabba-
meintilfelli eru nú greind miklu
fyrr en áður. En á þessu sviði er
mikið ógert og allar rannsóknir,
sem miða að bættri sjúkdóms-
greiningu eru mjög þýðingar-
miklar.
— Seni sagt: rannsóknir eru
mjög mikilvægar, þcgar um
varnaraðgerðir gegn krabba-
mcini er að ræða?
— Já, rannsóknir eru undir-
staða allra framfara og ekki sizt,
þegar um er að ræða varnarað-
gerðir gegn krabbameini. Orsak-
ir krabbameinsins verður að leiða
i ljós með rannsóknum.
— Við minntumst á kemisku
cfnin, scm valda krabbameini.
Það cr lika talað um vcirur i
þcssii sambandi.
— Nú á siðustu árum hafa verið
gerðar athuganir, sem benda á
vissan hátt til þess, að veirur
gætu orsakað krabbamein hjá
mönnum á svipaðan hátt og hjá
ýmsum dýrategundum. Þar er
sérstaklega um að ræða krabba-
meinstegund. sem kemur fram i
hvitu blóðkornunum, en á upptök
sin þar sem þau myndast i mergn
um og sogæðaeitlunum, og kallast
hvitblæði. önnur tegund, sem
talið er liklegt;að veirur gætu átt
sök á, á upptök sin i sogæðaeitlun-
um hjá börnum sérstaklega i
Afriku og mynda venjulega
stórar meinsemdir i kjálkabein-
um.
— Ilvað viljið þér segja að lok-
um ?
Það er gleðilegt timanna tákn,
að á sumum sviðum krabba-
meinsvarnanna hefur miðað
mjög fram á við á siðari árum, þó
að á einu sviði sé það hörmulega
litið, og þar á ég við útrýmingu
sigarettureykinganna. Skilningur
fólks á krabbameinsvörnum al-
mennt fer þó óðfluga vaxandi hér
á landi og velvilji fólks og hjálp-
semi við starfsemi krabbameins-
félaganna er hvort tveggja ómet-
anlegt og uppörvandi fyrir alla
þá, sem að þeim málum standa.
Hér lýkur spjalli
okkar Bjarna Bjarnasonar,
læknis. Það er fornt mál, að þvi
styttra sem sverð manns er, þeim
mun nær þurfti maður að ganga
óvini sinu. Nú er þvi ekki til að
dreifa, að sverð okkar i bar-
áttunni við krabbann sé stutt, þar
sem þjóðin hefur þar á að skipa
fjölmennu og ágætlega menntuðu
starfsliði, sem leggur fram alla
krafta sina i baráttunni við þann
mikla vágest. Við getum þvi um-
skrifað hið gamla spakmæli og
sagt. að þvi hættulegri og stór-
höggari sem óvinurinn er, þeim
mun geiglausari huga þurfi að
ganga i mót honum.
Það fólk, sem helgað hefur sig
þeim þjóðþrifastörfum að
vinna gegn sjúkdómum, verður
aö eiga visan stuðning okkar, sem
i blöð skrifum, i öllu þvi, er við
megnum. —Þótt við að sönnu
stýrum ekki lengra sverði en
penna. —-VS.
Ekki síður mikilvægt að fyrirbyggja
sjúkdóma en lækna þá
- segir Bjarni Bjarnason læknir, formaður Krabbameinsfélags fslands
JÓN GÍSLASON:
BREMERHAVEN
Noröursjávarborgirnar þýzku
einkennast fyrst og fremst af
menningu Hansakaupmanna.
Sjónarmið þeirra voru fyrst og
fremst að eiga verzlun og við-
skipti viö borgir og lönd handan
hafsins. Frá þvi snemma á mið-
öldum var gengi þeirra mikið og
þær náðu miklum og öruggum
samböndum viða um norðan-
verða Evrópu, allt til stranda Is-
lands. MargarHansaborgirnareru
staðsettar inn i landi, langt inn i
landi, meðfram ánum. Ef til vill
hefur staðsetning þeirra i upphafi
verið valin af öryggisráðstöfun-
um. þvi að vikingar voru ráðandi
á hafinu og við mynni ánna. En er
stundir liðu, breyttust sjónarmið-
in, en i raun varð hið upprunalega
lika i gildi.
Napóleonsstyrjaldir gjör-
breyttu mörgu i Norður-Evrópu,
ekki sizt i Norður-Þýzkalandi.
Bráðlega eftir að þessi þróun
hófst. var það sjáanlegt. að hafnir
Norður-Þýzkalands, er byggðar
höfðu verið inn i landinu, yrðu
innan skamms úreltar. Úthafs-
skipin gátu ekki lengur siglt til
þeirra. Það varð þvi að breyta
skipulaginu, samræma flutninga-
kerfið eftir ánum i samræmi við
hinar breyttu aðstæður á úthaf-
inu. Við Rin og Elbu varð þetta til
aukins máttar bonanna við ósana,
og færði þeim heim mikinn gróða
og atvinnuöryggi fyrir ibúana.
Við dyr Brima við Weser var hér
mikill vandi, er leysa varð af
framsýni og fyrirhyggju, þar sem
hún var langt frá sjó, en hafði
mikla möguleika til að halda
samböndum sinum til siglinga
um skipaskurði og ár i landinu.
Allt úr tið trúarbragða-
styrjaldanna hafa umleikið
Bremen margvislegir straumar
siglingar til Bremerhaven til og
frá fjarlægum heimshlutum, en
langmestar voru Ameriku-
siglingarnar. Meö tilkomu skipa-
félagsins Norddeutche Lloyd árið
1857, varð þróunin enn þá örari.
Höfnin i Bremerhaven varð þvi
margstækkuð og fullkomnuð á
margan hátt, enda krafðist við-
skipta- og verzlunarlif Norður
Þýzkalands þess. 7. febrúar 1885
var fyrsta eimknúna fiskiskip
borgarinnar tilbúið til veiða. Var
það mikill atburður .i sögu fisk -
veiðiborgarinnar.
Tuttugasta öldin hefur lika fært
Bremerhaven mikinn vöxt og
mikil ævintýri. Tvær heims-
styrjaldir hafa liðið hjá viö-
burðarrikar og illar i örlögum. 1.
siðari heimsstyrjöldinni voru
gerðar miklar loftárásir á
borgina, og fór hún næstum þvi i

iM»a«aMni

Þröngsýni og fyrirhyggjuleysi
um þarfir komandi kynslóða
hvarf að nokkru, er var arfur
kirkjustefnu miðalda, þegar nýir
menn tóku við stjórnartaumum
borga á þriðja og fjórða áratug
siðustu aldar. Hvergi er þetta
jafnaugljóst i sögunni og i Brim-
um.
Brimar höfðu um aldirnar
aldrei losnað frá þýzka rikinu, þó
um skeið yrðu áhrif Svia þar all-
mikil i þrjátiuárastriðinu. En það
samband varð Brimurum til
nokkurs gagns. Sviar færðu nýja
strauma framfara og slita við
þröngsýni kirkjunnar að fullu og
öllu i þær borgir og lönd, þar sem
þeir náðu tökum. Brimarar not-
færðu sór frelsið, er sigldi i kjöl-
far Napóleonsstyrjaldanna til efl-
ingar þeim frjálshug, er þar varð
uppi i borginni fyrir öndveröar
styrjaldirnar. Það er aukið frelsi
til verzlunar og athafna, upp-
byggingar mannvirkja til löndun-
ar stærri skipa og greiðari sam-
gangna, jafnt á sjó og landi.
Þannig urðu styrjaldirnar þeim
til happs og frama á komandi
áratugum, sem ekki staðnaði,
heldur jókst og varð til mikillar
grósku.
i Napóleonsstyrjöldunum urðu
miklar breytingar i siglingar-
tækni, sérstaklega á Bretlands-
eyjum. Bretar voru útilokaðir frá
höfnum Evrópu um skeið, og urðu
þvi að sækja verzlun til fjarlægari
landa. þeir notfærðu sér viðskipti
við Nýja heiminn, það er Norður-
Ameriku. Þetta varð til þess, að
fariö var að leggja áherzlu á
stærri skip til flutninga, og náöist
talsverður árangur meðan á
styrjöldunum stóð. En að
styrjöldunum loknum, hélt þetta
áfram og varð að mikilli þróun á
nýrri öld tækni og kunnáttu i
siglingum og notkun nýrrar orku,
er knúði skip á hafinu. Eftir að
eimskip komu til sögunnar, gjör-
breyttust sjónarmið i þessum efn-
um, sérstaklega hvað viðkom
höfnum. Það varð að stækka
hafnirnar og dýpka þær og
byggja fullkomnari uppfyllingar
til athafna.
erlendis frá, jafnt frá Norður-
löndum, Englandi og Frakklandi.
Borgin hafði oft á tiðum mikla
þýðingu fyrir erlenda striðsaðila,
en átökin sneruhana ekki, sökum
þess, að hún var svo langt frá
hafinu. Eftir stofnun konungs-
rikis i Hannover, höfðu Bretar
talsveröra hagsmuna að gæta á
Weser, og ekki sizt sökum þess,
að hún var þeim að mörgu opnari
en Rin til viðskipta og verzlunar.
En þrátt fyrir allt, stefndu
Brimarar að ákveðnu marki, það
er að halda stöðu sinni sem
heimsverzlunarborg, eins og hún
varð i raun og veru með opnun
hafnarinnar árið 1776.
Arið 1821 urðu mikil þáttaskil i
sögu Brima. Þá var kosinn þar
nýr borgarstjóri, Jóhann Smidt,
fæddur 5. nóvember 1773. Hann sá
bráðlega, hvers borgin þarfnaðist
til þess að halda stöðu sinni i
verzlun og viðskiptum. Hann
gerði samninga við Hannover um
að kaupa land við hafið fyrir nýja
borg, er þjónaði hlutverki út-
hafssiglinga fyrir Weserfljót.
Þetta varð að ráð- og voru kaup
fest á viðáttumiklu landi árið
1827.
Strax sama árið var hafin
framkvæmd til hafnargerðar og
til þess ráðnir kunnáttumenn i
hverri grein. Borgarstjóri Smidt
fékk til verksins hafnargerðar-
mann, hollenzkani er reyndist
mjög vel. A næstu árum var
lagður grunnur að nýrri hafnar-
borg fyrir úthafssiglingar fyrir
Weser, er hlaut nafnið Bremer-
haven. Hún var frá upphafi i full-
um tengslum við Brima, og voru
siglingar skipulagðar eftir Weser
miðaðar við hagsmuni og
aðstæður, er hentaði borgunum
báðum. Bremerhaven varð, jafn-
framt þvi að vera siglingaborg,
borg fisk veiða og fiskverzlunar.
Hún þjónaði þvi tvenns konar til-
gangi fyrir umhverfi Weser, og
reyndust ætlanir Smidt borgar-
sljóra byggðar á fyrirhyggju og
framsýni, og átti raunin eftir að
sýna það langtum betur að honum
liðnum, en hann lézt 7. mai 1857.
Alla 19. öldina urðu auknar
rúst. Um það bil 97% hennar eyði-
lagðist. Mesta loftárásin á hana
var gerð 18. september 1944. En
striðinu eins og öðru léttir og
tekur endi. 7. mai 1945 yfirtók
brezki herinn borgina og nokkr-
um dögum siðar tók ameriski
herinn við henni.
Að striðinu loknu hófst upp-
bygging i Bremerhaven. Borgin
var mjög illa farin, yfir 97%
hennar eyðilagt. En Þjóðverjar
eru duglegir og láta ekki bugast.
Borgin var endurbyggð á ótrú-
lega stuttum tima, og er nú ein-
hver fegursta hafnarborg, er ég
hef litiö en fyrst og fremst hentug
og hagkvæm til að þjóna sinu
þýðingarmikla hlutverki fyrir
siglingar til fjarlægra heims-
hluta. Fiskihöfnin hefur lika verið
endurbyggð og þar er lang-
þýðingarmesta fiskihöfn Vestur-
Þýzkalands.
Sagan er i raun sinni hverful og
i spegli hennar er margt að sjá,
marbreytilegt og margslungið.
íslenzk skip sigla oft til Bremer-
haven og seija þar fisk á góðu
verði. En á liðandi stund er þar
fátt til sagna af slikum hlutum,
þvi að Vestur-Þjóðverjar sam-
þykkja ekki hina nýju fiskveiði-
takmörk Islendinga. En áður en
langt um liður er von min, að svo
verði, að þeir samþykki hana, og
islenzk skip verði á ný i höfninni i
Bremerhaven.
En að lokum vil ég minna á, að
bygging og fyrirsjá Þjóðverja i
skipulagningu og framsýni
hafnargerðarinnar i Bremer-
haven ætti að verða Islendingum
til fyrirmyndar og auka á fram-
sýni þeirra i slikum efnum. Að
visu hafa verið gerðar tilraunir i
slikum efnum á Islandi. En kröft-
unum hefur verið dreift um of,
svo ekki hefur náðst sá árangur,
sem vænta má. En ég trúi þvi, að
á komandi timum vinnum við ný
lönd i þessum efnum, byggjum
framtiðar fiskihafnir á heppileg-
um stöðum, vel skipulagðar og
heppilegar.