Tíminn - 12.10.1972, Blaðsíða 8

8
TÍMINN
Fimmtudagur 12. október 1972
ALÞINGI
Umsjón:
Elias Snæland Jónsson
Fjárlagafrumvarpið fyrir árið 1973 lagt fram á alþingi í gær:
Kappkostað að vinna að félags-
legri uppbyggingu í þjóðfélaginu
Fjárlagafrumvarpið fyrir áriö
1973 var lagt fram á alþingi i gær.
1 greinargerð með frumvarpinu
eru meginatri'i þess, og einstakir
liðir, raktir og útskýrðir. Hér á
eftir fara nokkrir kaflar úr
greinargeröinni, þar sem fjallað
er um meginatriöi frumvarpsins,
og um forsendur gjalda- og tekju-
liöa þess.
Félagsleg
uppbygging
1 fjárlagafrumvarpi fyrir árið
1973 er leitast við að fylgja þeirri
stefnu að áætla tekjur og gjöld i
samræmi við beztu heimildir um
liklega þróun á þvi ári, eins og
gert var við gerð fjárlagafrum-
varps fyrir árið 1972, miðað við þá
stefnumörkun, sem fjárlaga-
frumvarp þetta fylgir og þær for-
sendur, sem lagðar eru til grund-
vallar við samningu þess. Eins og
fram er tekið i málefnasamningi
núverandi rikisstjórnar er kapp-
kostað að vinna að félagslegri
uppbyggingu i þjóðfélaginu með
skipulegum hætti með svo mikl-
um hraöa, sem skynsamlegt og
framkvæmanlegt er talið. Þannig
voru við afgreiðslu fjárlaga fyrir
árið 1972 og vegáætlunar mörkuð
timamót i félagslegri uppbygg-
ingu á mörgum sviðum þjóð-
félagsins. Með þessu fjárlaga-
frumvarpi er haldið áfram á
sömu braut. Fjárveitingar til
framkvæmda eru svipaðar og á
yfirstandandi fjárlögum, nema
hvað þær hækka i heild vegna
verðhækkunar og raunverulega
meira vegna þeirra skerðinga,
sem gerðar voru i sambandi við
framkvæmd bráðabirgðaráðstaf-
ana þeirra, sem gerðar voru i júli
s.l. vegna verðstöðvunar. Lagt er
nú meira kapp á það en nokkru
sinni fyrrað nýta framkvæmdafé
þannig að ljúka verkum eða ná
vissum áfanga til að tryggja sem
bezt not fjárins.
Við undirbúning fjárlagafrum-
varpsins i sumar lá fyrir sundur-
liðuð greinargerð frá nokkrum
ráðuneytum um kostnað viö ein-
stakar framkvæmdir. Þessi und-
irbúningur mun gera starf fjár-
veitinganefndar og alþingis-
manna yfirleitt mun auöveldara
en áður hefur verið, þar sem
þessar tillögur liggja nú fyrir, er
störf Alþingis hefjast, svo aö
undirnefndir fjárveitingar til
hinna ýmsu framkvæmdaflokka,
og hægt á að vera með þessum
vinnubrögðum að hraða og vanda
undirbúning við afgreiðslu fjár-
laga.
Framkvæmda
áætlun 1973
afgreidd með
fjárlögunum
Enda þótt kappkostað sé að
nýta fjármagnið sem bezt og
hraða framkvæmdum verka,
mun þó ekki verða unnt að miða
almennt við meiri hraða i bygg-
ingu barna- og gagnfræðaskóla en
fjögur ár, svo sem verið hefur,
meðal annars vegna þess, hve
margar framkvæmdir i skólum
standa nú yfir. í kjölfar fjárlaga-
frumvarpsins mun verða lögð
fram tillaga um framkvæmda-
áætlun fyrir árið 1973 og gert er
ráð fyrir, að afgreiðsla fjárlaga-
frumvarps og framkvæmdaáætl-
unar fari saman frá Alþingi, þar
sem reynslan hefur sýnt, að nauð-
syn ber til að svo sé. Enda kemur
þá fram samhliöa ein mynd af
framkvæmdum hins opinbera,
bæði með afgreiðslu fjárlaga og
framkvæmdaáætlunar, og verður
einnig sett fram heildarmynd af
væntanlegum framkvæmdum i
þjóðfélaginu á árinu 1973.
Framkvæmdastofnunin hefur
unnið að undirbúningi fram-
kvæmdaáætlunarinnar og hefur
það að sjálfsögðu verið gert i
samráði viö fjárlaga- og hag-
sýslustofnun fjármálaráðuneytis-
ins. Sambandi á milli fram-
kvæmdaáætlunnar og fjárlaga-
gerðar hefur verið breytt til
batnaðar með þessu fjárlaga-
frumvarpi að nokkru frá þvi sem
veriö hefur, m.a. með þvi að taka
nú til útgjalda á fjárlagafrum-
varpi vezti og afborganir, eins og
t.d. vegna Reykjanesbrautar,
sem áður var mætt með nýju
lánsfé, svo sem kunnugt er. brátt
fyrir þá endurbót, sem hér hefur
verið gerð grein fyrir, hefur þó
ekki tekizt að þessu sinni að
ganga eins langt og nauösynlegt
er, til að gera eðlilega skörp skil á
milli þeirra framkvæmdaliða,
er fjármagna á með lánsfé, svo
sem framkvæmdir, er gefa siöar
af sér tekjur, eins og raforku-
framkvæmdir og fleira, og hinna,
sem rikissjóður fjármagnar ein-
göngu með óafturkræfu framlagi.
Nauösyn ber til að marka um
þetta ákveðna stefnu með þeim
hraða, sem fjárhagur rikissjóðs
frekast leyfir. Þá er gert ráð fyrir
þvi i þessu fjárlagafrumvarpi, að
útgjöld vegna afborgana og
vaxtagreiðslna á lánum, sem
vegasjóður greiddi áður, verði nú
greidd af rikissjóði, svo sem gert
var ráð fyrir við afgreiðslu vega-
áætlunar á s.l. vori.
Launaliðurinn
hækkar verulega
Þetta fjárlagafrumvarp sýnir
nú i fyrsta sinn heildaráhrifin af
kjarasamningunum frá desem-
ber 1970, þar sem lokaáfangi
þeirra gildir nú allt árið 1973 og
ýmsar leiðréttingar hafa verið
gerðar á þeim, sem ekki var hjá
komizt, svo sem eðlilegt var, þar
sem starfsmat, sem þá var upp
tekið, var frumsmið, sem hlaut að
verða að aðlaga að einhverju leyti
þvi kerfi, sem áður hafði verið.
Launaliður fjárlagafrumvarps-
ins hækkar þvi af þessari ástæðu
verulega, og i öðru lagi vegna
þess, að nú kemur til útgjalda
ákvörðun Kjaradóms um 7%
hækkun á launum opinberra
starfsmanna frá 1. marz næst-
komandi. 1 þriðja lagi hækkar svo
launaliður fjárlagafrumvarpsins
vegna þeirrar ákvörðunar um til-
færslu á útgjöldum milli rikis og
sveitarfélaga, sem gerð var i
sambandi við afgreiðslu laga um
tekjustofna sveitarfélaga og laga
um tekjuskatt og eignarskatt. En
þá var ákveðið, að rikissjóður
annaöist greiðslu að öllu leyti á
löggæzlukostnaöi i landinu. Inn á
launalið fjárlagafrumvarpsins nú
kemur öll greiðsla launa lög-
gæzlumanna og er sú f járhæð 263
millj. kr. Hér er að verulegu leyti
um tilfærslu að ræða á milli liða
innan fjárlagafrumvarpsins, frá
þvi sem áður hefur verið. Af þeim
ástæðum, er að framan greinir,
og vegna þeirrar fjölgunar, sem
alltaf á sér stað i rikiskerfinu, að
einhverju leyti, hækkar launalið-
ur fjárlagafrumvarpsins i heild
um 990 millj. kr. Það skal tekið
fram, að eins og áður hefur verið
mjög haldið i fjölgun starfs-
manna i rikiskerfinu, þótt með
öllu sé ómögulegt að komast hjá
einhverri fjölgun.
Ilalldór E. Sigurðsson fjármála-
ráöherra.
Mikil hækkun
tryggingautgjalda
Útgjöld vegna almannatrygg-
ingakerfisins hækka um 734 millj.
kr. Þar er haldið fram þeirri
stefnu, er mörkuð var á siðasta
Alþingi af núverandi rikisstjórn,
um lágmarkstekjur aldraðra og
öryrkja og þau heimildarákvæði,
sem ákveðið hefur verið að nota á
þessu ári. Endurskoðun laganna
um almannatryggingakerfið er
ekki lokið og þvi er ekki séð,
hvaða áhrif hún kann að hafa á
útgjöld rikissjóðs og þess tæplega
að vænta, að þau áhrif komi fram
fyrr en við fjárlagagerö fyrir árið
1974.
Útgjöld vegna niðurgreiöslu á
vöruverði hækka um 375 millj. kr.
frá núgildandi fjárlögum. Sú
ákvörðun var tekin af rikis-
stjórninni i upphafi þessa árs, aö
láta ekki koma til framkvæmda
þá ákvörðun Alþingis, sem
samþykkt var við afgreiðslu fjár-
laga fyrir árið 1972, að lækka
niðurgreiðslu á mjólk. Útgjöld
samkvæmt fjárlagafrumvarpi
þessu til niðurgreiðslna eru mið-
uð við þaö, að niðurgreiðslur á
verðeiningu verði óbreyttar, eins
og þær voru áður en bráðabirgða-
lögin um verðstöðvun voru sett i
júli s.l.
Hins vegar er ekki gert ráð fyr-
ir útgjöldum vegna bráðabirgða-
laganna, hvorki til niðurgreiðslna
né fjölskyldubóta i þessu fjár-
lagafrumvarpi, enda er þeim lög-
um ekki ætlað að gilda nema til
næstu áramóta. Sérstök nefnd
vinnur nú á vegum rikisstjórnar-
innar aö tillögum um valkosti og
leiöir i efnahagsmálum og munu
þvi ákvarðanir i þessum efnum
biða þar til tillögur nefndarinnar
liggja fyrir. Kostnaði við ráð-
stafanir þær, sem gerðar voru i
júli s.l, var mætt með niðurskurði
á ýmsum útgjaldaliðum fjárlag-
anna árið 1972, svo sem lækkun
framlaga til verklegra fram-
kvæmda. Hins vegar eru þær
fjárveitingar nú teknar upp að
nýju, svo að ákvarðanir um út-
gjöld og tekjuöflun vegna
væntanlegra ráðstafana i efna-
hagsmálum verða að fara saman
að þvi leyti sem þær ráöstafanir
snerta rikisútgjöldin.
Skattvísitala
hækkar um
28 stig
Tekjuáætlun f járlagafrum-
varpsins er unnið af hag-
rannsóknardeild Framkvæmda-
stofnunar rikisins. Hún er miöuð
við gildandi lög um tekjustofna
rikisins og spár um tekjur, verö-
mætaráðstöfun og innflutning á
árunum 1972 og 1973. Skattvisitölu
skal ákveða með fjárlögum. Ef
miða hefði átt skattvisitölu við
hækkun framfærslukostnaðar á
árinu 1972 eina saman hefði hún
átt að hækka um 10 stig. Hins veg-
ar tók rikisstjórnin þá ákvörðun
við gerð fjárlagafrumvarpsins,
að teknu tilliti tii allra aöstæðna,
að hækkun skattvisitölunnar að
þessu sinni yrðu um 28 stig.
Eins og fram kom i greinargerð
fjárlagafrumvarpsins fyrir árið
1972, var þá hafin endurskoðun á
lögum, er varöa tekjuöflun rikis-
sjóðs. Samkvæmt þeirri end-
urskoöun var gerð breyt-
ing á lögum um tekju- og
eignarskatt á siðasta Alþingi, og
er tekjuöflun fjárlagafrumvarps
þessa miðuð við þá breytingu.
Þessari endurskoðun hefur veriö
haldið áfram og er enn ekki lokið.
Ekki er ennþá ljóst, vegna þess
hve málið er umfangsmikiö,
hvort eða að hve miklu leyti hægt
verður að miða tekur ársins 1973
við þær breytingar, sem kunna að
veröa gerðar á tekjuöflun rikis-
sjóðs á þessu þingi. Þeirri stefnu
var fylgt við gerð þessa fjárlaga-
frumvarps að gæta fyllstu
aðgæzlu i útgjöldum rikissjóðs,
enda hækkun fjárlagafrumvarps-
ins fyrst og fremst vegna ákvarö-
ana i kjarasamningum, i lögum
og til aukinna verklegra fram-
kvæmda. Þá er gert ráð fyrir i
þessu fjárlagafrumvarpi veru-
legum útgjöldum vegna afborg-
ana af lánum rikissjóðs og vega-
sjóðs, svo sem áður er að vikið,
þ.á.m. 250 m. kr. sem fyrstu
greiöslu af láni Seðlabanka ís-
lands, sem stofnað var til i þeim
tilgangi að mynda sjóð, er staðið
gæti á móti hinni árstiðabundnu
sveiflu i rikisfjármálunum.
Fjárlagafrumvarp þetta er
með u.þ.b. 100 millj. kr. greiöslu-
afgangi, þó að engin ný tekjuöflun
eigi sé stað. Rikisstjórnin mun
fylgja þeirri ákvörðun sinni fram
við afgreiðslu þessa fjárlaga-
frumvarps, að fjárlög fyrir áriö
1973 verði greiðsluhallalaus.
Meginforsendur
Fjárlagaáætiunin er byggð á
þeirri forsendu, hvað útgjöld
varðar, að kaupgreiðsluvisitala
haldist i 117 stigum út áriö 1973,
en tillit tekið til þeirrar 7% grunn-
launahækkunar, er verður 1.
marz n.k. Enn fremur er við áætl-
un annarra kostnaðarliöa höfð
hliðsjón af því, að um 13% hækk-
un hefur orðið frá gerð siðustu
fjárlagaáætlunar á vísitölu vöru
og þjónustu. Meginforsendur
tekjuáætlunar frumvarpsins eru
þær, að almenn innlend verö-
mætaráðstöfun aukist um 10,6%
og innflutningur um 14%. Loks er
gert ráð fyrir, að skattvisitala
verði ákveðin 128 stig.
Miðaö við ofangreindar for-
sendur er rekstrarafgangur fjár-
lagafrumvarpsins 580 m.kr., en
halliá lánahreyfingum nemur 476
m. kr., þannig að greiðslujöfnuð-
ur er hagstæður um 104 m. kr.
Útgjöld á rekstrarreikningi
nema i heild 19.867.8 m. kr. á móti
16.549.5 m. kr. i fjárlögum 1972, og
er hækkunin þvi 3.318.3 m. kr.,
eða 20,1%. Ef frá eru taldir mark-
aöir tekjustofnar, sem fram
koma sem útgjöld á rekstrar-
reikningi og hækka um 273.9 m.
kr., eða 12.1%, verða einnig rikis-
sjóðsútgjöld 17.330.8 m. kr. en
voru 14.286.4 m. kr. i fjárlögum
1972. Hækkunin nemur þannig
3.044.4 m. kr., eða 21.3%.
Launaáætlun á fjárlögum 1972,
eins og hún kemur fram á ein-
stökum stofnunum, var miðuð viö
grunnkaupshækkanir á árinu
1972, samkvæmt kjarasamning-
um og kaupgreiðsluvisitölu 107.19
stig, en það er sú vísitala, sem
gilti fyrir mánuðina sept,—nóv.
1971. A sérstökum fjárlagalið var
svo áætluö fjárhæð vegna verö-
lagsuppbóta á árinu 1972. Við
launaáætlun ársins 1973 er tekiö
tillit til þeirrar 7% grunnkaups-
hækkunar, sem verður i marz
n. k., og miðað er við verðlags-
uppbót samkvæmt kaupgreiðslu-
visitölu 117 stig, þ.e. óbreytt frá
þvi sem nú er, en frá visitölu
107,19 stig, sem lá til grundvallar
fjárlagaáætlunar 1972 fyrir ein-
stakar stofnanir, hafa breytingar
oröið þessar: 1. des. 1971 108.37
stig, 1. marz 1972 109.29 stig og 1.
júni 1972 117.00 stig. Eins og fram
kemur á eftirfarandi yfirliti
hækka laun i heild um 989.9 m. kr.
frá fjárlögum 1972. Þetta er þó
ekki raunveruleg hækkun launa-
kostnaðar, þar sem hluti hækkun-
arinnar stafar af þvi, að við yfir-
töku rikisins á löggæzlu-
kostnaðarhluta sveitarfélaga
veröur kostnaðinum skipt á ein-
staka rekstrarliði og einkum á
launalið, en hlutdeild rikisins var
áður öll talin yfirfærsla til
sveitarfélaga. Hækkun launaliðar
af þessum sökum er 263.6 m. kr.
Raunveruleg hækkun launa aö
öðru leyti er þvi 726.3 m. kr., eða
21.5%.
Eins og fram hefur komið
hækka eiginleg útgjöld rikissjóðs
um 3.044.9 m. kr., eða 21.3%, og
skiptist hækkunin I meginatriðum
þannig:
Framhald
á bls. 19
Millj. kr.
Laun........................................................989.9
Almannatryggingar...........................................734.4
Niðurgreiðslur..............................................374.6
Vaxtagreiðslur þ.m .t. vegasjóðslán.........................237.9
Vegagerð framlag rikisjóös án launa.........................120.0
Uppbætur á útfluttar landbúnaðarafurðir.....................110.0
Lánasjóður islenzkra námsmanna...............................83.0
Bygging barna- og gagnfræöaskóla.............................78.8
Aðstöðujöfnun nemenda........................................25.0
Sölustofnun lagmetisiönaöarins...............................25.0
Frarhlag vegna rekstrarhalla togara 1972.....................25.0
Annað, nettó................................................240.8
Samtals 3.044.4